Trước hết, xin gửi lời chúc mừng đến Giáo sư Lê Văn Khoa nhân ngày lễ mừng thượng thọ, sinh nhật thứ 90 của ông.
Kính thưa quý vị:
Lê Văn Khoa là một tên tuổi không xa lạ trong cộng đồng Việt Nam chúng ta bởi những hoạt động văn hoá-giáo dục của ông trải dài liên tục suốt mấy thập niên từ trước 1975 ở miền Nam Việt Nam cho đến tận ngày nay ở hải ngoại. Ông là một nghệ sĩ lớn, một người đa tài, đa năng, đa diện, một nhà văn hoá, một nhà giáo dục, một người yêu nước, một người mà quý vị cũng như tôi hằng kính phục và kính trọng. Kính phục bởi tài năng của ông và kính trọng bởi nhân cách của ông. Thật là một vinh hạnh lớn lao cho tôi được đứng đây chiều nay nhân ngày mừng thượng thọ và vinh danh ông trước một cử toạ chọn lọc để nói đôi điều về một khía cạnh mà tôi cho là khá quan trọng và nổi bật trong suốt quá trình sáng tác âm nhạc của Lê Văn Khoa. Đó là: “Tính dân tộc trong âm nhạc Lê Văn Khoa.”
Theo định nghĩa thông thường thì tính dân tộc trong âm nhạc là “sự chú trọng và sử dụng các yếu tố dân tộc như nhạc điệu, vũ điệu dân gian hoặc những đề tài liên quan đến lịch sử quốc gia, dân tộc trong quá trình sáng tác âm nhạc.” Nếu đồng ý như thế thì chúng ta thấy rõ âm nhạc Lê Văn Khoa đã lấy bản sắc và lịch sử của dân tộc Việt Nam làm trọng tâm trong sáng tạo nghệ thuật. Thật ra nó là giấc mơ mà ông suốt đời miệt mài theo đuổi để biến thành hiện thực, giấc mơ làm thế nào để nhạc Việt có thể đi sâu vào dòng chính của âm nhạc thế giới, làm thế nào để nhạc Việt vang vọng – và lấp lánh qua đó là bản sắc văn hoá Việt – từ các đại thính đường trang trọng khắp nơi. Với niềm tin tưởng bền bỉ, sâu sắc vào tiềm năng của nhạc Việt, ông bỏ công lao tìm tòi, nghiên cứu, san định, hệ thống hoá, tìm hiểu phần tinh tuý cốt lõi của nhạc Việt để từ đó có thể chắt lọc dùng làm chất liệu sáng tác. Ông hiểu ưu, khuyết điểm của nó. Và trên hết, lòng yêu quê hương, tình cảm đậm đà tha thiết với đất Mẹ, đã khiến ông luôn luôn gắn bó với âm nhạc dân tộc. Đối với ông, nó chính là hồn phách của đất nước Việt Nam. Ông từng có lần tâm sự như sau:
“Mục đích của tôi là muốn dùng những nét nhạc hết sức đơn sơ của Việt Nam mà mình có thể biến hoá để người nước ngoài có thể dùng được. Bằng cách đó, mình đưa nhạc Việt đi xa hơn để hoà vào dòng nhạc thế giới.”
“Mục đích của tôi là muốn dùng những nét nhạc hết sức đơn sơ của Việt Nam mà mình có thể biến hoá để người nước ngoài có thể dùng được. Bằng cách đó, mình đưa nhạc Việt đi xa hơn để hoà vào dòng nhạc thế giới.”
Bản sắc Việt hiển lộ trong hầu hết những khúc nhạc dài ngắn khác nhau của ông, từ đại tấu khúc giao hưởng “Symphony Viet Nam 1975” mà ông đã bỏ ra mười năm trời ròng rã mới hoàn tất, cho đến tấu khúc ngăn ngắn dễ thương “Con chuồn chuồn” ông viết cho piano solo. Nhạc sĩ Lê Văn Khoa quả đã có những đóng góp to tát cho nền âm nhạc Việt Nam ở nửa sau thế kỷ XX, nửa đầu thế kỷ XXI này. Ảnh hưởng của ông đến các thế hệ tương lai chắc chắn là không nhỏ. Lịch sử âm nhạc Việt Nam sẽ không toàn vẹn nếu không nhắc đến ông.
Đại tấu khúc giao hưởng Việt Nam 1975 của ông hiện nay được tàng trữ trong Bảo tàng viện Quốc gia Úc. Hiển nhiên, nó đã trở thành gia sản văn hoá nhân loại. Nhạc của ông được đón nhận nồng nhiệt tại nhiều nơi trên thế giới kể cả kinh đô âm nhạc Vienna, nơi lần đầu tiên nhạc piano của một nhà soạn nhạc Việt Nam được trình diễn. Mối giao tình tốt đẹp giữa ông và giàn nhạc giao hưởng thành phố Kyiv quốc gia Ukraine cũng là chất xúc tác để ông cho ra đời những tấu khúc với nhạc đề là những bài dân ca Việt Nam như “Cái Trống Cơm”, “Se Chỉ Luồn Kim”, “Lý Ngựa Ô” viết cho đàn bandura – một nhạc cụ cổ truyền của dân tộc Ukraine – và giàn nhạc giao hưởng. Tên tuổi ông đi vào lịch sử âm nhạc đất nước này.
Trên đây chỉ là một vài thành tựu tiêu biểu của Lê Văn Khoa, nhưng cũng đủ cho người Việt chúng ta hãnh diện với thế giới. Hãnh diện nhưng cùng lúc thấy buồn cho đất nước Việt Nam, bởi vì, thật là oái oăm, một người yêu quê hương như ông lại không được sinh sống trên mảnh đất nơi mình chôn nhau cắt rốn. Bởi không chấp nhận một chế độ độc tài toàn trị, ông đành phải chọn cuộc sống lưu vong. Và, điều đó có nghĩa là ngày nay người Việt Nam trong nước không ai có cơ hội thưởng thức nhạc của ông. Không có những chương trình hoà nhạc Lê Văn Khoa tại các thính đường Hà Nội, Huế, Sài Gòn, Cần Thơ. Không có những buổi nói chuyện, trao đổi giữa Lê Văn Khoa và sinh viên các nhạc viện khắp nơi trên đất nước. Có ai nghĩ đấy là một thiệt thòi lớn cho dân Việt không? Riêng tôi, tôi nghĩ thế. Nhưng lịch sử của dân tộc cho thấy là không một triều đại hoặc một thể chế chính trị nào tồn tại mãi mãi, những tranh chấp phân liệt dù tàn bạo đến đâu chăng nữa cuối cùng cũng phải nhường chỗ cho lẽ phải và tình thương. Nghệ thuật – không phải chính trị – mới là cái gì trường tồn, lưu lại mãi mãi trong suốt chiều dài lịch sử và tôi tin tưởng một ngày không xa những nghệ phẩm của Lê Văn Khoa sẽ trở về kho tàng văn hoá dân tộc.
Xin cảm ơn quý vị.
– Trịnh Y Thư
Gửi ý kiến của bạn