Đúng 50 năm trước, Hoa Kỳ đang trên bờ khủng hoảng…
Từ đầu năm, chiến thắng quân sự trong cuộc chiến tại Việt Nam lại chuyển thành đại bại chính trị ở nhà làm Tổng thống Lyndon B. Johnson nhợt nhạc thần sắc! Cuối năm là một cuộc tranh cử tổng thống khít khao với Đại hội đảng Dân Chủ tại Chicago, đại loạn trong ẩu đả. Ở giữa là các vụ ám sát Robert Kennedy và Martin Luther King Jr. làm thiên hạ thất kinh. Chìm sâu bên dưới là phong trào ngụy hòa giả danh phản chiến và nạn khủng bố lẫn suy trầm kinh tế khiến xứ sở tách làm đôi.
Một bên là thiểu số cực tả ồn ào tràn vào các đại học, bên kia là đa số thầm lặng của phe bảo thủ đang cố giữ gìn trật tự cũ.
Nhìn ra ngoài thì Âu Châu bị rúng động với lớp trẻ đòi làm “cách mạng” làm Paris bốc khói. Tổng thống Charles de Gaulle phải kín đáo bay qua tham khảo ý kiến Thống tướng Jacques Massu, Tư lệnh Lực lượng Pháp tại Cộng hòa Liên bang Đức. Đảo chánh rồi chăng? Sau cùng là Tướng de Gaulle đành thoái vị vào năm 1969. Một bậc anh hùng dân tộc mà bị đám trẻ ranh đuổi về nhà? Quái lạ.
Quái lạ nhất là thế giới không thấy năm 1968 cũng có biến động tại Ba Lan và tinh thần độc lập chống cộng sản không hề nguôi ngoai trong dân tộc này.
Khi ấy, cái trật tự thành hình từ sau Thế chiến II có vẻ bắt đầu rạn nứt và nước Mỹ tự hỏi là mình đang đi về đâu…
Ngày nay, 50 năm sau, dân Mỹ cũng đang nêu câu hỏi tương tự.
Sau một cuộc bầu cử tổng thống đầy bất ngờ trong suốt năm 2016, và hàng chuỗi thiên tai với thảm sát trong năm 2017, người ta nghi Tổng thống Donald Trump gặp vận xui và chẳng biết giữ mồm sau khi thắng cử. Việc ông thắng trong đảng Cộng Hòa rồi trên toàn quốc là sự kiện trái ngược với hầu hết mọi dự đoán của bậc đạo cao đức trọng.
Sau tám năm “cải tạo” của Tổng thống Barack Obama, xã hội Mỹ không tạo nhịp cầu thông cảm mà còn xung khắc với nhau nhiều hơn. Đại bại trong cuộc bầu cử ở mọi cấp, đảng Dân Chủ cay cú khai thác nỗi xung khắc đó làm xã hội Mỹ vỡ đôi, từ trong đảng Dân Chủ ra tới bên ngoài.
Nhưng nếu so với tình huống 1968, lần này tính chất phân cực lại trầm trọng hơn.
Về địa dư, các tiểu bang vùng duyên hải lại xanh màu thiên tả, thậm chí cực tả của đảng Dân Chủ. Nằm kẹp ở giữa là các địa phương khốn đốn ngả theo Cộng Hòa màu đỏ. Chuyện xanh đỏ ấy dẫn tới việc lá phiếu cử tri đoàn ở các tiểu bang nằm giữa lại chiếm đa số khiến Donald Trump thắng cử.
Không tương nhượng, cánh tả đầy “tiến bộ” còn đòi xét lại lịch sử, đạp đổ thần linh lẫn tượng đài. Ít ai dám nêu câu hỏi rằng nếu phủ nhận Thượng Đế, giật tượng của Tướng Robert Lee hay cả Thomas Jefferson thì có cải thiện được cuộc sống cho dân Mỹ vào thế kỷ này không, vì vấn đề thuộc về ý thức hệ. 
Sự thù ghét của giới cực tả giành cho Tổng thống Donald Trump được ông trả lời với giọng khiêu khích làm mọi người ngán ngẩm, tự hỏi nước Mỹ đi về đâu?
Trong khi ấy, nạn sách nhiễu tình dục trong thế giới điện ảnh tại Hollywood lại thành tin lớn của chính trường vì những tai tiếng của các chính khách thuộc cả hai đảng. Hàng ngày, truyền thông Mỹ rượt bắt loại tin giật gân ấy như biến cố trọng đại nhất trong một siêu cường toàn cầu.
Và thế giới giật mình khi thấy người Mỹ kết tội nhau là kỳ thị chủng tộc, phát xít, là cực quyền của bọn da trắng, chẳng khác gì người Mỹ tố nhau tội thân cộng thời Nghị sĩ Joseph McCarthy vào những năm 50 của thế kỷ trước! Nhưng ít ra thời đó, người ta còn có quyền tự do ngôn luận trong các đại học. Thời nay đại học là nơi các phần tử ưu tú kiểm duyệt tư tưởng, đả kích tôn giáo và quần chúng cực tả độc chiếm diễn đàn bằng bạo động. Họ cho rằng đề cao Thượng Đế hay Hoa Kỳ là sự phản động…
Bên kia đại dương về hướng Đông, tình hình coi bộ cũng chẳng khá hơn! Ba chục năm sau khi Liên bang Xô viết bắt đầu tan rã rồi sụp đổ, các nước Âu Châu tìm ra giải pháp thần kỳ cho tương lai, là cùng hội nhập vào một thế giới hết biên cương cho nền hòa bình và thịnh vượng chung. Thế rồi lý tưởng kết tụ vào Liên Hiệp Âu Châu bỗng lại rã rời.
Về kinh tế, các nước ven bờ Địa Trung Hải thấy chết ngộp và vỡ nợ vì những quy định của khối tiền tệ thống nhất. Về chính trị, không chỉ có Vương quốc Anh Thống Nhất quyết định rút khỏi Liên Âu qua biến cố Brexit động trời, xứ Catalunya của Vương quốc Tây Ban Nha cũng đòi như vậy. Nhiều địa phương khác trong các nước Âu Châu cũng thế.
Nhân danh chủ quyền quốc gia hay nguyên tắc dân chủ, quần chúng từng nước hay từng vùng đang đòi xét lại quy ước chung được thành hình từ năm 1992 với Thỏa ước Maastricht.
Mà nào Âu Châu đã hòa bình? Từ Trung Đông tới Trung Á, khủng hoảng trong thế giới Hồi giáo đẩy làn sóng nạn dân vào Âu Châu, và nạn khủng bố Hồi giáo reo rắc cái chết trong các thành phố hoa lệ của Âu Châu.
Trước những biến động kéo dài ấy kể từ năm 2008, các xu hướng quốc gia dân tộc đều thắng thế làm các đảng truyền thống lúng túng với giải pháp cổ điển và suy yếu dần sau mỗi kỳ bầu cử.
Cột trụ còn lại của Liên Âu là Đức cũng chẳng tái lập được trật tự kinh tế và an ninh cho khu vực. Hai tháng sau cuộc bầu cử Quốc hội, đa số quá thấp của đảng Dân Chủ Thiên Chúa Giáo chưa cho phép Thủ tướng Angela Merkel tìm ra một liên minh để cầm quyền. Cho nênnước Đức lâm vào khủng hoảng và bà Merkel có thể tổ chức
Bên kia Thái Bình Dương cũng vậy!
Quốc gia nghèo nhất Châu Á bỗng thủ vai đứa trẻ bất trị với võ khí tuyệt đối có thể gắn lên đầu hỏa tiễn liên lục địa để tấn công miền Tây Hoa Kỳ. Phép tống tiền bằng bom hạch tâm mà Bắc Hàn cộng sản học được từ Cộng hòa Hồi giáo Iran có vẻ công hiệu nhờ sự toa tập của Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc và Liên bang Nga.
Và lại khiến hai phe tả hữu của Mỹ cãi cọ liên hồi về lẽ chiến hòa, trước sự ngẩn ngơ của các đồng minh và sự thoái nhiệm của Quốc hội Hoa Kỳ. Donald Trump mà mạnh tay trả đũa thì mang tội gây chiến trên bán đảo Triều Tiên, cố tìm giải pháp ngoại giao để tránh chiến tranh thì lại bị Nga Tầu ngáng cửa!
Vậy mà thế giới lại ca tụng giải pháp quản lý kinh tế của Trung Cộng dưới sự lãnh đạo tuyệt đối của Tập Cận Bình, khi chính họ Tập lại mất ngủ vì có quá nhiều bài toán nan giải bên trong, kể cả núi nợ sẽ sụp và nền sản xuất hết tăng như xưa. “Tư tưởng Tập Cận Bình” và quyền bính độc tôn không xoay nổi thực tế đầy mâu thuẫn của kinh tế, xã hội và chính trị Trung Quốc.Trong khi Bắc Kinh vẫn không ngừng uy hiếp các lân bang, làm Hoa Kỳ lại phải bận tâm đối phó và trấn an.
Dường như các phần tử ưu tú của Tây phương không thấy ra điều ấy, hoặc cố tình đề cao họ Tập để đả kích Donald Trump… cho bõ ghét!
Tình hình Liên bang Nga cũng chẳng khá hơn! Hạ viện Duma vừa biểu quyết ngân sách 2018-2020 với dự báo u ám về kinh tế, trong cảnh ngân hàng khủng hoảng vừa mất trăm tỷ đô la chuộc nợ, ngân sách của nhiều địa phương rách nát với khoản nợ trăm tỷ khác. Nước Nga lại có hai cuộc bầu cử vào Thág Ba và Tháng Chín trong năm 2018. Hàng loạt quốc gia theo xã hội chủ nghĩa từ Nam Mỹ qua Châu Phi cũng theo nhau sụp đổ, bị vỡ nợ như Venezuela hay bị đảo chánh như tại Zibabwe. Cái vòng kim cô của ách độc tài đang bung từng mảnh, và hứa hẹn nhiều năm hỗn loạn.
Nhìn từ Hoa Kỳ ra các nước, người ta có thể thấy được muốn vận động sự thay đổi nhờ quần chúng và coi các thế lực ưu tú ở trên là lực cản trở. Xã hội vỡ đôi không qua lằn ranh tả hữu như trước đây, mà theo chiều học. Đáy tháp ở dưới đang lùng bùng nổi dậy đòi lật đổ cái đỉnh tháp xơ cứng ở trên, của những kẻ nắm tiền bạc, quyền hành và kiến thức.
Trong hơn hai trăm năm lịch sử, Hoa Kỳ đã từng bị nhiều nguy cơ sụp đổ, từ Nội chiến tới Đại chiến, Tổng khủng hoảng, đấu tranh cho dân quyền, v.v…. Nhưng sau mỗi lần, Hoa Kỳ lại vượt qua khủng hoảng để tạo ra mọt thế mạnh khác. Nước Mỹ còn nhiều lần cả thắng ách độc tài và giúp các nước có thêm tự do thịnh vượng từ Âu sang Á. Thế giới gọi đó là Trật tự Hoa Kỳ, Pax Americana. Trật tự đó đang rung chuyển và báo hiệu một cơn địa chấn toàn cầu?
Đã nói tới đỉnh tháp xơ cứng đang bị rạn nứt thì ta cũng cần nhìn xuống dưới, nhìn vào thực tế của Hoa Kỳ. Trong các nền kinh tế hậu công nghiệp, nước Mỹ vẫn có tiềm lực phát triển cao nhất. Đà tăng trưởng của kinh tế Hoa Kỳ là giấc mơ cho các nước Tây phương. Những tiến bộ khoa học kỹ thuật đang gia tốc tại Hoa Kỳ và sẽ còn đảo lộn phương thức tổ chức, sản xuất, thông tin, giao dịch của thế giới. Đi trước thiên hạ, nước Mỹ đang đối phó và thích ứng với những đảo lộn muôn mặt đó….
Về chính trị, truyền thông báo chí thiên lệch cho rằng Hoa Kỳ hóa điên khi đòi xóa bỏ các nguyên lý đã tạo ra hòa bình và thịnh vượng trong mấy thập niên - như toàn cầu hóa, như các nước hội nhập vào một thế giới hết còn biên cương và phân biệt bản sắc. Sự thật có khi lại khác: nhân danh quyền dân chủ, nhiều người Mỹ chỉ muốn xóa bỏ ưu thế của thiểu số trên chính trường và doanh trường đã trục lợi nhờ các nguyên lý cao đẹp ấy. Họ đòi thành phần ưu tú sống trên tháp ngà phải nhìn xuống dưới.
Có lẽ chúng ta đang chứng kiến hiện tượng thanh tẩy tâm lý khá gần với môn carthasis trong y học. Hay thần học. Dân Mỹ đang muốn trục độc nhưng tranh cãi xem cái gì độc hơn cái gì!
Nước Mỹ và thế giới, từ khúc quanh Mậu Thân 1968 tới Mậu Tuất, đang ngày càng giống như một hỏa diệm sơn chờ nổ.
Xin ơn trên phù hộ.
Võ Thành Văn
Gửi ý kiến của bạn
