Quấy Nhiễu: Từ #METOO Tới Người Phá Vỡ Im Lặng

Nhiều tuần lễ qua, khắp nước Mỹ sôi động với các bản tin về sách nhiễu tình dục. Nhiều chính khách trong Quốc Hội Hoa Kỳ phải từ chức, nhiều vị giám đốc trong ngành phim ảnh và truyền hình cũng phải ra đi. Các cáo buộc thường nghe rõ ràng hợp lý, nhưng có cáo buộc nào đi quá đà hay chăng?

Thế nào là sách nhiễu tình dục? Chữ “sexual harassment” còn có thể dịch là quấy nhiễu, quấy rối tình dục. Theo định nghĩa của chính phủ Hoa Kỳ (cơ quan EEOC), “Sẽ là vi phạm luật khi quấy nhiễu một người (một người nộp đơn xin việc hay một nhân viên) vì tính phái của người đó…” (It is unlawful to harass a person (an applicant or employee) because of that person's sex).

Như thế, định nghĩa này có nhiều mức độ từ nhẹ tới nặng, nhưng chưa nặng tới mức bạo lực tấn công tình dục. Có thể là một cử chỉ chạm vào, hay gần chạm vào cơ thể người khác, chỉ là vì tính phái; có thể là lời bình về chỗ nào trên cơ thể khiếm nhã, hay buông ra lời nói mời gọi tình dục, có thể là điện thoại cho người kia liên tục chỉ vì muốn nghe giọng của nàng, có thể là cứ vào quán ngồi nhìn một cô đắm đuối suốt ngày... Nên nhớ, hễ nàng nói “thôi,” là bạn nên thôi, nên ngưng ngay. Vì luật pháp Mỹ rắc rối lắm.

THỐNG KÊ VỀ QUẤY NHIỄU TÌNH DỤC

Theo một bản khảo sát mới nhất của Economist/YouGov thực hiện trong tuần lễ đầu tháng 11/2017 cho thấy như sau:

Có 78% nữ giới và 60% nam giới nói rằng quấy nhiễu tình dục nơi sở làm là một vấn đề nghiêm túc.

Khoảng 60% phụ nữ nói rằng đã từng bị quấy nhiễu bởi một người nam. Trong số quý bà này, 1/3 nói họ bị quấy nhiễu trong 5 năm vừa qua.

Đối với hầu hết phụ nữ, quấy nhiễu tình dục là chuyện nghiêm trọng, không phải bình thường.

Khi quý bà được hỏi về tỷ lệ phụ nữ họ tin là bị quấy nhiễu, trả lời trung bình 70%. Quý ông trả lời là khoảng 50%.

Trong khi 60% phụ nữ nói rằng họ bị quấy nhiễu tình dục, có tới 70% nói là họ bị kỳ thị hay đối xử bất công vì tính phái.

Không phải tất cả trường hợp quý bà bị kỳ thị đều được báo cáo hay khiếu nại: chỉ ¼ những người bị kỳ thị hay bị đối xử bất công lên tiếng báo cáo, khiếu nại.


PHONG TRÀO #METOO

Phong trào có tên là #MeToo bùng phát từ cuối tháng 10/2017 sau khi nhiều nữ diễn viên điện ảnh tố cáo nhà sản xuất phim Harvey Weinstein đã quấy nhiễu tình dục họ. Đã có 83 phụ nữ tố cáo Weinstein về các hành vi khiếm nhã, từ yêu cầu massage ông, cho tới gạ tình với hứa hẹn giúp trở thành ngôi sao điện ảnh, cho tới hiếp dâm. Weinstein chối tất cả, chỉ nói rằng mọi chuyện tới với ông chỉ là đồng thuận.

Chỗ này, chúng ta nên ghi nhận rằng riêng đạo diễn James Toback đã bị 38 phụ nữ tố cáo đã quấy rối tình dục họ. Môi trường của làng phim ảnh dễ dẫn tới sa ngã: phụ nữ đẹp tuyệt trần, trang phục gợi cảm, những tiệc rượu kéo dài dễ làm mất kiểm soát, quyền lực của người đạo diễn và nhà sản xuất có thể nhanh chóng biến một thiếu nữ vô danh trở thành ngôi sao nổi tiếng toàn cầu… và thảm đỏ danh vọng cũng sẽ trở thành tiền, quyền lực.

Trong các nữ diễn viên và người mẫu nổi tiếng tố cáo Harvey Weinstein có Amber Anderson, Lysette Anthony, Jessica Barth, Ambra Battilana Gutierrez (người mẫu Ý, được Weinstein bồi thường để giữ im lặng), Angelina Jolie, Ashley Judd, Rose McGowan (bị Weinstein hiếp trong khi dự đại hội điện ảnh Sundance Film Festival 2007, được bồi thường), Gwyneth Paltrow… Một số nữ diễn viên ẩn danh tố cáo bị Weinstein hiếp dâm, cảnh sát đang điều tra các hồ sơ này. Có một nạn nhân Việt Nam: người mẫu/diễn viên Vũ Thu Phương bị Weinstein gạ gẫm.

Chữ #MeToo có nghĩa là #TôiCũngBịNhưThế, hiểu là, các phụ nữ này cũng bị quấy rối như thế.

Từ khi #MeToo khởi động sau cáo buộc đối với Weinstein, mạng xã hội Twitter cho biết có hơn 1.7 triệu người nữ và nam sử dụng danh hiệu này tại 85 quốc gia. Tại Italy, phụ nữ sử dụng #QuellaVoltaChe, dịch là “Lúc đó,” trong khi phụ nữ Pháp sử dụng #BalanceTonPorc, dịch là “kể tên con heo quấy rối bạn.”

TIME CHỌN NHÂN VẬT TRONG NĂM: NGƯỜI PHÁ VỠ IM LẶNG

Giữ truyền thống hàng năm, trong tuần lễ đầu tháng 12, tạp chí Time đã chọn ra Nhân Vật Trong Năm (Person of the Year). Và nhân vật cho 2017 được báo này chọn là Những Người Phá Vỡ Im Lặng (The Silence Breakers) – chỉ cho những người tố cáo những kẻ quấy nhiễu tình dục.

Báo Time viết rằng, tuy phong trào #MeToo như dường bùng phát chỉ trong một đêm, nhưng thực sự là đã âm ỉ trong nhiều năm, nhiều thập niên và nhiều thế kỷ. Những người phá vỡ im lặng đã khởi đầu một cuộc cách mạng của bác bỏ, từng ngày một mạnh hơn, và đã có những Tổng quản trị bị sa thải, nhiều dân cử phải từ chức, trong vài trường hợp bị điều tra và truy tố.

Chủ bút tạp chí Time là Edward Felsenthal giải thích, ban đầu chỉ là một danh xưng trên mạng xã hội, rồi thành phong trào. Thực ra cái tên #MeToo được tạo ra từ một thập niên trước, bởi nhà hoạt động Tarana Burke. Nhưng chỉ gần đây, mới trở thành phong trào, với người bị tố cáo đầu tiên là nhà sản xuất phim Harvey Weinstein.

Người khởi động là nữ diễn viên Alyssa Milano – cũng là một Đại sứ Thiện chí Liên Hiệp Quốc và là người nổi tiếng trong phong trào ăn chay PETA – sinh năm 1972 và khởi nghiệp đóng phim từ năm 7 tuổi nên nghe và biết quá nhiều chuyện quấy rối trong làng phim. Vào giữa tháng 10/2017, Milano phóng một tweet lên mạng: “Nếu bạn đã từng bị quấy rối tình dục hay bị tấn công, hãy viết ‘me too’ (tôi cũng bị) để trả lời tweet này.” Khi cô ngủ dậy sáng hôm sau, đã có hơn 30,000 người dùng tên #metoo.

Trang bìa tạp chí Time có hình 5 phụ nữ từng bị quấy nhiễu -- nữ diễn viên Ashley Judd, ca sĩ Taylor Swift, cựu kỹ sư Susan Fowler (tố cáo môi trường hoạt động ở công ty Uber), nhà vận động hành lang Adama Iwu (công ty Visa) và lao động nông nghiệp người Mễ Isabel Pascual. Nơi góc hình là một khuỷu tay, đó là của một phụ nữ ẩn mặt, đại diện cho tất cả những người bị quấy rối nhưng không dám lộ mặt lên tiếng vì sợ bị trả thù. Người chìa khuỷu tay trong hình đó là một nữ nhân viên bệnh viện bay từ Texas tới để trình bày với tòa soạn Time, rằng cô là một nạn nhân bị quấy rối nhưng hiện diện ẩn danh trong hình để đại diện tất cả những người không thể lên tiếng tố giác.

DANH SÁCH NGƯỜI QUẤY NHIỄU

Không đầy đủ. Xin nói rõ, danh sách này không đầy đủ. Bởi vì, nếu kể tên tất cả những người đã từng quấy nhiễu tình dục trên đời này sẽ không bao giờ làm nổi, vì cõi này của chúng ta còn gọi là cõi dục giới, và tội đó thì “trúc Nam Sơn không ghi hết tội... nước Đông Hải không rửa sạch mùi…”

Danh sách này sẽ dịch theo hai bản tin AP.

Kể từ khi báo The New York Times ghi lại các cáo buộc nhắm vào ông trùm làng điện ảnh Hoa Kỳ Harvey Weinstein hồi tháng 10/2017 về quấy nhiễu tình dục, đã xuất hiện thêm nhiều cáo buộc nhắm vào nhiều nhân vật thế lực khác trong nhiều lĩnh vực như truyền thông, chính trị.

Gây chú ý nhất đối với người Việt là nhà sản xuất phim ảnh Harvey Weinstein. Ông bị hành chục phụ nữ tố cáo quấy nhiễu hay tấn công tình dục. Sau nhiều cáo buộc đó, ông bị công ty The Weinstein Co. sa thải, và rồi bị nhiều hội chuyên gia trục xuất – cũng như bị nhiều ty cảnh sát điều tra, trong đó có các ty cảnh sát ở New York, London, Beverly Hills và Los Angeles.

Trên trang Facebook cá nhân, người mẫu – diễn viên Vũ Thu Phương kể rằng vào năm 2008, cô được mời vào vai phụ trong bộ phim Shanghai của Harvey Weinstein. Trong phim có góp mặt của Củng Lợi và John Cusack. Vai diễn của Vũ Thu Phương bị rút gọn, xuất hiện chỉ lướt qua 2 giây trên màn hình. Vũ Thu Phương cho biết cô cũng từng là một nạn nhân bị nhà sản xuất Hollywood quấy rối tình dục: "Tôi cũng là nạn nhân, một nạn nhân câm nín 9 năm nay...".

Sau lễ ra mắt phim tại Los Angeles, California, cô Vũ Thu Phương ở lại để tiếp tục dự các lễ ra mắt phim ở New York, London sau khi được Harvey Weinstein thuyết phục và hứa giúp có hợp đồng đóng phim tại Anh. Các báo trong VN ghi rằng đêm hôm đó, trợ lý của Harvey Weinstein đã gọi cô vào phòng khách sạn của ông để họp gấp vì sáng hôm sau ông sẽ bay đi Anh quốc.

Cô kể rằng bước vào, thấy Harvey Weinstein chỉ quấn một chiếc khăn tắm ngang hông đang đứng cười nhìn, hỏi: “Cô đã sẵn sàng để bước vào Hollywood?” Ông hứa là sẽ nâng đỡ sự nghiệp điện ảnh của cô, sẽ ký hợp đồng đóng phim kế tiếp ở London nếu cô chịu “hy sinh” một chút thân xác. Vũ Thu Phương từ chối, và may mắn được cho về bình an.

Danh sách này chỉ tính từ Weinstein trở đi. Nơi đây không dịch các hồ sơ chỉ có một người tố cáo.


NGÀNH GIẢI TRÍ

— Nhà đầu bếp nổi tiếng John Besh — bị 25 phụ nữ tố cáo là đã bị ông quấy nhiễu. Besh phải từ chức, ra khỏi công ty ông đã sáng lập.

— Ca sĩ Nick Carter — Bị nữ ca sĩ Melissa Schuman tố cáo đã hiếp cô 15 năm trước. Carter đã chối.

— Danh hài Louis C.K. — Bị 5 phụ nữ tố đã quấy nhiễu. Chương trình đặc biệt trên Netflix hủy bỏ hợp đồng với ông. Ông nhìn nhận cáo buộc là đúng và đã xin lỗi.

— Hai giám đốc hí viện nhiều ngành nghệ thuật Cinefamily là Hadrian Belove và Shadie Elnashai — Bị cáo buộc quấy nhiễu. Hí viện này phải đóng cửa.

— Người phụ trách tuyển diễn vi phim ảnh Andy Henry — Thú nhận đã thúc giục các cô “cởi ra” trong khi hướng dẫn đóng phim năm 2008 trên loạt phim truyền hình CSI. Đã bị sa thải.

— Kịch tác gia Israel Horovitz — Bị 9 phụ nữ tố cáo quấy nhiễu, kể cả hiếp dâm. Ông đã xin lỗi trên mặt báo, nhưng nói rằng sự thực không hoàn toàn như các cô nói.

— Người điều hành nhiều chương trình truyền hình Andrew Kreisberg — Bị 19 phụ nữ tố đã quấy nhiễu. Đã bị sa thải ra khỏi Warner Bros. Television Group.

— Giám đốc xưởng phim Pixar and Disney Animation là John Lasseter — Bị nhiều phụ nữ tố đã quấy nhiễu. Ông thú nhận có “đi quá đà,” đã xin lỗi và xin nghỉ tạm 6 tháng.

— Nam tài tử Jeremy Piven — Bị nhiều phụ nữ tố đã quấy nhiễu. Ông chối.

— Đạo diễn điện ảnh Brett Ratner — Bị ít nhất 6 phụ nữ tố cáo. Đã rút khỏi hãng phim Warner Bros. dù rằng ông chối các cáo buộc.

— Người tổ chức đại hội danh hài Gilbert Rozon — Bị ít nhất 9 phụ nữ tố cáo. Phải từ chức Chủ tịch đại hội danh hài “Just for Laughs” và xin lỗi “tất cả những người tôi xúc phạm trong đời này.”

— Nhà sản xuất phim Chris Savino — Bị 12 phụ nữ tố cáo. Bị hãng phim Nickelodeon sa thải. Đã chính thức xin lỗi.

— Nam tài tử Steven Seagal — Bị 2 phụ nữ tố đã hiếp dâm. Ông chối.

— Người sáng lập công ty âm nhạc Def Jam Records là Russell Simmons — Bị 2 người mẫu nổi tiếng tố cáo tội hiệp dâm. Phải từ chức khỏi các công ty của ông.

— Nam tài tử Kevin Spacey — Bị 24 người nam tố cáo quấy nhiễu, tấn công. Đang bị cảnh sát London và Massachusetts điều tra. Đang đi chữa bệnh “ưa quấy nhiễu”…

— Đạo diễn/nhà văn James Toback — Bị hàng trăm phụ nữ tố cáo. Cảnh sát Beverly Hills đang điều tra.

— Nam tài tử Ed Westwick — Bị 2 phụ nữ tố về tấn công. BBC hủy bỏ một chuyểnt hể phim Agatha Christie ra khỏi thời biểu, ngưng quay một phim liên hệ. Cảnh sát Los Angeles đang điều trà.

TRUYỀN THÔNG

— Chủ nhiệm tạp chí New Republic là Hamilton Fish— Bị nhiều phụ nữ cáo buộc. Đã từ chức ra khỏi tạp chí.

— Phóng viên Mark Halperin — Bị tố quấy nhiễu 12 phụ nữ trong khi làm việc ở ABC News. Hợp đồng viết sách bị hủy bỏ. Bị sa thải ra khỏi NBC News.

— Người dẫn chương trình “Today” là Matt Lauer — Bị ít nhất 3 phụ nữ tố cáo. Bị sa thải ra khỏi NBC News. Ông xin lỗi, bày tỏ ân hận, nhưng nói một số cáo buộc không đúng.

— Giám đốc thông tấn NPR là Michael Oreskes — Bị ít nhất 4 phụ nữ tố cáo khi làm việc ở The New York Times, NPR và The Associated Press. Bị NPR sa thải.

— Người dẫn chương trình hai đài truyền hình PBS và CBS, Charlie Rose — Bị nhiều phụ nữ tố cáo quấy nhiễu qua nhiều hình thức. Đã xin lỗi, nhưng nói một số cáo buộc không đúng.

— Chủ bút New Republic, Leon Wieseltier — Bị nhiều phụ nữ tố cáo. Đã xin lỗi. Bị xóa tên khỏi tạp chí The Atlantic.

CHÍNH TRỊ

— Dân biểu tiểu bang California Raul Bocanegra — Bị nhiều phụ nữ tố quấy nhiễu. Đã từ chức dân cử. Ông nói, ông không có tội, “nhưng chỉ chưa toàn hảo.”

— Chủ tịch Đảng Dân Chủ Florida, Stephen Bittel — Bị nhiều phụ nữ tố cáo quấy nhiễu. Bittel đã từ chức.

— Thượng nghị sĩ Dân Chủ tiểu bang Florida, Jeff Clemens từ chức sau khi lộ tin ông ngoại tình với một nhà vận động hành lang.

— Thượng nghị sĩ Cộng Hòa tiểu bang Florida, Jack Latvala bị điều tra về các cáo buộc quấy nhiễu. Ông nói không có.

— Cựu Tổng Thống George H.W. Bush — Bị 7 phụ nữ tố cáo vỗ mông trong khi chụp hình với họ. Vị cựu Tổng Thống Cộng Hòa 93 tuổi đã xin lỗi.

— Dân biểu Liên bang John Conyers (Dân Chủ-Mich.) — Bị cáo buộc quấy nhiễu nhiều nhân viên trong văn phòng, một trường hợp ông đã bồi thường tiền để giữ im lặng. Đã từ chức.

— Hai dân cử tiểu bang Minnesota— TNS Dân Chủ Dan Schoen và DB Cộng Hòa Tony Cornish — nói sẽ từ chức, sau khi bị nhiều phụ nữ tố quấy nhiễu.

— Thượng nghị sĩ Liên bang Al Franken (Dân Chủ-Minn.) — Bị nhiều phụ nữ tố đã quấy nhiễu. Ngày 7 tháng 12/2017, Franken cho biết rằng ông sẽ từ nhiệm chức Thượng nghị sĩ, và nói rằng ông nhìn thấy sự bi hài khi Tổng Thống Donald Trump vẫn giữ ghế Tổâng Thống bất kể Trump nói khiếm nhã trong một băng ghi âm của chương trình Access Hollywood một tháng trước kỳ bầu cử, và trong khi Đảng Cộng Hòa ủng hộ TNS Roy Moore tái tranh cử bất kể nhiều phụ nữ tố cáo Moore đã quấy nhiễu họ.

— Chủ tịch Hạ viện Tiểu bang Kentucky, Jeff Hoover — Từ chức Chủ tịch, nhưng vẫn giữ ghế dân cử, sau khi lộ tin ông bồi thường tiền về một đơn kiện quấy nhiễu từ một viên chức cùng Đảng Cộng Hòa.

— Ứng cử viên Thượng nghị sĩ Liên bang Roy Moore (Cộng Hòa-Ala.) — Bị nhiều phụ nữ tố cáo, trong đó 2 phụ nữ bị quấy nhiễu khi còn là vị thành niên. Chống lại áp lực nhiều lãnh đạo Cộng Hòa buộc ông từ chức, nhưng TT Trump ủng hộ ông, nói rằng không thể để ghế Thượng nghị sĩ rơi vào tay Dân Chủ.

— Dân biểu liên bang Trent Franks (Cộng Hòa-Ariz.), ngày 8 tháng 12/2017 loan báo từ chức Dân cử vì bị ít nhất 3 phụ nữ tố cáo quấy nhiễu. Một cựu nữ phụ tá của Franks kể với AP rằng Franks liên tục yêu cầu cô sinh giùm ông một đứa con, có lúc nói sẽ tặng cô 5 triệu đôla.

— Dân biểu liên bang Ruben Kihuen (Dân Chủ, Nevada), từ chức sau khi một cựu phụ tá tố cáo ông liên tục mời cô hẹn hò và dan díu trong thời gian vận động tranh cử 2016. Kihuen đã chính thức xin lỗi cho dù ông nói ông không nhớ các chuyện đó.

— Dân biểu liên bang Blake Farenthold (CộngHòa, Texas) đã bồi thường tiền đối với một đơn kiện quấy nhiễu tình dục cho một cựu nhân viên năm 2014, theo tin NBC News mới loan báo trong tháng 12/2017. Tiền 84,000 USD đó là tiền công quỹ bồi thường, khi ra tòa năm 2015.

— Tổng Thống Donald Trump. Có ít nhất 15 phụ nữ công khai tố cáo TT Trump, từ hành vi quấy nhiễu tình dục cho tới tấn công tình dục, cho tới hành vi thô tục. Trong nhóm quý bà này, 13 người nói Trump tấn công họ trực tiếp, 2 người khác nói họ chứng kiến hành vi Trump làm họ mất thoải mái. Tất cả đều xảy ra trước khi đắc cử Tổng Thống. Hôm Thứ Hai 11/12/2017, Trưởng phòng báo chí Bạch Ốc Sarah Sanders nói rằng các cáo buộc xảy ra "từ lâu trước khi Trump đắc cử Tổng Thống" và Trump đã "giải quyết các cáo buộc đó trực tiếp và bác bỏ tất cả các cáo buộc." Nhưng Đại sứ Mỹ tại LHQ là Nikki Haley nói rằng khi phụ nữ tố cáo bị quý ông -- kể cả Trump -- quấy nhiễu, lời cáo buộc cần được lắng nghe.

Có vẻ như danh sách này sẽ kéo dài thêm, khi vào năm 2018, đặc biệt vào các tháng gần cuộc bầu cử giữa kỳ.

Tới đây, chúng ta cũng nên tự xét mình: phải chi xã hội VN cũng nghiêm ngặt đối với mọi hành vi quấy nhiễu tình dục tương tự. Vì có vẻ như xã hội VN im lặng lạ thường: không lẽ, chỉ có Mỹ mới có chuyện tố cáo quấy nhiễu, còn VN không có hay sao?

Tận cùng, từng người, hãy tỉnh giác và tự chế, lo phòng hộ mọi thời cho an toàn.

Phan Tấn Hải