Hôm nay,  

Đọc “Chuyện Đời Xưa” của Trương Vĩnh Ký

08/09/201709:09:00(Xem: 6363)

Đọc “Chuyện Đời Xưa” của Trương Vĩnh Ký
  
Phan Tấn Hải
  
Nghĩ gì về Chuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký? Trước tiên là “chuyện” và “truyện”… Tôi nghĩ, khi tác giả Trương Vĩnh Ký đặt nhan đề sách là “Chuyện Đời Xưa,” có lẽ muốn nói rằng đây là chuyện kể, xuất sinh từ văn học truyền khẩu, khác với chữ “truyện” là một tác phẩm văn học có kết cấu, bố cục, nhiều nhân vật trải qua một số diễn tiến. Tự cách đặt tựa, tác giả đã xác minh một thể văn riêng cho cách viết.
Thêm nữa, thời của cụ Trương trước đó đã có những tác phẩm dài, kết cấu phức tạp, như “Truyện Kiều” hay ngay như Nam Kỳ Lục Tỉnh đã có tác phẩm “Lục Vân Tiên,” và mở đầu một bản chữ Nôm Lục Vân Tiên viết tay đã có dòng chữ: “Lục Vân Tiên truyện, Ất Sửu niên Pháp Quang hòa thượng bút đề.” Nghĩa là, Trương Vĩnh Ký lựa chọn cách viết khác hơn. Hoàn toàn khác nếp xưa: đó là một dấu mốc văn học.
Tại sao Trương Vĩnh Ký lựa chọn thể văn viết như nói? Để gần với đời thường? Hay vì là chuyện kể cho nên phải ngắn?
Có lẽ, để phục vụ cho nghề báo lúc đó, và như thế nghĩa là, phục vụ nhu cầu đọc của độc giả lúc đó.
Theo tiểu sử trên Wikipedia, ông mưu sinh trải qua nhiều nghề bận rộn: thông ngôn, giáo sư ngôn ngữ, Tổng biên tập Gia Định Báo, tri huyện, Đốc học (Giám đốc) trường Sư phạm, Ủy viên Hội đồng cai trị Sài Gòn, Cơ Mật Viện Tham Tá, Thị giảng học sĩ, từng được chính phủ Pháp ban tặng huy chương Đệ Ngũ Đẳng Bắc Đẩu Bội Tinh. Có lúc, lương của Trương Vĩnh Ký đứng cao hàng thứ ba toàn quốc, chỉ sau hai viên chức cao cấp nhất người Pháp. Nghĩa là rất bận rộn. Cùng lúc, ông để lại hơn 100 tác phẩm về văn học, lịch sử, địa lý, từ điển và dịch thuật,...
Như thế, chúng ta có thể hiểu được, tác phẩm "Chuyện Đời Xưa" cần viết ngắn, gọn, nhanh… Không thể viết công phu như kiểu “Truyện Kiều” của cụ Nguyễn Du, hay “Cô Gái Đồ Long” của Kim Dung.
Nhưng ưu thắng là, cách viết của Trương Vĩnh Ký phù hợp với cả hoàn cảnh xã hội lúc đó: nền văn học chữ Nôm đang lụi tàn, trước đà trổi dậy nền văn học chữ quốc ngữ, tức là vần abc. Nhà bác học họ Trương đã chọn cách đơn giản là kể chuyện đời xưa.
Tại sao kể chuyện?
Câu trả lời dễ hiểu: bởi vì ông đã có nhiều tác phẩm biên khảo, và kể chuyện đời xưa là để tiếp cận một lĩnh vực văn học khác, thích nghi với quần chúng hơn. Hãy hình dung rằng, lúc đó không có bao nhiêu người biết chữ tại Nam Kỳ Lục Tỉnh. Và trong những người biết chữ, cũng không bao nhiêu người uyên bác.
Thêm nữa, có thể tin rằng Trương Vĩnh Ký ưa thích các chuyện kể này, và ông muốn viết ra cho các kỳ báo in. Nghĩa là, các chuỵện kể này gần gũi tới mức, như là chuyện của ông bà kể lại cho con cháu, hay của bạn bè kể cho nhau khi uống trà, khi đánh cờ… Đó là những chuyện kể từ đời này sang đời kia, từ thế hệ này sang thế hệ kia… trước tiên là mang tính giải trí, sau nữa là ẩn kín những hồn dân tộc trong đó. Vì nếu truyện không hay, sẽ bị loại bỏ ở một thế hệ nào đó. Và chuyện kể lúc nào cũng một cách tự nhiên ẩn kín những mảng hồn dân tộc.
Thời này của chúng ta khác thời của tác giả Trương Vĩnh Ký. Và không thể lấy cái nhìn bây giờ để xét thời ngày xưa. Truyện kể của chúng ta cũng phức tạp hơn, không chỉ là ngôn ngữ truyện, mà còn là phim, là kịch, là bản tin, cả tin thật và tin giả…
Chúng ta cũng ưa phản ứng theo thành kiến: thí dụ khi đọc bản tin gửi qua email về Tổng Thống Donald Trump hay tin về bà Hillary Clinton, sẽ có phân nửa người tin và phân nửa người chống. Nếu chúng ta đọc thấy chuyện con cáo hay con cọp, hay anh nói láo, sẽ suy diễn là ám chỉ người này hay người kia.
Nhưng thời cụ Trương Vĩnh Ký, chuyện chỉ là chuyện, không ai suy diễn nhiều hơn. Lúc đó, nghệ thuật kể truyện của dân tộc Việt Nam đã tới mức phức tạp, có đầy đủ sức quyến rũ của sự gay cấn và thơ mộng. Thí dụ, truyện về 18 đời Hùng Vương, truyện về mối tình Âu Cơ và Lạc Long Quân, truyện về An Tiêm, truyện về Trọng Thủy và nàng Mỵ Châu, và vân vân.


Trong khi đó, người Miền Nam có tâm hồn đơn sơ, tiếng quốc ngữ còn sơ khai, và lựa chọn thể văn để viết cuốn “Chuyện Đời Xưa” là thích nghi. Nhưng trước tiên, có thể thấy Trương Vĩnh Ký viết vì ưa thích, cho nên ông viết lại chuyện về Cống Quỳnh, tức là chuyện gần như ai cũng từng nghe kể. Và trong khi nhiều chuyện kể lại trong “Chuyện Đời Xưa” chỉ ngắn có nửa trang, chuyện về Cống Quỳnh dài tới gần 10 trang.
Nghĩa là, Trương Vĩnh Ký viết tác phẩm này lấy vui là chính, lấy sự ưa thích làm ưu tiên, sau mới tới tính cách luân lý, răn đời.
Mỗi tác giả, khi kể truyện đều mang theo một bầu không khí văn học và xã hội.
Khi chúng ta đọc Truyện Ngàn Lẻ Một Đêm, cả một thế giới Ả Rập cổ hiện ra trước mắt chúng ta, từ những tên cướp phóng ngựa nơi sa mạc, tới các điệu múa cung đình của các cung nữ Ba Tư… Những chiếc thảm bay vhay cái đèn thần đã hiển lộ giấc mơ của người thời xưa muốn vượt các giới hạn vật lý trong cõi người.
Khi chúng ta đọc truyện cổ tích thời Hùng Vương, hình ảnh núi rừng sông biển được hình tượng hóa thành các vị thần để giải thích các hiện tượng khí hậu, hay cây tre trăm đốt để nói lên ước mơ siêu vượt, hay như bánh chưng để nói về một triết lý nhân sinh…
Trong tác phẩm “Chuyện Đời Xưa” không có nhiều phức tạp, và khi được viết bởi một học giả phức tạp như Trương Vĩnh Ký, các truyện như dường chỉ phục vụ mục tiêu ngắn hạn lúc đó: để làm đầy các trang báo… và rồi nhiều thời gian sau, được gom lại để in thành sách.
Nghĩa là, trong khi chúng ta hình dung được một ông Nguyễn Du ngồi viết trong nhiều năm, rồi mới ấn hành Truyện Kiều… chúng ta dễ dàng hình dung về một ông Trương Vĩnh Ký mỗi kỳ báo viết một bài, hay hai bài, để rồi lâu về sau sẽ gom vào, in thành sách. Nhưng như thế, “Chuyện Đời Xưa” mới đa dạng. Có thể là, lúc nhớ ra chuyện này, chuyện kia thì viết.
Đó cũng là điểm khác biệt với hầu hết người đương thời. Các cụ thời đó, thường chỉ làm thơ. Lúc đó là tiện, vì thơ 4 câu, thơ 8 câu… Nhưng Trương Vĩnh Ký thay vì làm thơ, đã viết chuyện đời xưa, một kiểu đứng riêng một cõi.
Một điểm xuyên suốt và nổi bật là: văn viết bằng chữ quốc ngữ, ghi lại tiếng nói người Miền Nam. Và rất hấp dẫn, rất khác lạ. Nói theo kiểu văn học bây giờ, đó là cách tân nghệ thuật. Và cũng là điểm thành công của tác giả, vì quyển Chuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký là quyển sách bán chạy nhứt của nhà văn nầy. Sách in nhiều lần, năm 1914 đã in tới ngàn thứ chín.
GS Nguyễn Văn Sâm ghi rằng, “Những lần in không đề tái bản lần thứ mấy và in bao nhiêu thì phải nói là cơ man.”
Nghĩa là, đây là một cuộc bỏ phiếu cho chữ quốc ngữ. Khi bỏ tiền ra mua sách này, nghĩa là chấp nhận rằng nền kinh tế thị trường đã chọn ngòi bút Trương Vĩnh Ký, và một cách lặng lẽ, độc giả Miền Nam đẩy dần văn học chữ Nôm vào quá khứ.
Văn học chữ Nôm đã hệt như hình ảnh chiếc xe thổ mộ, những con ngựa lọc cọc kéo cỗ xe trên các đường lộ Sài Gòn biến mất dần, để xe đạp và xe gắn máy xuất hiện.
Như thế, Chuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký giúp khởi đầu cho một nền văn học chữ quốc ngữ. Và riêng tác phẩm này, ngoài giá trị lịch sử, xã hội, còn có một vị trí văn học lớn, như là dấu mốc để dòng văn học Việt Nam chuyển mình.
Có thể Trương Vĩnh Ký không ngờ tới ảnh hưởng của cuốn “Chuyện Đời Xưa”… trong khi không có bao nhiêu độc giả nhớ tới 99 tác phẩm khác của ông. Dòng chảy văn học dân tộc đã cuốn trôi 99 tác phẩm kia của ông, trong khi cuốn “Chuyện Đời Xưa” đã trở thành một tượng đài văn học, bất kể những sơ khai và vội vã trong nghề làm báo lúc đó.
.
Ghi chú Văn nghệ:
Nhà văn Nguyễn Văn Sâm sẽ ra mắt sách quyển:
Chuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký với lời chú giải:
- Ngày Thứ Bảy 9 tháng 9 ở San Jose, lúc 2:00 do Văn Đàn Lạc Việt của nhà văn Chinh Nguyên (D/t 669-225-6043) tổ chức tại CLB/Mây Bốn Phương 730 South 2nd St. San Jose Ca 95112.
- Ngày Chúa Nhựt 24 tháng 9 lúc 10:00 ở Nam CA tại Thư Viện Việt Nam Toàn Cầu 14550 Magnolia #205 Westminster, CA 92683, do Nha Sĩ Cao Minh Hưng (714-332-9086) và CLB Tình Nghệ Sĩ tổ chức.

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Chúng ta đang bước vào năm bầu cử. Năm 2024 sẽ có một cuộc bầu cử có tính quyết liệt, vì các lựa chọn chắc chắn sẽ gây tranh cãi trong nội bộ cộng đồng gốc Việt, trong các gia đình người Việt, giữa các lựa chọn về cấp tiến và bảo thủ, giữa các thế hệ trẻ và già ở hải ngoại. Và chắc chắn là bầu cử tháng 11/2024 tại Hoa Kỳ sẽ ảnh hưởng tới cuộc chiến Trung Đông, cuộc chiến ở Ukraine, và ở cả Đài Loan. Tác động như thế nào, chúng ta khó đo lường hết tất cả các ảnh hưởng. Trong đó, một tác động lớn là từ tin giả, nói kiểu Mỹ là Fake News, tức là tin không thật.
Tôi rất thích khoa nhân chủng nhưng không có cơ may đến trường để được truyền thụ một cách bài bản về ngành học thú vị này. Hoàn cảnh sống, nói nào ngay, cũng không mấy thích hợp cho nhu cầu tự học. Suốt ngày (và suốt đời) tôi chỉ loanh quanh hàng quán nơi mà những kẻ hay lê la thường nói rất nhiều, dù sự hiểu biết của họ vốn không được bao nhiêu. Ngoài giới hạn về kiến thức, mấy ông bạn đồng ẩm còn có cái tật rất hay tranh cãi (và luôn cãi chầy cãi cối) nên mọi thông tin, từ bàn nhậu, đều không được khả xác hay khả tín gì cho lắm.
“Tham nhũng chính trị, lệch lạc tư tưởng, băng hoại đạo đức và hủ bại về lối sống. Đây là những kẻ thù rất nguy hiểm của Đảng, cần phải loại bỏ.” Tạp chí Xây Dựng Đảng (XDĐ) đã báo động như thế trong bài viết ngày 26/11/2023...
Đảng Cộng sản Việt Nam (CSVN) nhìn nhận tình trạng “trẻ hóa” trong suy thoái “tư tưởng chính trị ” và “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đang gây khó khăn cho công tác “xây dựng, chỉnh đốn đảng”...
Năm 2024 là năm bầu cử, một năm gay go thử thách, và đề tài yêu ghét dù muốn hay không muốn đã trở lại trên các trang báo, trong các buổi tranh luận trong gia đình, ngoài xã hội. Chúc bàn tiệc trong năm của quý vị rôm rả những câu chuyện, những cuộc đối thoại bổ ích hai chiều, những thay đổi tốt đẹp. Và xin cảm ơn quý thân hữu, thân chủ đã hỗ trợ, gắn bó cùng hành trình với Việt Báo trong hơn 31 năm qua. Sau cùng là lời tri ân đến các độc giả Việt Báo: chính quý vị, những người đọc khó tính là thành trì giúp Việt Báo trở thành một tờ báo uy tín, chuyên nghiệp.
Năm 2023 tiến vào những ngày cuối cùng, nó sẽ đi qua và không bao giờ trở lại. Lịch sử sẽ đi qua nhưng những việc làm của con người sẽ tồn tại với sự khôn ngoan và ngu ngốc của đa số. Cụm từ ‘con-người-đa-số’ chỉ định ý muốn chung của đa số người. Và ‘con-người-thiểu-số’ đành phải tuân theo. Trò sinh hoạt dân chủ luôn luôn là con dao hai lưỡi có hiệu quả tùy thuộc sở thích của con người đa số. Sở thích? Một thứ tạo ra tốt lành hoặc khổ nạn. Đúng ra là cả hai, nhưng có một trong hai sẽ lớn hơn, đôi khi, lớn gấp bội phần. Nếu khổ nạn quá lớn thì cuộc sống chung sẽ thay đổi, có khi lâm vào mức tồi tệ. Chẳng hạn như trường hợp nước Đức dưới thời Hitler. Ý muốn của con người đa số đam mê nồng nhiệt ý muốn của Hitler. Cho ông ta cơ hội dẫn đầu một quốc gia quyền lực, tạo ra hiệu quả cuộc chiến thế giới thứ hai. Hậu quả tàn khốc đó do ai? Hitler? Đúng một phần.
“Tự diễn biến, tự chuyển hóa” trong Lực lượng vũ trang nhân dân là mối lo hàng đầu của đảng Cộng sản Việt Nam hiện nay. Bằng chứng này đã được Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng đưa ra tại Hội nghị Đảng ủy Công an ngày 20/12/2023 tại Hà Nội, và trong nội dung các bài viết trên báo chí chính thống của nhà nước liên quan đến Quân đội...
Người ta nên áp dụng đạo đức vào tài chính trị của Henry Kissinger như thế nào? Làm thế nào để người ta quân bình những thành tựu với những hành vi sai trái của Kissinger? Tôi đã vật lộn với những vấn đề đó từ khi Kissinger là giáo sư của tôi, và sau này là đồng nghiệp tại Đại học Harvard. Vào tháng Tư năm 2012, tôi đã giúp phỏng vấn ông trước một số lượng lớn cử toạ tại Harvard và hỏi liệu ông có làm điều gì khác đi trong thời gian làm ngoại trưởng cho các Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon và Gerald Ford không. Lúc đầu, ông nói không. Suy nghĩ lại, ông nói rằng ước mình là đã hoạt động tích cực hơn ở Trung Đông. Nhưng ông không đề cập đến Campuchia, Chile, Pakistan hay Việt Nam. Một người phản đối ở phía sau hội trường hét lên: "Tội phạm chiến tranh!"
Việt Nam có còn “độc lập” với Trung Quốc hay không sau chuyến thăm Hà Nội của Tổng Bí thư, Chủ tịch nhà nước Tập Cận Bình là thắc mắc của người dân Việt Nam. Ông Tập có mặt ở Việt Nam từ 12 đến 13 tháng 12 năm 2023 và đạt được cam kết của Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng về “xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam-Trung Quốc”.
Ngày nay, Chiến lược Phòng thủ Quốc gia của Hoa Kỳ – giống như chiến lược Chiến tranh Lạnh tạo chuẩn mực cho tư duy chiến lược trong những năm từ thập kỷ ‘50 đến ’80 – bị chi phối bởi một tác nhân đe dọa chính, đó là Trung Quốc. Điều này vừa cung cấp thông tin vừa tạo điều kiện cho tất cả các mối đe dọa lớn khác có thể xảy ra: Nga, Iran và Bắc Triều Tiên. Giống như thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ hiện đang lâm vào một cuộc cạnh tranh với đối thủ duy nhất của mình, một cuộc cạnh tranh có khả năng bỏ rơi các thành tựu chính trị, kinh tế và công nghệ. Hoa Kỳ cũng đang ở trong một cuộc chạy đua vũ trang hiện đại, và trong một số trường hợp, chơi trò đuổi bắt và tranh đua để giành tình hữu nghị, gây ảnh hưởng lên các quốc gia khác trên thế giới.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.