Từ Hy Lạp Đến… Cali
Vũ Linh
...không sớm thì muộn, cả khối Liên Âu và đồng Euro sẽ sụp đổ.
Cách đây hai tuần, cột báo này đã bàn qua chuyện xa là chuyện Hy Lạp. Hôm nay đây, chúng ta nhìn đến chuyện gần, là chuyện tiểu bang California và chuyện cả nước Mỹ, cũng là một thứ quê hương thứ hai của dân Việt tỵ nạn chúng ta.
Hy Lạp là nước đang bị đe dọa phá sản. Nhà Nước thiếu nợ tứ phiá, quá nhiều, và không có cách nào trả nổi. Lý do chính là vì bổng lộc quá lớn của các công chức và đủ loại trợ cấp xã hội rất cao. Bây giờ phải đi vay các nước Âu Châu khác, đồng thời thắt lưng buộc bụng trong nước để chỉnh đốn tình trạng kinh tế chung.
Các biện pháp này chẳng những gặp chống đối từ mọi phía, mà cũng chẳng có gì bảo đảm sẽ giải quyết được vấn đề. Cả tháng trời sau khi khối Liên Âu nhận cứu giúp Hy Lạp, thị trường chứng khoán thế giới tiếp tục rớt ào ào. Có nghĩa là các nhà đầu tư, các chuyên gia kinh tế tài chánh, tất cả đều lo sợ những giải pháp này chỉ là những vá víu tạm thời, và rồi không sớm thì muộn, cả khối Liên Âu và đồng Euro sẽ sụp đổ.
Hy Lạp chỉ là mặt nổi của một vấn đề khổng lồ: sự thất bại toàn diện của mô thức kinh tế xã hội của Âu Châu, tức là của chế độ bao cấp quá mức của Nhà Nước kèm với chế độ lương và hưu bổng quá cao trong khi năng suất thì lại quá yếu. Nói cách khác chi quá nhiều trong khi thu chẳng bao nhiêu.
Như đã viết trong bài trước, cái may mắn cho chúng ta là nước Mỹ còn thua xa Hy Lạp, cũng cần một hai chục năm nữa mới lao xuống hố theo kịp Hy Lạp. Nhưng đó là nhìn chung cho cả nước. Nhìn vào tiểu bang Cali thì đại hoạ đã và đang diễn tiến trước mắt.
Ngay sau khi bài viết trước được đăng, thì báo chí đã loan tin Thống Đốc Cali là ông Schwarzenegger công bố đề nghị ngân sách mới của tiểu bang. Đại cương thì Thống Đốc Schwarzenegger đề nghị cắt bỏ toàn bộ chương trình trợ cấp xã hội và chăm sóc trẻ em của tiểu bang, gọi là Calworks, và hàng loạt cắt giảm trợ cấp xã hội khác của tiểu bang kể cả chương trình MediCal, vì Cali hiện đang bị thâm thủng ngân sách gần 19 tỷ.
***
Muốn hiểu rõ nguyên nhân khủng hoảng thì ta cần phải hiểu rõ về vấn đề chi thu của tiểu bang, đặc biệt liên quan đến tiền lương và hưu bổng cho công chức, là chi tiêu lớn nhất trong ngân sách. Dĩ nhiên là vấn đề cực kỳ phức tạp, không thể bàn thảo trong phạm vi một bài báo. Nhưng ở đây, ta chỉ cần tóm lược vấn đề để có một khái niệm thôi. Ta cũng chỉ nói đến chuyện lương và hưu bổng của công chức, chưa nói đến các chi tiêu khác của tiểu bang như y tế (đóng góp vào medicare và medicaid), giáo dục, an ninh, giao thông, …
Trên căn bản, lương công chức được trả từ số thu của tiểu bang, phần lớn là từ thuế lợi tức của người dân, và thuế nhà đất (Cali thu thuế lợi tức, nhưng nhiều tiểu bang khác không có thuế lợi tức, ví dụ như Texas, Florida; nhưng bù lại thuế nhà đất cao hơn). Trong khi đó, tiền hưu bổng thường là do đóng góp của công chức, cộng với đối quỹ (matching funds) của tiểu bang; đóng góp này được đầu tư dài hạn, sinh lời để sau này đủ trả tiền hưu cho họ.
Dưới thời TT Clinton, thị trường chứng khoán bốc lên với cơn sốt điện toán dot.com khi thị trường địa ốc cũng bốc lên với giá nhà tăng đồng loạt, nhất là tại vài tiểu bang “nóng” như Cali, Florida, Nevada… Các dịch vụ đầu tư sinh xôi nẩy nở ào ạt, phần lớn đổ vào thị trường chứng khoán, mua cổ phần các công ty lớn nhỏ, hay đầu tư vào các tích sản sinh lời dài hạn, như cao ốc cho thuê dài hạn, hay mua các gói nợ nhà dài hạn của các ngân hàng. Sinh lời ngất trời. Khoan nói tới các hãng đầu tư lớn, mấy anh tỵ nạn lờ mờ, nhẩy vào chơi stock trên mạng, cũng kiếm vài trăm, vài ngàn dễ dàng. Hay cũng có thể mua hai ba nhà, nào là nhà ở, nào là nhà đầu tư, cho thuê kiếm ít tiền, ít lâu sau bán là có lời ngay.
Nhà Nước - tiểu bang - thu tiền vào ào ạt. Mỗi lần có ai kiếm được tiền, lợi tức tăng, là có dịp thu thuế lợi tức cao hơn. Mỗi lần nhà tăng giá là có dịp thu thuế nhà đất cao hơn. Một ví dụ cụ thể. Thuế nhà Cali là 1%. Trước đây, một căn nhà ở Cali trung bình 100.000 đô, Nhà Nước thu 1.000 tiền thuế. Sau này giá nhà vọt lên 500.000 đô, Nhà Nước đương nhiên thu vào 5.000 thuế ngay. Tăng gấp năm. Ở Cali có hàng trăm ngàn căn nhà trị giá trên nửa triệu, chúng ta chỉ cần nhân lên là biết tiểu bang thu được bao nhiêu tiền thuế nhà.
Trong tình trạng đó, nếu các nghiệp đoàn công chức có tranh đấu đòi tăng lương và tăng hưu bổng, thì cũng dễ dàng đạt nguyện vọng. Nghiệp đoàn càng lớn mạnh, càng nhiều cử tri thì càng được các chính khách ưu đãi, chiều ý, và quyền lợi tranh đấu được càng cao. Đó là mặt trái của chế độ dân chủ của Mỹ, một chế độ trong đó những người làm luật, những người nắm quyền trên thực tế hoàn toàn bị chi phối bởi các khối thế lực, nhất là các khối nào có đủ tiền để quyết định sự thất bại hay thắng cử của một vị dân cử.
Trong khi đó không ai thắc mắc những cơn sốt dot.com và địa ốc đó chỉ là hiện tượng nhất thời, không thể kéo dài triền miên bất tận, đối lại với tiền hưu bổng là tiền phải trả trong tương lai lâu dài. Người ta ước tính tiền hưu dài hạn dựa trên tiền lời ngắn hạn. Ví dụ như lời đầu tư năm qua là 40%-50%, thế là thiên hạ cứ thế mà dự phóng tích lũy tiền lời đầu tư để trả tiền hưu sẽ tiếp tục tăng mỗi năm xấp xỉ 40%-50% trong mấy chục năm tới mà không ai nghĩ đến chuyện mức lời đó chỉ là ngắn hạn, không có cách nào kéo dài vài thập niên.
Sự mất cân bằng hết sức lộ liễu giữa một bên là tiền lời đầu tư có tính cách nhất thời và tiền hưu phải trả có tính cách trường cửu, thế nhưng chẳng ai quan tâm. Cho đến khi bong bóng đầu tư xì hơi.
Khi thiên hạ thất nghiệp hay buôn bán ế ẩm thì Nhà Nước thất thu tiền thuế lợi tức. Tỉ lệ thất nghiệp tại California leo lên đến mức gần 13%, mức cao đứng hàng thứ ba trên toàn quốc. Michigan đứng hàng nhất với tỉ lệ thất nghiệp lên tới 14%, theo sau là Nevada với 13.7%. California đã mất 355,500 việc làm trong năm rồi.
Khi nhà cửa xuống giá thì Nhà Nước thất thu tiền thuế nhà đất. Trong ví dụ nêu trên, bây giờ giá nhà tuột xuống còn 300.000, Nhà Nước chỉ còn thu được có 3.000 thuế, chưa kể cả trăm ngàn căn nhà bị bỏ, gia chủ cũng xù tiền thuế luôn. Trong khi đó, số tiền chi trả cho lương, bổng lộc, hưu trí, và y tế vẫn không giảm.
Cali là tiểu bang nổi tiếng là cấp tiến nhất, trong đó các nghiệp đoàn công chức và giáo chức mạnh nhất Mỹ. Theo tạp chí US News & Worl Report, giáo chức Cali làm lương cao nhất Mỹ (một giáo viên trung học về hưu có thể lãnh 5.000 một tháng dễ dàng chưa kể bổng lộc như bảo hiểm sức khỏe trọn vẹn), một cai ngục gác nhà tù có thể làm lương trên một trăm ngàn, một số lớn công chức về hưu non năm 55 tuổi với tiền hưu bằng 90% tiền lương khi còn đi làm, nếu không cao hơn.
Vấn đề còn bị trầm trọng hóa bởi nhiều yếu tố khác. Như là cách tính tiền hưu.
Do sự tranh đấu của các nghiệp đoàn, tiền hưu được tính trên căn bản tiền lương năm cuối cùng trước khi về hưu. Lợi dụng cách tính này, một số lớn công chức trong năm cuối sẽ cố xin đi làm phụ trội - overtime - tối đa để mức lương năm cuối được thật cao. Kết quả, một số rất nhiều công chức về hưu lại lãnh tiền hưu nhiều hơn tiền khi còn đi làm bình thường!
Làm sao tránh được nạn thâm thủng ngân sách" Giải pháp" Cắt giảm lương, tức là sa thải hay bớt lương, và cắt giảm tiền bổng lộc, phúc lợi. Câu chuyện này giải thích quyết định của Thống Đốc Schwarzenegger.
Cali không phải tiểu bang duy nhất bị thâm thủng ngân sách. Nhiều tiểu bang tại Hoa Kỳ đang đối diện thiếu hụt ngân quỹ tổng cộng có thể cả ngàn tỉ đô cho các phúc lợi hưu trí dự trù dành cho công chức của tiểu bang như nhân viên hành chánh, giáo chức, cảnh sát, lính chữa lửa,…
Một thí dụ cụ thể khác là tiểu bang Nữu Ước. Đây cũng là tiểu bang mà nghiệp đoàn công chức có thế cực mạnh, kiểm soát toàn bộ guồng máy chính quyền tiểu bang, cũng như chi phối mạnh mẽ ngân sách của tiểu bang.
Báo New York Times (5-5-10) viết bài về vấn đề này và nêu vài ví dụ: một anh cảnh sát mới có 44 tuổi đã về hưu, lãnh tiền hưu hơn 101.000 đô (nhờ làm phụ trội tối đa năm cuối) trong khi lương bình thường khi đi làm chỉ có 74.000. Một sĩ quan cảnh sát khác lãnh tiền hưu hơn 222.000 đô! Chưa kể bảo hiểm sức khỏe 100% cho cả hai vợ chồng. Tức là cứ nằm nhà ngủ mỗi tháng lãnh gần hai chục ngàn, không cần thắc mắc chuyện ốm đau, nhà thương, thuốc men, bác sĩ gì hết. Cho đến chết.
Nếu anh ta sống ba chục năm nữa, tiền hưu của anh tổng cộng sẽ là gần bẩy triệu đô. Dĩ nhiên không phải anh cảnh sát Nữu Ước nào cũng lãnh hưu kiểu này, nhưng đây là ví dụ tiêu biểu cho cái vô lý của chính sách lương bổng cho công chức.
***
Trong khi chế độ chính trị xã hội Âu Châu đang bị đe dọa sụp đổ toàn diện theo gương chế độ cộng sản hai chục năm trước, và những tiểu bang Cali, Nữu Ước đang gặp khó khăn khổng lồ thì, oái ăm thay, nước Mỹ của TT Obama lại phất cao ngọn cờ Âu Châu, coi như đó là những gương sáng để kềm chế lại chế độ tham ô của tài phiệt tư bản Mỹ.
Trong đường hướng âu-châu hoá, ảnh hưởng của các nghiệp đoàn, nhất là nghiệp đoàn công chức SEIU (Service Employees International Union) chưa bao giờ lớn mạnh như hiện nay.
Bên cạnh đó, trong khi khu vực tư của Mỹ bị nạn thất nghiệp trầm trọng, khu vực công lại gia tăng số lượng công chức lên tới mức kỷ lục. Theo mô thức “kinh tế thị trường” thì để giải quyết nạn thất nghiệp, Nhà Nước nên giảm thuế để khuyến khích khu vực tư phát triển, thuê thêm nhân viên. TT Obama thì lựa chọn mô thức “xã hội”, giải quyết thất nghiệp bằng cách gia tăng các chương trình Nhà Nước và từ đó gia tăng công chức. Luật cải tổ y tế chẳng hạn cũng đã tạo ra trên 150 cơ quan mới của Nhà Nước. Con số công chức Mỹ đã lên cao đến mức kỷ lục chưa từng thấy. Kết quả nạn thất nghiệp vẫn không suy giảm từ cả năm nay, lơ lửng khoảng 10%, vì dù sao thì khu vực công vẫn rất nhỏ so với khu vực tư, trong khi chi tiêu của Nhà Nước gia tăng mau chóng.
Vấn đề là tiền ông tung ra toàn là tiền vay mượn mà đến lúc nào đó sẽ phải trả. Thống kê mới nhất cho thấy số nợ quốc gia đã lên tới 13 ngàn tỷ. Một thập niên trước, nước Mỹ chỉ mắc nợ chừng 5 ngàn tỷ. Từ Hy Lạp đến Cali hay đến Mỹ còn khá xa, nhưng với đường lối cấp tiến hiện nay của TT Obama và đảng Dân Chủ, khoảng cách càng ngày càng ngắn, ngắn hơn ta nghĩ rất nhiều (30-5-10).
Quý độc giả có thể liên lạc với tác giả để góp ý qua email: Vulinh11@gmail.com. Bài của tác giả được đăng mỗi Thứ Ba trên Việt Báo.
Gửi ý kiến của bạn
