Mập phì là tình trạng tích tích tụ chất béo quá nhu cầu duy trì các chức năng của cơ thể.
Mập có thể sẩy ra ở tuổi đang lớn, trong đó tế bào mỡ vừa tăng trưởng vừa phân sinh hoặc trễ hơn từ tuổi trưởng thành bằng sự phình lớn tế bào mỡ. Đây là một bệnh kinh niên mà muốn không mắc phải, ta cần lưu tâm tới việc ăn uống, vận động cơ thể và giữ gìn đời sống lành mạnh
Định nghĩa
Béo phì là một bệnh liên can tới sự rối loạn về dinh dưỡng. Một người được coi là béo phì khi cân nặng hơn trọng lượng lý tưởng khoảng 20%.
Cơ quan Y Tế Thế Giới đã đặt ra một Chỉ Số Trọng Lượng Cơ Thể (Body Mass Index- BMI), để xác định bệnh trạng này. BMI là số chia của kí lô trọng lượng cơ thể cho bình phương chiều cao tính theo mét và áp dụng cho mọi người, ngoại trừ khi có chiều cao và sức nặng quá cỡ.
Thí dụ: ta nặng 69 kí, cao 1,8 thước. Bình phương 1,8 là 3,24. BMI sẽ là: 69:3.24= 21.29.
Theo International Obesity Task Force, nếu có BMI từ 18.5 tới 24.9 là Bình Thường; 25 tới 29.9 là Quá Kí; trên 30 là Mập Phì , mà trên 40 thì Rất Béo Phì.
Nên nhớ là BMI không đo lường các thành phần cấu tạo cơ thể như xương, thịt, chất béo vì người cùng BMI có thể có các thành phần này khác nhau.
Một số khoa học gia đề nghị cách tính sức nặng nên có như sau:
Đàn bà : cứ 5 feet chiều cao là 100 lbs; mỗi inc cao hơn thêm 6 lbs. Một người cao 5f 11 thì cân nặng tốt là 166 lbs.
Đàn ông: 5 f cao là 105 lbs; mỗi inc cao thêm 6 lbs. Nếu cao 5f11 thì sức nặng tốt sẽ là 171 lbs.
Hoặc ta có thể đo tỷ lệ vòng bụng/vòng hông: lấy thước dây đo vòng bụng ở chỗ ngang rốn ( thí dụ 28 inc) và vòng hông ở chỗ lớn nhất ( thí dụ 38 inc), ta có tỷ lệ là 0.68. Nếu tỷ lệ trên 0.95 ở đàn ông, trên 0.8 ở đàn bà là các vị này có nhiều nguy cơ mắc vài bệnh hiểm nghèo như cao huyết áp, tiểu đường, tai biến mạch máu não.
Tản mạn về béo.
1-Theo thống kê, béo phì thường thấy ở nữ giới nhiều hơn nam giới. Mà nữ giới dường như lại rất hay quan tâm tới chuyện quá kí, nặng cân. Ý kiến chung vẫn nói là quý bà quý cô sẽ đẹp, hấp dẫn, hạnh phúc hơn nếu có một thân hình mảnh mai, liễu thúy.
Điều đáng để ý là người nữ nghèo lại hay mập hơn người nữ sung túc mà người nam khá giả lại dễ mập hơn người nam nghèo. Riêng về trẻ em bị bỏ rơi, nghèo túng ăn uống thất thường thiếu chất dinh dưỡng nhiều calories lại béo phệ ra.
Đàn bà trung bình có 20% mỡ béo với 10% là chất béo cần thiết (essential fat) trong khi đó người nam chỉ có từ 12 tới 15% mỡ béo với từ 4- 7% chất béo cần thiết.
Cơ thể người nam mập phì có hình dạng một quả táo với 20% mỡ tụ ở phần bụng. Người nữ mập mang hình dáng một quả lê với 8% tế bào mỡ tụ ở vòng mông và cặp đùi. Sự phân phối này cũng có một số ảnh hưởng tới sức khỏe.
Với người nữ, Thượng Đế trao cho trách nhiệm mang thai, nuôi con, thì mỡ là nguồn cung cấp năng lượng cho nhu cầu dinh dưỡng thai nhi và con thơ. Còn ở người nam, chất béo nơi bụng lại được chuyển thành acid béo, đi vào máu khá mau lẹ và nâng cao nguy cơ bệnh tim mạch, tiểu đường, cao huyết áp.
2-Trong cơ thể, có loại mỡ rất cần và loại cần vừa phải.
Rất cần là mỡ bao bọc che trở trái tim, phổi, cấu tạo tủy xương, màng bọc giây thần kinh, chuyên chở cholesterol trong máu. Mỡ cần vừa phải thường nằm dưới da, giữa các thớ thịt và các cơ quan nội tạng.
Béo phì có thể là do tế bào mỡ vừa phình to vừa sinh sản nhanh ở tuổi trẻ hoặc chỉ tăng trưởng quá cỡ các tế bào béo đã có sẵn vào tuổi lớn hơn.
3- Khi ta vận động cơ thể, tiết giảm ăn uống hoặc khi đau ốm đói khát thì tế bào mỡ nhỏ đi nhưng số lượng không giảm. Các tế bào mỡ nhỏ đi này luôn luôn chờ cơ hội để to trở lại khi ta ăn nhiều chất béo. Vì thế để tránh béo, không phải chi giảm mỡ rồi muốn ăn gì thì ăn mà phải coi chừng số lượng calories từ các thực phẩm khác nữa. Vì thực phẩm dư khác đều chuyển sang dạng mỡ.
4-Bình thường con người không béo quá hoặc gầy quá, vì trong cơ thể có một cơ chế để điều hòa sức nặng. Cơ chế này hành động qua trung gian của hệ thần kinh với các hóa chất như dopamine, norepinephrine. Cơ chế tạo ra cảm giác đói và ăn ngon miệng sau khi thực phẩm đã được hấp thụ và kho dự trữ đã vơi, đồng thời cũng đưa ra sự chán ngấy ( satiety) sau mỗi bữa ăn thịnh soạn và khi dự trữ đã đầy. Nhưng con người tinh nhanh hơn, đôi khi đã lách khỏi cơ chế này để tự do ăn uống.
5- Mập cũng mang nhiều vẻ đẹp riêng biệt.
Cách đây vài thế kỷ, người có thân hình tròn trịa đầy đặn, bụ bẫm, lại được coi là hết sức gợi tình. Những bức vẽ người đẹp nổi tiếng của Michelango, Leonard de Vinci đều có cái mông tròn đầy, cặp đùi phốp pháp . Hơn nữa, béo da béo thịt còn được coi như biểu tượng của một giai tầng khá giả, quyền quý, phúc hậu, của một người có sức khỏe tốt không bệnh tật.
6- Béo và kỳ thị. Nhưng xã hội đôi khi cũng có cái nhìn khác với mập béo. Có lúc họ bị kỳ thị và là đề tài cho người ta riễu cợt. Bên Mỹ, có một bài hát” Too fat Polks” I don't want her, you can have her, she's too fat for me”.
Nhiều chủ nhân không muốn mượn nhân viên quá mập, nghĩ là họ không siêng năng hoặc mập béo có ảnh hưởng xấu tới hiệu năng làm việc. Năm 1993, ở bên Mỹ , Uỷ ban Bình Đẳng Việc Làm đã nhận ra sự kỳ thị này và đề nghị biện pháp hóa giải. Đồng thời những người quá kí cũng ngồi lại với nhau, tổ chức thành nhóm hội để tự vệ, đòi hỏi công bằng và quyền lợi dân sự. Họ yêu cầu giới chức y tế có những phương tiện thích hợp cho người mập, như có áo choàng rộng để mặc khi khám bệnh, có máy đo huyết áp lớn, có chồ ngồi bàn cầu xẻ trước để người bệnh lấy được nước tiểu vào ống thử nghiệm, cân người mập ở phòng riêng, có ghế ngồi đợi rộng rãi.
Trong khi đó thì nhiều người quá ký cũng bị tự ti mặc cảm, cho là mình kém hấp dẫn, kém khêu gợi, không mặc được quần áo số nhỏ, rồi lại còn vì mập mà không có bạn có bồ.
Những nguy cơ đưa đến béo phì.
Đã có nhiều giả thuyết giải thích tại sao người này béo mà người kia lại không mặc dù ăn uống gần như nhau cũng như tại sao có nhiều khó khăn trong việc giảm ký rồi lại mập.
1-Di truyền: Theo thống kê, từ 25% tới 40% người có BMI cao là do di truyền và 30% tới 60% là do môi trường. Một chuyên gia giảm kí, George Bray góp ý “di truyền nạp đạn và môi trường bóp cò” trong bệnh béo phì.
Di truyền có ảnh hưởng tới a) sự ăn uống, ăn chán ngấy qua trung gian kích thích tố và hệ thần kinh; b) kích thước lớn nhỏ và sự phân phối của tế bào mỡ trong cơ thể.
Ảnh hưởng của di truyền tăng khi trong gia đình có cha, mẹ béo mập. Khi chỉ có hoặc cha hoặc mẹ mập thì con có 50% nguy cơ mập. Mà nếu cả bố mẹ đều mập thì nguy cơ con mập tăng lên tới 80%.
2-Cách đây ít năm, các nghiên cứu gia đã nói đến một chất đạm do tế bào mỡ tiết ra có thể làm tiêu mỡ. Đó là chất leptin hoặc obgene, tìm ra năm 1994. Khi đó tuần báo TIME đã gọi lepsin là một thần dược có thể làm tiêu mỡ trong vài tuần lễ. Ở loài chuột, khi tiêm chất này thì mỡ béo được tiêu đi rất mau. Nhưng ở người thì cho tới nay chưa có chứng minh công hiệu nào.
Một hóa chất khác, Propiomelanocortin (POMC) cũng phát tín hiệu cho chuột để không ăn chất béo khi cần, nhưng nghiên cứu không tìm ra tác dụng tương tự với loài người.
Các khoa học gia cũng phân biệt hai loại tế bào mỡ: Tế bào mỡ trắng và mỡ nâu. Tế bào mỡ nâu chuyển chất béo ra nhiệt năng thay vì chất béo dự trữ, còn tế bào mỡ trắng thì làm ngược lại, chuyển chất béo thành mỡ trong cơ thể. Họ đang nghiên cứu dùng tế bào mỡ béo nâu để loại bỏ mỡ ở người mập.
3.Một số dược phẩm làm tăng kí là: thuốc trị bệnh tâm thần lithium, thuốc trị kinh phong Depakene, Tegretol, kích thích tố corticosteroids, estrogen, progesteron, testosteron; thuốc insulin trị tiểu đường.
4. Mập phì là hậu quả của sự mất thăng bằng giữa cung và cầu năng lượng: Ăn uống nhiều mà không vận động tiêu dùng. Người cao tuổi giảm vận động, người coi phim bộ, truyền hình suốt ngày, công tư chức ngồi liên tục ở văn phòng ...đều có khuynh hường lên cân.
5.Ảnh hưởng tâm lý xã hội: khi còn bé, các con thường được bố mẹ khuyên là không nên bỏ sót thức ăn, phí của trời vì có nhiều đứa trẻ khác không có gì để ăn. Lớn lên họ có thói quen, ăn cho hết dù không cần.
6-Cơ thể có một cơ chế về sự “cảm thấy muốn ăn”. Cơ chế này chỉ hoạt động hoặc được kích thích khi cơ thể ta cần thực phẩm. Nhưng con người thì lại mưu mẹo, nhiều khi vượt qua cái cơ chế đó để ăn cho sướng miệng. Cũng có người ăn không phải vì nhu cầu cơ thể, mà ăn cho khoái khẩu lấy ăn làm vui.
7-Lại còn thói quen “cơm trưa bàn chuyện làm ăn”, uống vài ly rượu khai vị, rồi miếng thịt bò, củ khoai hấp. thế là lên cân.
8- Địa dư cư trú cũng có đôi chút ảnh hưởng. Quan sát cho thấy người sống ở miền lạnh thường ít vận động và ăn nhiều thực phẩm nóng béo hơn dân miền có khí hậu nhiệt đới. Do đó, dễ lên cân.
9-Phụ nữ có thai thường lên cân nhưng khi cho con bú thì lại giảm, nom son sẻ hơn. Gái một con trông mòn con mắt, kinh nghiệm cổ nhân ta cũng nói vậy. Béo mập là nguồn dinh dưỡng cho thai nhi và sữa mẹ. Nhưng nếu sau dăm ba lần sanh đẻ thì cơ thể thường giữ lại một ít mỡ khiến lên cân, phát triển, sồ sề luôn.
Hậu quả của Béo Phì
JoAnn Manson, một chuyên gia Dịch Tễ học tại Đại học Harvard có ý kiến là “Dù chỉ béo mập vừa phải cũng đưa tới nguy cơ sớm tử vong ”.
Người mập phì thường hay mau mệt, hụt hơi thở, thiếu sức sống, đau nhức xương thịt. Họ cũng hay bị bệnh tiêu hóa, bệnh tim, bệnh tiểu đường, xơ gan, sưng phổi, viêm túi mật, giãn tĩnh mạch, cao huyết áp, lâu lành vết thương, kém chống cự với các tác nhân gây bệnh, thống phong hiếm muộn và hay gặp nhiều nhiều tai nạn bất thường
Mập phì cũng tăng nguy cơ ung thư vú, tử cung, nhiếp tuyến, ruột già, thực quản. Nguy cơ ung thư vú tăng rất cao ở phụ nữ lên kí vào tuổi đôi mươi và vào thời kỳ mãn kinh.
Chữa Mập Phì.
Các chuyên gia đều đồng ý rằng béo mập là một bệnh với nhiều khía cạnh khác nhau nên cần được chữa toàn diện và lâu dài. Xin nhớ rằng không có môn thần được, một phương thức nhặm lẹ nào cho giảm kí tức khắc như nhiều quảng cáo.
Nhiều người muốn xuống kí trở lại như thuở còn học sinh, sinh viên. Đây có lẽ là một ảo tưởng chẳng bao giờ thực hiện được. Chỉ cần nhớ rằng mỗi tuần giảm được 1 kí hoặc 2 đơn vị BMI cũng đã mang lại nhiều ích lợi rồi. Hơn nữa, giảm kí cần thời gian để thực hiện.
Việc trước tiên không phải là định giảm bao nhiêu kí, mà lập ra một chương trình quy mô với ăn uống lành mạnh, vận động cơ thể lâu dài, thay đổi thói quen xấu và lưu tâm tới các nguy cơ do mập béo gây ra. Nếu cho là mình mập, thì trước khi quyết định giảm kí, hãy đi khám bác sĩ để phát hiện các bệnh gây mập. Mỗi người có một cơ thể khác nhau, cách mập khác nhau, nên muốn giảm kí cũng phải có một chương trình, kế hoạch riêng.
Để giảm ký, ta có thể theo các phương thức sau đây:
1-Giới hạn năng lượng mang vào cơ thể-
a-Để giảm cân, việc đầu tiên là phải giảm số năng lượng từ thực phẩm nhưng vẫn có đầy đủ chất dinh dưỡng. Một trong nhiều mục đích là để cơ thể phải lấy năng lượng từ kho dự trữ mỡ béo ở vùng mông, vùng bụng cho nhu cầu sinh hoạt hàng ngày.
Trung bình mỗi ngày ta chỉ nên tiêu thụ từ 2000-2300 Calories, tùy theo mức độ sinh hoạt. Một cách đại cương, ta có thể tính số lượng calories cần mỗi ngày bằng cách nhân sức nặng theo cân anh (lb) với số 13, nếu hoạt động ít, hoặc với số 15 nếu làm việc nhiều. Nếu BMI từ 27 tới 35 thì nên giảm năng lượng ăn vào từ 300 tới 500 Calories; BMI trên 35 thì giảm từ 500 tới 1000 Kcalories mỗi ngày.Với cắt giảm như vậy ta có thể mất bớt từ 1 tới 2 lb mỗi tuần.
b-Các chuyên gia dinh dưỡng gợi ý là ta nên ăn nhiều loại hạt ngũ cốc, trái cây, rau là những thứ không có hoặc có rất ít chất béo mà cũng lại có ít calories. Nhiều người khuyên nên ăn vừa phải cơm mì (Carbohydrate), khá đủ đạm, thêm một ít chất xơ để bụng mau no và thức ăn chậm ra khỏi bao tử. Xin nhớ là carbohydrate được insulin chuyển hóa thành chất béo dự trữ ở gan.
c-Về chất béo, thì cố gắng không quá 30% tổng số calories một ngày, nếu từ 20 dến 25% thì tốt nhất. Chẳng hạn như về sữa: thay vì dùng một ly 240 phân khối sữa nguyên chất với 47% calories từ chất béo, ta có thể dùng một ly skim milk không chất béo hoặc 2% béo mà chỉ có 35% calories.
d-Thay vì ăn một miếng thịt bò ribs, hamburger ta có thể ăn beef round steak, sirloin hoặc flank steak. Cũng như là nếu quệt bơ hoặc bơ đậu phọng khi ăn bánh mì, có có tới 120 calories trong một muỗng ăn canh, trong khi đó mứt trái cây chỉ có 50 calories mà lại không có chất béo.
e-Ăn từng phần nhỏ. Chia đều calories của một ngày ra làm ba bữa sáng trưa chiều để mỗi bữa có ít nhất 25% tổng số năng lượng mỗi ngày. Làm như vậy sẽ giúp ta có khẩu vị ngon trước mỗi bữa chứ không phải là ăn bữa cơm chiều thịnh soạn vì ban trưa không ăn. Nhiều người còn chủ trương chia số calories thành năm sáu lần ăn trong ngày.
g-Ta cũng chẳng cần phải hoàn toàn bỏ món tráng miệng nếu ta ăn một ly trái cây, một miếng bánh ngọt nhỏ.
h-Hãy gắn bó với một chế độ dinh dưỡng đã được bác sĩ của mình góp ý. Ăn nhiều loại thực phẩm khác nhau, cân bằng chúng và ăn vừa phải với nhu cầu.
i-Ghi ra những thức ăn nên tránh như rượu, dầu salad, món ăn tráng miệng nhiều đường, béo
k-Khi đi ăn tiệm, đừng đọc thực đơn quá lâu trước khi kêu món ăn, vì dễ bị quyến rũ kêu nhiều món. Cần biết trước mình muốn ăn món nào chứ đừng bắt chước người khác khi kêu món.
Lựa súp lỏng hơn là súp sệt nhiều kem. Nhắc nhở nhà hàng về ý muốn của mình như bỏ da, ít bơ. Tránh món ăn chiên, món nhồi vì có nhiều bơ; gọi món khoai bỏ lò, rau không bơ không kem.
Sau khi ăn xong, yêu cầu dọn đĩa để khỏi nhâm nhi ăn thêm.
l-Ăn chậm chạp, tận hưởng hương vị của thực phẩm. Vừa ăn vừa nói chuyện.
m-Không nên vừa ăn vừa coi TV hoặc làm việc gì khác vì vui miệng ăn nhiều.
2-Các chế độ thực phẩm với mục đích giảm béo :
Có nhiều chế độ ăn uống được quảng cáo, giới thiệu để giúp giảm mập như chương trình ít calories (Weight Watchers, Jenny Craig, Medifast), chương trình ăn nhiều chất đạm, ít carbohydrtates (Atkins , South Beach Diet); ít chất béo (Ornish), nhiều carbohydrate ít đạm; nhiều chất xơ; chương trình của Herbalife, Divas, Pritikin, Sugar Busters, Protein Power...Tác giả của chương trình nào cũng nêu ra những ưu điểm của mình và thuyết phục người mập áp dụng bằng cách mua tài liệu, thực phẩm của họ. Thành ra, vấn đề này cần được suy nghĩ kỹ. Chỉ xin nhắc nhở là ta cần một chế độ ăn uống cân bằng có đủ cả thịt, mỡ, tinh bột, sinh tố khoáng chất chứ không phải chỉ một loại chất dinh dưỡng.
Hơn nữa mục đích giảm kí của ta là học cách để sống với thực phẩm chứ không phải loại bỏ thứ này thứ kia. Kinh nghiệm nhiều người cho thấy mất ký theo cách ăn uống hạn chế thì mập trở lại cũng mau. Họ ám ảnh với chế độ đang theo, đếm từng calories và tự an ủi rằng: “sau khi hoàn thành kiêng khem, ta tha hồ ăn món ta thích”.
3-Tăng tiêu dùng năng lượng bằng vận động cơ thể.
Steven Blair, một chuyên gia về dịch tễ học, cho hay người mập thường chết sớm hơn người gầy, nhưng nếu người mập mà vận động cơ thể thì cũng sống lâu. Còn người gầy mà lại yếu sức vì không vận động lại mau chết hơn người mập tới ba lần.
Trong chương trình giảm kí, vân động cơ thể đưa đến những ích lợi về sinh học cũng như tâm học.
Vận động làm tăng tiêu dùng năng lượng, giúp duy trì tế bào ít mỡ, tăng độ dầy đặc của xương, nhất là các xương chịu sức nặng của cơ thể, giảm chất béo trong máu và giảm tế bào mỡ.
Về phương diện tâm lý, vận động làm tăng niềm vui sống, giảm triệu chứng của trầm buồn, tăng niềm tự tin, tự trọng, tạo ra một cảm giác hy vọng, nhiệt tình.
Sự vận động thường có thể là theo một chương trình ở các câu lạc bộ hay lớp dậy, tại phòng tập thể dục. Nhưng sự tham gia này nhiều khi bị bỏ ngang vì thời gian eo hẹp, bận rộn với công việc làm ăn hoặc ngại phải đi xa, thời tiết cản trở.
Theo nhiều chuyên viên, chỉ cần 30 phút hoặc ba lần mười phút mỗi ngày là đủ. Đôi khi, tăng các công việc hàng ngày cũng tốt. Chẳng hạn đậu xe cách xa một chút để đi bộ vào văn phòng ; lên xuống lầu bằng cầu thang thay vì thang máy; đứng khi nói chuyện điện thoại lâu để bước tới bước lui hơn là ngồi lâu trên ghế.
Chẳng cần vận động đến đổ mồ hôi, mà chỉ tới khi thấy nhịp thở hơi khó khăn, tim đập nhanh hơn một chút là đủ. Điều cần thiết là vận động mỗi ngày. Đồng thời, đặt ra một mục tiêu thực tế, có thể hoàn thành được. Bắt đầu chậm dãi rồi tăng dần cường độ. Giữ vài ghi chép về kết quả vận động để theo dõi.
Cũng theo kinh nghiệm nhiều người, đi bộ là môn tập thích hợp hơn cả vì thực hành lúc nào, ở đâu cũng được, không tốn kém và ta có thể tăng giảm tùy theo tình trạng sức khỏe.
4-Dược phẩm.
Thuốc được quảng cáo để giảm kí thường thường có tác dụng làm bớt sự ăn ngon miệng.
Hiện nay, trên thị trường có những thuốc sau đây: amphetamines, Phentermine (Ionamine, Fastin, Oby-Trim, Adiped-P); Sibutramine (Meridia), Orlistat (Xenical), Phenylpro
panolamine (Dextramin); Phendimetrazine (Bontril, Plegine, Prelux-2); Mezindol (Sanorex, Mazanon). Thuốc Fenfluramine (Pondimin) và Dexfenfluramine (Pedux) đã bị cấm bán vì gây ra nhiều rủi ro cho sức khỏe.
Thuốc có thể dùng riêng rẽ hoặc phối hợp với nhau như Xenical/Sibutramine; Fluoxetine/ Phentermine hoặc các hỗn hợp dược thảo.
Ngoài ra còn các loại kem thoa (Dream cream, Smooth Contours) cũng được quảng cáo là làm giảm mỡ béo sau mấy tuần bôi thoa
Có những điều sau đây mà ta cần biết khi quyết định dùng thuốc do bác sĩ cho toa.
a-Thuốc chỉ có thể giúp một số người mập xuống cân, với điều kiện là khi phối hợp với giới hạn ăn uống và tăng tiêu dùng năng lượng qua sự vận động cơ thể.
b-Thuốc được dành cho người mập quá 20% sức nặng lý tưởng chứ không phải cho người muốn giảm dăm ba kí hoặc muốn thân hình đã đẹp thành thon đẹp hơn. Người mập vừa phải mà có thêm vài vấn đề sức khỏe như bệnh tim, tiểu đường chỉ nên dùng thuốc trong một thời gian ngắn và dưới sự chăm sóc của thầy thuốc.
c-Thuốc dùng từ dăm tuần đến dăm tháng có thể là an toàn. Trong thời gian ngắn này, thuốc có thể làm hạ huyết áp, cholesterol và triglycerides trong máu.
đ-Thuốc không thay thế cho vận động cơ thể và giữ gìn ăn uống
e-Khi ngưng thuốc, có thể lên kí trở lại.
g-Khi quyết định dùng thuốc, cần cho bác sĩ hay là mình đang có thai hoặc cho con bú sữa mẹ; có rối loạn về ăn uống; đang dùng thuốc chữa bệnh thần kinh tâm trí; đang có bệnh tiểu đường, bệnh tim, cao huyết áp, tăng nhãn áp, ghiền thuốc hoặc sắp có giải phẫu.
h-Hầu hết các thuốc có nhiều tác dụng ngoại ý như gây ra nhức đầu, ói mửa, táo bón, khô miệng, nóng nẩy, chóng mặt, đau bụng, tiêu chẩy, cao huyết áp, tăng nhịp tim.
i-Với vài loại thuốc, khi dùng lâu, trên sáu tháng, có thể trở thành ghiền, lạm dụng hoặc quen lờn với thuốc
k-Một điều rất quan trọng là cần được sự khám nghiệm cũng như hướng dẫn kỹ càng của bác sĩ trước khi dùng các thuốc này.
l-Đừng dùng nhiều thuốc lợi tiểu, vì thuốc chỉ lấy bớt nước đi chứ không lấy mỡ.
m-Một điều nữa xin nhắc nhở là có nhiều loại thuốc giảm ăn như Slim 10, Quick Slim, Diet B, Minica, trà Mirapront đã bị cấm bán vì tác dụng phụ nguy hiểm.
5-Giải phẫu :
Giải phẫu có mục đích làm giảm dung lượng bao tử, thu hẹp cằm nhai, hút bớt mỡ béo. Các phương pháp này hiện nay rất phổ thông và khá công hiệu để giảm kí nhưng cần được các bác sĩ chuyên khoa thực hiện.
Trong thập niên vừa qua, giải phẫu thu hẹp bao tử được được nhiều người áp dụng. Bao tử được cột bớt một phần để chỉ còn khoảng nhỏ chứa thức ăn. Những người cân nặng quá mức trung bình từ 80- 100 cân anh được coi như có thể dùng phương pháp này. Biến chứng của giải phẫu là xuất huyết, nhiễm trùng, máu đóng cục, suy hô hấp. Phương pháp khá tốn kém, khoảng từ 20,000 tới 30,000 mỹ kim mà công dụng dường như cũng giới hạn.
Phòng ngừa mập phì.
Thấy rằng việc giảm kí cũng khó khăn, tốn kém nên các chuyên gia đã nghĩ đến việc phòng ngừa, tập trung vào giúp mọi người duy trì sức nặng vừa phải hiện có, nhất là ở thanh thiếu niên. Họ khuyên ta kiểm tra hàng năm, nhất là với người có BMI trên 30. Nếu có ngoại lệ, bất thường thì tìm và áp dụng các phương thức đề phòng mập phì..
Kết luận
Mập phì là một bệnh đang có chiều hướng gia tăng ở mọi quốc gia trên thế giới. Bệnh đưa tới nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe con người.
Tại Mỹ, cuối năm 2003, quốc hội đã phải thảo luận một đạo luật để ngăn chặn dịch béo phì của dân chúng. Cho nên, làm sao để giảm kí đã và đang là công việc cho nhiều nghiên cứu để đáp ứng nhu cầu của công chúng.
Làm giảm kí có thể là công việc rất khó khăn nhưng không đến nỗi gây ra buồn bực, tuyệt vọng. Có người mất cả tháng, cả năm mới bị mập, thì bớt mập cũng cần thời gian, có khi lâu hơn là thời gian để mập.
Vậy thì cũng chẳng nên nghĩ rằng chỉ cần vài tuần điều trị là đã giảm kí. Với một phương pháp có khoa học, với lòng kiên nhẫn , nếu ta cũng có một phương châm, triết lý về cách ăn uống, ta sẽ thành công.
Ngoài ra cũng chẳng cần mua sắm dụng cụ, máy móc làm giảm kí mà chỉ cần có một ý chí muốn gọn gàng nhỏ con, một sự hiểu biết về dinh dưỡng kèm theo một cái cân chính xác và một tấm gương để theo dõi hình hài gầy béo là đủ.
Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức
Texas-Hoa Kỳ
Mập có thể sẩy ra ở tuổi đang lớn, trong đó tế bào mỡ vừa tăng trưởng vừa phân sinh hoặc trễ hơn từ tuổi trưởng thành bằng sự phình lớn tế bào mỡ. Đây là một bệnh kinh niên mà muốn không mắc phải, ta cần lưu tâm tới việc ăn uống, vận động cơ thể và giữ gìn đời sống lành mạnh
Định nghĩa
Béo phì là một bệnh liên can tới sự rối loạn về dinh dưỡng. Một người được coi là béo phì khi cân nặng hơn trọng lượng lý tưởng khoảng 20%.
Cơ quan Y Tế Thế Giới đã đặt ra một Chỉ Số Trọng Lượng Cơ Thể (Body Mass Index- BMI), để xác định bệnh trạng này. BMI là số chia của kí lô trọng lượng cơ thể cho bình phương chiều cao tính theo mét và áp dụng cho mọi người, ngoại trừ khi có chiều cao và sức nặng quá cỡ.
Thí dụ: ta nặng 69 kí, cao 1,8 thước. Bình phương 1,8 là 3,24. BMI sẽ là: 69:3.24= 21.29.
Theo International Obesity Task Force, nếu có BMI từ 18.5 tới 24.9 là Bình Thường; 25 tới 29.9 là Quá Kí; trên 30 là Mập Phì , mà trên 40 thì Rất Béo Phì.
Nên nhớ là BMI không đo lường các thành phần cấu tạo cơ thể như xương, thịt, chất béo vì người cùng BMI có thể có các thành phần này khác nhau.
Một số khoa học gia đề nghị cách tính sức nặng nên có như sau:
Đàn bà : cứ 5 feet chiều cao là 100 lbs; mỗi inc cao hơn thêm 6 lbs. Một người cao 5f 11 thì cân nặng tốt là 166 lbs.
Đàn ông: 5 f cao là 105 lbs; mỗi inc cao thêm 6 lbs. Nếu cao 5f11 thì sức nặng tốt sẽ là 171 lbs.
Hoặc ta có thể đo tỷ lệ vòng bụng/vòng hông: lấy thước dây đo vòng bụng ở chỗ ngang rốn ( thí dụ 28 inc) và vòng hông ở chỗ lớn nhất ( thí dụ 38 inc), ta có tỷ lệ là 0.68. Nếu tỷ lệ trên 0.95 ở đàn ông, trên 0.8 ở đàn bà là các vị này có nhiều nguy cơ mắc vài bệnh hiểm nghèo như cao huyết áp, tiểu đường, tai biến mạch máu não.
Tản mạn về béo.
1-Theo thống kê, béo phì thường thấy ở nữ giới nhiều hơn nam giới. Mà nữ giới dường như lại rất hay quan tâm tới chuyện quá kí, nặng cân. Ý kiến chung vẫn nói là quý bà quý cô sẽ đẹp, hấp dẫn, hạnh phúc hơn nếu có một thân hình mảnh mai, liễu thúy.
Điều đáng để ý là người nữ nghèo lại hay mập hơn người nữ sung túc mà người nam khá giả lại dễ mập hơn người nam nghèo. Riêng về trẻ em bị bỏ rơi, nghèo túng ăn uống thất thường thiếu chất dinh dưỡng nhiều calories lại béo phệ ra.
Đàn bà trung bình có 20% mỡ béo với 10% là chất béo cần thiết (essential fat) trong khi đó người nam chỉ có từ 12 tới 15% mỡ béo với từ 4- 7% chất béo cần thiết.
Cơ thể người nam mập phì có hình dạng một quả táo với 20% mỡ tụ ở phần bụng. Người nữ mập mang hình dáng một quả lê với 8% tế bào mỡ tụ ở vòng mông và cặp đùi. Sự phân phối này cũng có một số ảnh hưởng tới sức khỏe.
Với người nữ, Thượng Đế trao cho trách nhiệm mang thai, nuôi con, thì mỡ là nguồn cung cấp năng lượng cho nhu cầu dinh dưỡng thai nhi và con thơ. Còn ở người nam, chất béo nơi bụng lại được chuyển thành acid béo, đi vào máu khá mau lẹ và nâng cao nguy cơ bệnh tim mạch, tiểu đường, cao huyết áp.
2-Trong cơ thể, có loại mỡ rất cần và loại cần vừa phải.
Rất cần là mỡ bao bọc che trở trái tim, phổi, cấu tạo tủy xương, màng bọc giây thần kinh, chuyên chở cholesterol trong máu. Mỡ cần vừa phải thường nằm dưới da, giữa các thớ thịt và các cơ quan nội tạng.
Béo phì có thể là do tế bào mỡ vừa phình to vừa sinh sản nhanh ở tuổi trẻ hoặc chỉ tăng trưởng quá cỡ các tế bào béo đã có sẵn vào tuổi lớn hơn.
3- Khi ta vận động cơ thể, tiết giảm ăn uống hoặc khi đau ốm đói khát thì tế bào mỡ nhỏ đi nhưng số lượng không giảm. Các tế bào mỡ nhỏ đi này luôn luôn chờ cơ hội để to trở lại khi ta ăn nhiều chất béo. Vì thế để tránh béo, không phải chi giảm mỡ rồi muốn ăn gì thì ăn mà phải coi chừng số lượng calories từ các thực phẩm khác nữa. Vì thực phẩm dư khác đều chuyển sang dạng mỡ.
4-Bình thường con người không béo quá hoặc gầy quá, vì trong cơ thể có một cơ chế để điều hòa sức nặng. Cơ chế này hành động qua trung gian của hệ thần kinh với các hóa chất như dopamine, norepinephrine. Cơ chế tạo ra cảm giác đói và ăn ngon miệng sau khi thực phẩm đã được hấp thụ và kho dự trữ đã vơi, đồng thời cũng đưa ra sự chán ngấy ( satiety) sau mỗi bữa ăn thịnh soạn và khi dự trữ đã đầy. Nhưng con người tinh nhanh hơn, đôi khi đã lách khỏi cơ chế này để tự do ăn uống.
5- Mập cũng mang nhiều vẻ đẹp riêng biệt.
Cách đây vài thế kỷ, người có thân hình tròn trịa đầy đặn, bụ bẫm, lại được coi là hết sức gợi tình. Những bức vẽ người đẹp nổi tiếng của Michelango, Leonard de Vinci đều có cái mông tròn đầy, cặp đùi phốp pháp . Hơn nữa, béo da béo thịt còn được coi như biểu tượng của một giai tầng khá giả, quyền quý, phúc hậu, của một người có sức khỏe tốt không bệnh tật.
6- Béo và kỳ thị. Nhưng xã hội đôi khi cũng có cái nhìn khác với mập béo. Có lúc họ bị kỳ thị và là đề tài cho người ta riễu cợt. Bên Mỹ, có một bài hát” Too fat Polks” I don't want her, you can have her, she's too fat for me”.
Nhiều chủ nhân không muốn mượn nhân viên quá mập, nghĩ là họ không siêng năng hoặc mập béo có ảnh hưởng xấu tới hiệu năng làm việc. Năm 1993, ở bên Mỹ , Uỷ ban Bình Đẳng Việc Làm đã nhận ra sự kỳ thị này và đề nghị biện pháp hóa giải. Đồng thời những người quá kí cũng ngồi lại với nhau, tổ chức thành nhóm hội để tự vệ, đòi hỏi công bằng và quyền lợi dân sự. Họ yêu cầu giới chức y tế có những phương tiện thích hợp cho người mập, như có áo choàng rộng để mặc khi khám bệnh, có máy đo huyết áp lớn, có chồ ngồi bàn cầu xẻ trước để người bệnh lấy được nước tiểu vào ống thử nghiệm, cân người mập ở phòng riêng, có ghế ngồi đợi rộng rãi.
Trong khi đó thì nhiều người quá ký cũng bị tự ti mặc cảm, cho là mình kém hấp dẫn, kém khêu gợi, không mặc được quần áo số nhỏ, rồi lại còn vì mập mà không có bạn có bồ.
Những nguy cơ đưa đến béo phì.
Đã có nhiều giả thuyết giải thích tại sao người này béo mà người kia lại không mặc dù ăn uống gần như nhau cũng như tại sao có nhiều khó khăn trong việc giảm ký rồi lại mập.
1-Di truyền: Theo thống kê, từ 25% tới 40% người có BMI cao là do di truyền và 30% tới 60% là do môi trường. Một chuyên gia giảm kí, George Bray góp ý “di truyền nạp đạn và môi trường bóp cò” trong bệnh béo phì.
Di truyền có ảnh hưởng tới a) sự ăn uống, ăn chán ngấy qua trung gian kích thích tố và hệ thần kinh; b) kích thước lớn nhỏ và sự phân phối của tế bào mỡ trong cơ thể.
Ảnh hưởng của di truyền tăng khi trong gia đình có cha, mẹ béo mập. Khi chỉ có hoặc cha hoặc mẹ mập thì con có 50% nguy cơ mập. Mà nếu cả bố mẹ đều mập thì nguy cơ con mập tăng lên tới 80%.
2-Cách đây ít năm, các nghiên cứu gia đã nói đến một chất đạm do tế bào mỡ tiết ra có thể làm tiêu mỡ. Đó là chất leptin hoặc obgene, tìm ra năm 1994. Khi đó tuần báo TIME đã gọi lepsin là một thần dược có thể làm tiêu mỡ trong vài tuần lễ. Ở loài chuột, khi tiêm chất này thì mỡ béo được tiêu đi rất mau. Nhưng ở người thì cho tới nay chưa có chứng minh công hiệu nào.
Một hóa chất khác, Propiomelanocortin (POMC) cũng phát tín hiệu cho chuột để không ăn chất béo khi cần, nhưng nghiên cứu không tìm ra tác dụng tương tự với loài người.
Các khoa học gia cũng phân biệt hai loại tế bào mỡ: Tế bào mỡ trắng và mỡ nâu. Tế bào mỡ nâu chuyển chất béo ra nhiệt năng thay vì chất béo dự trữ, còn tế bào mỡ trắng thì làm ngược lại, chuyển chất béo thành mỡ trong cơ thể. Họ đang nghiên cứu dùng tế bào mỡ béo nâu để loại bỏ mỡ ở người mập.
3.Một số dược phẩm làm tăng kí là: thuốc trị bệnh tâm thần lithium, thuốc trị kinh phong Depakene, Tegretol, kích thích tố corticosteroids, estrogen, progesteron, testosteron; thuốc insulin trị tiểu đường.
4. Mập phì là hậu quả của sự mất thăng bằng giữa cung và cầu năng lượng: Ăn uống nhiều mà không vận động tiêu dùng. Người cao tuổi giảm vận động, người coi phim bộ, truyền hình suốt ngày, công tư chức ngồi liên tục ở văn phòng ...đều có khuynh hường lên cân.
5.Ảnh hưởng tâm lý xã hội: khi còn bé, các con thường được bố mẹ khuyên là không nên bỏ sót thức ăn, phí của trời vì có nhiều đứa trẻ khác không có gì để ăn. Lớn lên họ có thói quen, ăn cho hết dù không cần.
6-Cơ thể có một cơ chế về sự “cảm thấy muốn ăn”. Cơ chế này chỉ hoạt động hoặc được kích thích khi cơ thể ta cần thực phẩm. Nhưng con người thì lại mưu mẹo, nhiều khi vượt qua cái cơ chế đó để ăn cho sướng miệng. Cũng có người ăn không phải vì nhu cầu cơ thể, mà ăn cho khoái khẩu lấy ăn làm vui.
7-Lại còn thói quen “cơm trưa bàn chuyện làm ăn”, uống vài ly rượu khai vị, rồi miếng thịt bò, củ khoai hấp. thế là lên cân.
8- Địa dư cư trú cũng có đôi chút ảnh hưởng. Quan sát cho thấy người sống ở miền lạnh thường ít vận động và ăn nhiều thực phẩm nóng béo hơn dân miền có khí hậu nhiệt đới. Do đó, dễ lên cân.
9-Phụ nữ có thai thường lên cân nhưng khi cho con bú thì lại giảm, nom son sẻ hơn. Gái một con trông mòn con mắt, kinh nghiệm cổ nhân ta cũng nói vậy. Béo mập là nguồn dinh dưỡng cho thai nhi và sữa mẹ. Nhưng nếu sau dăm ba lần sanh đẻ thì cơ thể thường giữ lại một ít mỡ khiến lên cân, phát triển, sồ sề luôn.
Hậu quả của Béo Phì
JoAnn Manson, một chuyên gia Dịch Tễ học tại Đại học Harvard có ý kiến là “Dù chỉ béo mập vừa phải cũng đưa tới nguy cơ sớm tử vong ”.
Người mập phì thường hay mau mệt, hụt hơi thở, thiếu sức sống, đau nhức xương thịt. Họ cũng hay bị bệnh tiêu hóa, bệnh tim, bệnh tiểu đường, xơ gan, sưng phổi, viêm túi mật, giãn tĩnh mạch, cao huyết áp, lâu lành vết thương, kém chống cự với các tác nhân gây bệnh, thống phong hiếm muộn và hay gặp nhiều nhiều tai nạn bất thường
Mập phì cũng tăng nguy cơ ung thư vú, tử cung, nhiếp tuyến, ruột già, thực quản. Nguy cơ ung thư vú tăng rất cao ở phụ nữ lên kí vào tuổi đôi mươi và vào thời kỳ mãn kinh.
Chữa Mập Phì.
Các chuyên gia đều đồng ý rằng béo mập là một bệnh với nhiều khía cạnh khác nhau nên cần được chữa toàn diện và lâu dài. Xin nhớ rằng không có môn thần được, một phương thức nhặm lẹ nào cho giảm kí tức khắc như nhiều quảng cáo.
Nhiều người muốn xuống kí trở lại như thuở còn học sinh, sinh viên. Đây có lẽ là một ảo tưởng chẳng bao giờ thực hiện được. Chỉ cần nhớ rằng mỗi tuần giảm được 1 kí hoặc 2 đơn vị BMI cũng đã mang lại nhiều ích lợi rồi. Hơn nữa, giảm kí cần thời gian để thực hiện.
Việc trước tiên không phải là định giảm bao nhiêu kí, mà lập ra một chương trình quy mô với ăn uống lành mạnh, vận động cơ thể lâu dài, thay đổi thói quen xấu và lưu tâm tới các nguy cơ do mập béo gây ra. Nếu cho là mình mập, thì trước khi quyết định giảm kí, hãy đi khám bác sĩ để phát hiện các bệnh gây mập. Mỗi người có một cơ thể khác nhau, cách mập khác nhau, nên muốn giảm kí cũng phải có một chương trình, kế hoạch riêng.
Để giảm ký, ta có thể theo các phương thức sau đây:
1-Giới hạn năng lượng mang vào cơ thể-
a-Để giảm cân, việc đầu tiên là phải giảm số năng lượng từ thực phẩm nhưng vẫn có đầy đủ chất dinh dưỡng. Một trong nhiều mục đích là để cơ thể phải lấy năng lượng từ kho dự trữ mỡ béo ở vùng mông, vùng bụng cho nhu cầu sinh hoạt hàng ngày.
Trung bình mỗi ngày ta chỉ nên tiêu thụ từ 2000-2300 Calories, tùy theo mức độ sinh hoạt. Một cách đại cương, ta có thể tính số lượng calories cần mỗi ngày bằng cách nhân sức nặng theo cân anh (lb) với số 13, nếu hoạt động ít, hoặc với số 15 nếu làm việc nhiều. Nếu BMI từ 27 tới 35 thì nên giảm năng lượng ăn vào từ 300 tới 500 Calories; BMI trên 35 thì giảm từ 500 tới 1000 Kcalories mỗi ngày.Với cắt giảm như vậy ta có thể mất bớt từ 1 tới 2 lb mỗi tuần.
b-Các chuyên gia dinh dưỡng gợi ý là ta nên ăn nhiều loại hạt ngũ cốc, trái cây, rau là những thứ không có hoặc có rất ít chất béo mà cũng lại có ít calories. Nhiều người khuyên nên ăn vừa phải cơm mì (Carbohydrate), khá đủ đạm, thêm một ít chất xơ để bụng mau no và thức ăn chậm ra khỏi bao tử. Xin nhớ là carbohydrate được insulin chuyển hóa thành chất béo dự trữ ở gan.
c-Về chất béo, thì cố gắng không quá 30% tổng số calories một ngày, nếu từ 20 dến 25% thì tốt nhất. Chẳng hạn như về sữa: thay vì dùng một ly 240 phân khối sữa nguyên chất với 47% calories từ chất béo, ta có thể dùng một ly skim milk không chất béo hoặc 2% béo mà chỉ có 35% calories.
d-Thay vì ăn một miếng thịt bò ribs, hamburger ta có thể ăn beef round steak, sirloin hoặc flank steak. Cũng như là nếu quệt bơ hoặc bơ đậu phọng khi ăn bánh mì, có có tới 120 calories trong một muỗng ăn canh, trong khi đó mứt trái cây chỉ có 50 calories mà lại không có chất béo.
e-Ăn từng phần nhỏ. Chia đều calories của một ngày ra làm ba bữa sáng trưa chiều để mỗi bữa có ít nhất 25% tổng số năng lượng mỗi ngày. Làm như vậy sẽ giúp ta có khẩu vị ngon trước mỗi bữa chứ không phải là ăn bữa cơm chiều thịnh soạn vì ban trưa không ăn. Nhiều người còn chủ trương chia số calories thành năm sáu lần ăn trong ngày.
g-Ta cũng chẳng cần phải hoàn toàn bỏ món tráng miệng nếu ta ăn một ly trái cây, một miếng bánh ngọt nhỏ.
h-Hãy gắn bó với một chế độ dinh dưỡng đã được bác sĩ của mình góp ý. Ăn nhiều loại thực phẩm khác nhau, cân bằng chúng và ăn vừa phải với nhu cầu.
i-Ghi ra những thức ăn nên tránh như rượu, dầu salad, món ăn tráng miệng nhiều đường, béo
k-Khi đi ăn tiệm, đừng đọc thực đơn quá lâu trước khi kêu món ăn, vì dễ bị quyến rũ kêu nhiều món. Cần biết trước mình muốn ăn món nào chứ đừng bắt chước người khác khi kêu món.
Lựa súp lỏng hơn là súp sệt nhiều kem. Nhắc nhở nhà hàng về ý muốn của mình như bỏ da, ít bơ. Tránh món ăn chiên, món nhồi vì có nhiều bơ; gọi món khoai bỏ lò, rau không bơ không kem.
Sau khi ăn xong, yêu cầu dọn đĩa để khỏi nhâm nhi ăn thêm.
l-Ăn chậm chạp, tận hưởng hương vị của thực phẩm. Vừa ăn vừa nói chuyện.
m-Không nên vừa ăn vừa coi TV hoặc làm việc gì khác vì vui miệng ăn nhiều.
2-Các chế độ thực phẩm với mục đích giảm béo :
Có nhiều chế độ ăn uống được quảng cáo, giới thiệu để giúp giảm mập như chương trình ít calories (Weight Watchers, Jenny Craig, Medifast), chương trình ăn nhiều chất đạm, ít carbohydrtates (Atkins , South Beach Diet); ít chất béo (Ornish), nhiều carbohydrate ít đạm; nhiều chất xơ; chương trình của Herbalife, Divas, Pritikin, Sugar Busters, Protein Power...Tác giả của chương trình nào cũng nêu ra những ưu điểm của mình và thuyết phục người mập áp dụng bằng cách mua tài liệu, thực phẩm của họ. Thành ra, vấn đề này cần được suy nghĩ kỹ. Chỉ xin nhắc nhở là ta cần một chế độ ăn uống cân bằng có đủ cả thịt, mỡ, tinh bột, sinh tố khoáng chất chứ không phải chỉ một loại chất dinh dưỡng.
Hơn nữa mục đích giảm kí của ta là học cách để sống với thực phẩm chứ không phải loại bỏ thứ này thứ kia. Kinh nghiệm nhiều người cho thấy mất ký theo cách ăn uống hạn chế thì mập trở lại cũng mau. Họ ám ảnh với chế độ đang theo, đếm từng calories và tự an ủi rằng: “sau khi hoàn thành kiêng khem, ta tha hồ ăn món ta thích”.
3-Tăng tiêu dùng năng lượng bằng vận động cơ thể.
Steven Blair, một chuyên gia về dịch tễ học, cho hay người mập thường chết sớm hơn người gầy, nhưng nếu người mập mà vận động cơ thể thì cũng sống lâu. Còn người gầy mà lại yếu sức vì không vận động lại mau chết hơn người mập tới ba lần.
Trong chương trình giảm kí, vân động cơ thể đưa đến những ích lợi về sinh học cũng như tâm học.
Vận động làm tăng tiêu dùng năng lượng, giúp duy trì tế bào ít mỡ, tăng độ dầy đặc của xương, nhất là các xương chịu sức nặng của cơ thể, giảm chất béo trong máu và giảm tế bào mỡ.
Về phương diện tâm lý, vận động làm tăng niềm vui sống, giảm triệu chứng của trầm buồn, tăng niềm tự tin, tự trọng, tạo ra một cảm giác hy vọng, nhiệt tình.
Sự vận động thường có thể là theo một chương trình ở các câu lạc bộ hay lớp dậy, tại phòng tập thể dục. Nhưng sự tham gia này nhiều khi bị bỏ ngang vì thời gian eo hẹp, bận rộn với công việc làm ăn hoặc ngại phải đi xa, thời tiết cản trở.
Theo nhiều chuyên viên, chỉ cần 30 phút hoặc ba lần mười phút mỗi ngày là đủ. Đôi khi, tăng các công việc hàng ngày cũng tốt. Chẳng hạn đậu xe cách xa một chút để đi bộ vào văn phòng ; lên xuống lầu bằng cầu thang thay vì thang máy; đứng khi nói chuyện điện thoại lâu để bước tới bước lui hơn là ngồi lâu trên ghế.
Chẳng cần vận động đến đổ mồ hôi, mà chỉ tới khi thấy nhịp thở hơi khó khăn, tim đập nhanh hơn một chút là đủ. Điều cần thiết là vận động mỗi ngày. Đồng thời, đặt ra một mục tiêu thực tế, có thể hoàn thành được. Bắt đầu chậm dãi rồi tăng dần cường độ. Giữ vài ghi chép về kết quả vận động để theo dõi.
Cũng theo kinh nghiệm nhiều người, đi bộ là môn tập thích hợp hơn cả vì thực hành lúc nào, ở đâu cũng được, không tốn kém và ta có thể tăng giảm tùy theo tình trạng sức khỏe.
4-Dược phẩm.
Thuốc được quảng cáo để giảm kí thường thường có tác dụng làm bớt sự ăn ngon miệng.
Hiện nay, trên thị trường có những thuốc sau đây: amphetamines, Phentermine (Ionamine, Fastin, Oby-Trim, Adiped-P); Sibutramine (Meridia), Orlistat (Xenical), Phenylpro
panolamine (Dextramin); Phendimetrazine (Bontril, Plegine, Prelux-2); Mezindol (Sanorex, Mazanon). Thuốc Fenfluramine (Pondimin) và Dexfenfluramine (Pedux) đã bị cấm bán vì gây ra nhiều rủi ro cho sức khỏe.
Thuốc có thể dùng riêng rẽ hoặc phối hợp với nhau như Xenical/Sibutramine; Fluoxetine/ Phentermine hoặc các hỗn hợp dược thảo.
Ngoài ra còn các loại kem thoa (Dream cream, Smooth Contours) cũng được quảng cáo là làm giảm mỡ béo sau mấy tuần bôi thoa
Có những điều sau đây mà ta cần biết khi quyết định dùng thuốc do bác sĩ cho toa.
a-Thuốc chỉ có thể giúp một số người mập xuống cân, với điều kiện là khi phối hợp với giới hạn ăn uống và tăng tiêu dùng năng lượng qua sự vận động cơ thể.
b-Thuốc được dành cho người mập quá 20% sức nặng lý tưởng chứ không phải cho người muốn giảm dăm ba kí hoặc muốn thân hình đã đẹp thành thon đẹp hơn. Người mập vừa phải mà có thêm vài vấn đề sức khỏe như bệnh tim, tiểu đường chỉ nên dùng thuốc trong một thời gian ngắn và dưới sự chăm sóc của thầy thuốc.
c-Thuốc dùng từ dăm tuần đến dăm tháng có thể là an toàn. Trong thời gian ngắn này, thuốc có thể làm hạ huyết áp, cholesterol và triglycerides trong máu.
đ-Thuốc không thay thế cho vận động cơ thể và giữ gìn ăn uống
e-Khi ngưng thuốc, có thể lên kí trở lại.
g-Khi quyết định dùng thuốc, cần cho bác sĩ hay là mình đang có thai hoặc cho con bú sữa mẹ; có rối loạn về ăn uống; đang dùng thuốc chữa bệnh thần kinh tâm trí; đang có bệnh tiểu đường, bệnh tim, cao huyết áp, tăng nhãn áp, ghiền thuốc hoặc sắp có giải phẫu.
h-Hầu hết các thuốc có nhiều tác dụng ngoại ý như gây ra nhức đầu, ói mửa, táo bón, khô miệng, nóng nẩy, chóng mặt, đau bụng, tiêu chẩy, cao huyết áp, tăng nhịp tim.
i-Với vài loại thuốc, khi dùng lâu, trên sáu tháng, có thể trở thành ghiền, lạm dụng hoặc quen lờn với thuốc
k-Một điều rất quan trọng là cần được sự khám nghiệm cũng như hướng dẫn kỹ càng của bác sĩ trước khi dùng các thuốc này.
l-Đừng dùng nhiều thuốc lợi tiểu, vì thuốc chỉ lấy bớt nước đi chứ không lấy mỡ.
m-Một điều nữa xin nhắc nhở là có nhiều loại thuốc giảm ăn như Slim 10, Quick Slim, Diet B, Minica, trà Mirapront đã bị cấm bán vì tác dụng phụ nguy hiểm.
5-Giải phẫu :
Giải phẫu có mục đích làm giảm dung lượng bao tử, thu hẹp cằm nhai, hút bớt mỡ béo. Các phương pháp này hiện nay rất phổ thông và khá công hiệu để giảm kí nhưng cần được các bác sĩ chuyên khoa thực hiện.
Trong thập niên vừa qua, giải phẫu thu hẹp bao tử được được nhiều người áp dụng. Bao tử được cột bớt một phần để chỉ còn khoảng nhỏ chứa thức ăn. Những người cân nặng quá mức trung bình từ 80- 100 cân anh được coi như có thể dùng phương pháp này. Biến chứng của giải phẫu là xuất huyết, nhiễm trùng, máu đóng cục, suy hô hấp. Phương pháp khá tốn kém, khoảng từ 20,000 tới 30,000 mỹ kim mà công dụng dường như cũng giới hạn.
Phòng ngừa mập phì.
Thấy rằng việc giảm kí cũng khó khăn, tốn kém nên các chuyên gia đã nghĩ đến việc phòng ngừa, tập trung vào giúp mọi người duy trì sức nặng vừa phải hiện có, nhất là ở thanh thiếu niên. Họ khuyên ta kiểm tra hàng năm, nhất là với người có BMI trên 30. Nếu có ngoại lệ, bất thường thì tìm và áp dụng các phương thức đề phòng mập phì..
Kết luận
Mập phì là một bệnh đang có chiều hướng gia tăng ở mọi quốc gia trên thế giới. Bệnh đưa tới nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe con người.
Tại Mỹ, cuối năm 2003, quốc hội đã phải thảo luận một đạo luật để ngăn chặn dịch béo phì của dân chúng. Cho nên, làm sao để giảm kí đã và đang là công việc cho nhiều nghiên cứu để đáp ứng nhu cầu của công chúng.
Làm giảm kí có thể là công việc rất khó khăn nhưng không đến nỗi gây ra buồn bực, tuyệt vọng. Có người mất cả tháng, cả năm mới bị mập, thì bớt mập cũng cần thời gian, có khi lâu hơn là thời gian để mập.
Vậy thì cũng chẳng nên nghĩ rằng chỉ cần vài tuần điều trị là đã giảm kí. Với một phương pháp có khoa học, với lòng kiên nhẫn , nếu ta cũng có một phương châm, triết lý về cách ăn uống, ta sẽ thành công.
Ngoài ra cũng chẳng cần mua sắm dụng cụ, máy móc làm giảm kí mà chỉ cần có một ý chí muốn gọn gàng nhỏ con, một sự hiểu biết về dinh dưỡng kèm theo một cái cân chính xác và một tấm gương để theo dõi hình hài gầy béo là đủ.
Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức
Texas-Hoa Kỳ
Gửi ý kiến của bạn
