Một nghiên cứu mới phát hiện ra rằng, các tế bào mỡ có thể lưu giữ “trí nhớ” về tình trạng mập phì trước đây và rất dễ phình to trở lại nếu tiếp xúc với các loại thực phẩm giàu chất béo. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Việc giảm cân luôn đòi hỏi nhiều công sức và sự kiên nhẫn. Tuy nhiên, không ít người cảm thấy nản lòng khi cân nặng dần quay trở lại, dù đã nỗ lực rất nhiều. Một nghiên cứu mới phát hiện ra rằng các tế bào mỡ có thể lưu giữ “trí nhớ” về tình trạng mập phì trước đây, khiến chúng dễ phát triển trở lại khi tiếp xúc với các loại thực phẩm giàu chất béo.
Theo bác sĩ Katherine H. Saunders, chuyên gia về mập phì tại Weill Cornell Medicine và là nhà đồng sáng lập FlyteHealth, nghiên cứu này “có thể bổ sung thêm bằng chứng để bác bỏ quan điểm cho rằng thiếu ý chí là nguyên nhân chính gây ra hiện tượng cân nặng lên xuống thất thường.”
Nếu không có sự hỗ trợ từ thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật giảm cân, hầu hết mọi người sẽ quay lại mức cân nặng ban đầu chỉ trong vài năm sau khi giảm cân bằng ăn kiêng. Hiện tượng này được gọi là “yo-yo dieting.” Dù vẫn chưa rõ nguyên nhân cụ thể, các nhà khoa học cho rằng có thể liên quan đến di truyền, môi trường và bệnh sử cá nhân.
Tuy nhiên, nghiên cứu mới công bố ngày 18/11 trên tạp chí Nature đã phát hiện một yếu tố quan trọng khác: các dấu hiệu di truyền học biểu sinh (epigenetic markers) trên DNA tế bào có thể giúp chúng “ghi nhớ” trạng thái mập phì trước đây, ngay cả khi cân nặng đã giảm.
Dù DNA của con người về cơ bản không thay đổi gì nhiều trong suốt cuộc đời, nhưng cách cơ thể đọc và sử dụng mã di truyền này lại rất linh hoạt nhờ vào các điều chỉnh biểu sinh (epigenetic modifications). Những điều chỉnh này có thể nén chặt một số đoạn DNA, che phủ lên những đoạn khác bằng các nhãn hóa học (chemical tags) để điều chỉnh việc bật/tắt hoạt động của gen.
Trong nghiên cứu mới, các khoa học gia đã quan sát những con chuột được cho ăn theo chế độ nhiều chất béo. Sau khi tăng cân, chuột được chuyển sang chế độ ăn bình thường và quay lại mức cân nặng ban đầu. Về mặt chuyển hóa chất, những con chuột này không có gì khác biệt so với chuột chưa từng ăn chế độ giàu chất béo. Tuy nhiên, khi kiểm tra các tế bào mỡ, các nhà nghiên cứu nhận thấy chúng vẫn mang những dấu hiệu di truyền học biểu sinh được hình thành trong thời gian tăng cân.
Để kiểm tra liệu hiện tượng này có xảy ra ở người hay không, nhóm nghiên cứu đã phân tích tế bào từ những bệnh nhân từng trải qua phẫu thuật giảm cân. Kết quả là, trong các tế bào này có những mô hình hoạt động gen cho thấy các thay đổi biểu sinh tương tự cũng xuất hiện và tồn tại lâu dài sau khi giảm cân.
Laura Hinte, đồng tác giả nghiên cứu và là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại ETH Zurich, cho biết: “Các tế bào mỡ (adipocytes) thường trải qua một loại ‘khủng hoảng nhận dạng’ khi bị mập phì – chúng dường như quên đi vai trò và chức năng ban đầu của mình.” Nghiên cứu cho thấy những thay đổi này vẫn tồn tại lâu dài sau khi chuột đã giảm cân, và dữ liệu cho thấy điều tương tự có thể xảy ra ở người.
Một bằng chứng khác đến từ quan sát tế bào mỡ của chuột. Khi các tế bào mỡ được lấy ra từ những con chuột từng bị mập phì và ngâm trong dung dịch chứa glucose và palmitate – các thành phần giàu đường và chất béo – chúng phát triển nhanh hơn so với tế bào mỡ của chuột thuộc nhóm so sánh (control group). Ngoài ra, những con chuột từng mập phì cũng tăng cân nhanh hơn khi được cho ăn các loại thực phẩm chứa nhiều calo.
Hinte nói thêm: “Các thay đổi biểu sinh này không gây hậu quả rõ rệt nếu chuột được sống trong môi trường lành mạnh.” Bà cũng cho rằng ngoài tế bào mỡ, rất có thể các loại tế bào khác trong cơ thể, chẳng hạn như tế bào thần kinh, cũng lưu giữ “trí nhớ” tương tự. Nếu đúng như vậy, các thay đổi biểu sinh trong tế bào thần kinh có thể ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn hoặc hành vi ăn uống, đặc biệt ở những người đã từng giảm cân.
Nghiên cứu không khẳng định rằng các thay đổi biểu sinh là nguyên nhân trực tiếp làm tăng cân trở lại, nhưng chỉ ra rằng các cơ chế này có thể nằm trong “mạng lưới phức tạp” những yếu tố góp phần gây ra mập phì.
Bác sĩ Fatima Cody Stanford, giảng sư về y học và nhi khoa tại Trường Y Harvard, nhận xét: “Nghiên cứu này mang lại những hiểu biết quý giá về lý do tại sao giữ cân nặng sau khi giảm cân lại là việc khó khăn.” Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng các kết quả trên chuột thí nghiệm “chưa chắc sẽ xảy ra trên người bởi vì cơ địa con người và các yếu tố ảnh hưởng phức tạp hơn nhiều.”
Một hạn chế khác là nghiên cứu này chưa đưa ra được nhiều ứng dụng thực tiễn. Cho đến nay, các khoa học gia vẫn chưa tìm ra các phân tử có thể điều chỉnh biểu sinh của DNA trong nhân tế bào một cách hiệu quả và an toàn.
Bác sĩ Saunders kết luận rằng nghiên cứu mới “củng cố lập luận về tầm quan trọng của việc can thiệp sớm” trong cả quá trình tăng cân và tái tăng cân. (VB)
Nguồn: “Fat cells have a 'memory' of obesity, study finds” được đăng trên trang Livescience.com.
Gửi ý kiến của bạn
