Hôm nay,  

Hiệu Ứng Rashomon Và Khoa Học Về Cách Ký Ức Hình Thành Và Dao Động Trong Não

19/05/202300:00:00(Xem: 2776)
 
tri nho
Thực tế là trí nhớ của chúng ta chỉ có thể đọng lại được một phần nhỏ về các sự kiện và hiện tượng đang diễn ra bên trong và xung quanh mình tại bất kỳ thời điểm nào. Khi hồi tưởng lại, chúng ta lấy ra những mảnh nhỏ này và cố gắng tái tạo chúng thành một ‘thực tại’ tổng thể về những gì mà chúng ta tin rằng là ‘sự thật đã xảy ra.’ (Nguồn: pixabay.com)
 
Chúng ta là ký ức của chính mình… là một bảo tàng huyền ảo chứa những dáng hình chuyển động, những mảnh gương vụn vỡ chồng chất.” – Jorge Luis Borges
 
Đã đến lúc thôi lầm tưởng và chấp nhận rằng: sự tập trung chú ý của chúng ta chỉ có thể đọng lại được một phần nhỏ các sự kiện và hiện tượng đang diễn ra bên trong và xung quanh mình tại bất kỳ thời điểm nào. Hiểu rằng trí nhớ của chúng ta chỉ giữ lại một phần nhỏ những gì chúng ta đã tham dự trong những khoảnh khắc đã qua, lúc hồi tưởng lại, chúng ta lấy những mảnh nhỏ này và cố gắng tái tạo chúng thành một ‘thực tại’ tổng thể, rồi mang đi chiếu trong ‘rạp hát’ của tâm trí – một sân khấu mà trên đó, theo nhà thần kinh học Antonio Damasio đã quan sát được trong công trình nghiên cứu về ý thức, chúng ta thường “sử dụng tâm trí của mình để lấp liếm chứ không phải để khám phá sự thật.”
 
Chúng ta làm điều này, ở cấp độ cá nhân – từ trí nhớ có chọn lọc và bằng cách loại trừ tinh tế như vậy, chúng ta sáng tác ra câu chuyện làm nền tâm lý cho bản sắc của mình. Còn ở cấp độ văn hóa – chúng ta tạo ra cái được gọi là ‘lịch sử,’ là một ký ức được chọn lọc tập thể, trừ bỏ nhiều hơn là bao gồm những sự thật của quá khứ. Borges đã nắm bắt được điều này qua câu nói nổi tiếng “chúng ta là ký ức của chính mình… là một bảo tàng huyền ảo chứa những dáng hình chuyển động, những mảnh gương vụn vỡ chồng chất. ” (“We are our memory, we are that chimerical museum of shifting shapes, that pile of broken mirrors.” – Jorge Luis Borges).
 
Nhận thức được khả năng ảo tưởng của trí nhớ cũng chính là nhận ra bản chất khó nắm bắt, hay thay hình đổi dạng, của ngay cả những sự thật mà chúng ta đinh ninh rằng mình đang nắm vững trong tay.
 
Gần một thế kỷ sau khi Nietzsche khuyến cáo rằng cái mà chúng ta gọi là sự thật là “một loạt các phép ẩn dụ, hoán dụ và nhân hóa… một tổng thể các mối quan hệ của nhân loại đã được tăng cường, thuyên chuyển và tô điểm một cách thơ mộng và hùng hồn,” nhà làm phim vĩ đại người Nhật Bản Akira Kurosawa (23/3/1910 – 6/9/1998) đã mang đến một phép ẩn dụ tinh tế cho bản chất của sự thật thông qua ký ức trung gian khó nắm bắt trong bộ phim Rashomon năm 1950. Bộ phim Rashomon dựa trên truyện ngắn “In a Grove” của Ryunosuke Akutagawa. Đây là một phim kinh dị tâm lý-triết học, có nội dung về một vụ án mạng của một samurai, qua lời kể của bốn nhân chứng, mỗi người kể lại một thực tế hoàn toàn khác nhau, lời kể của mỗi người đều có vẻ đáng tin, khiến cho mọi người hoang mang không biết đâu mới là chân tướng sự thật.
 
Nửa sau thế kỷ 20, khi các chuyên gia nghiên cứu bắt đầu làm sáng tỏ những điểm yếu của trí nhớ, tên của bộ phim Rashomon được dùng để đặt cho tính không đáng tin cậy của lời kể của các nhân chứng. ‘Hiệu ứng Rashomon’ tạo ra một bầu nghi ngờ tăm tối và ám ảnh bao trùm lên sự hiểu biết cơ bản của chúng ta về thực tại – xét cho cùng, chúng ta chỉ tồn tại với tư cách là nhân chứng trong cuộc sống của chính mình.
 
Tất cả những rắc rối về tâm lý học này phát sinh từ hạ tầng cơ sở của sinh lý học thần kinh cơ bản về cách ký ức hình thành và dao động trong não. Nhà thần kinh học Oliver Sacks đã khám phá điều này trong về chứng rối loạn trí nhớ trong cuốn sách cổ điển “The Man Who Mistook HisWife For A Hat: And Other Clinical Tales”. Hoặc quý vị có thể xem khoa học gia y sinh người Nam Phi Catharine Young giải thích trong một tập TED-Ed có tên: “How memories form and how we lose them.” (https://www.themarginalian.org/2021/06/29/rashomon-effect-memory/)
 
Nếu cảm thấy hứng thú về những điều kỳ diệu của ký ức, quý vị có thể thử tìm đọc cuốn Neurocomic – một cuốn tiểu thuyết hình ảnh (graphic novel) về cách thức hoạt động của trí óc; hay đọc bài viết “Chơi nhạc mang lại lợi ích cho bộ não hơn bất kỳ hoạt động nào khác” (https://www.themarginalian.org/2015/01/29/music-brain-ted-ed/); đọc lại các tác phẩm của Virginia Woolf để thấy cách ký ức chắp vá đời ta; xem ảnh của Sally Mann để thấy cách hình ảnh bóc tách ký ức thành những mảnh rời rạc; và đọc sách của nhà thần kinh học Suzanne Corkin để khám phá những bí ẩn kỳ diệu của ý thức trong trí nhớ.
 
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “How Memory Makes Us and Breaks Truth: The Rashomon Effect and the Science of How Memories Form and Falter in the Brain” của Maria Popova, được đăng trên trang themarginalian.org.
 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Trên FB của nhà báo Từ Nguyên ở Paris, ngày 30/6/2023 cho biết: “Lê Mộng Nguyên đã qua đời ngày 19 tháng 5 vừa qua, đã hỏa thiêu 9 ngày sau”.
Cảnh sát Baltimore (tiểu bang Maryland) cho biết hôm Chủ nhật rằng hai người đã chết trong vụ xả súng hàng loạt đêm qua ở quận phía nam của thành phố. Các quan chức nói thêm rằng 28 người khác bị thương trong vụ bắn này, 3 người còn lại trong tình trạng nguy kịch.
Soi gương không phải để xem mặt mũi hôm nay có đẹp hơn mặt mũi hôm qua, mà soi là soi cái diện mạo đạo đức, kiến thức, kinh nghiệm sống ở đời của chính mình. Hôm nay có tốt đẹp, thiện mỹ hơn ngày qua hay không.
Một cựu quan chức chiến dịch tranh cử của cựu Tổng thống Donald Trump đã có một thỏa thuận hợp tác hơn với cuộc điều tra của Công tố đặc biệt Jack Smith về những nỗ lực của Trump nhằm lật ngược cuộc bầu cử 2020, theo hai nguồn tin nói chuyện với CNN hôm thứ Năm.
Gần đây, hiện tượng TikTok tạo ra nhiều tranh cãi về mặt chính trị cũng như xã hội. Mang đến lợi ích hay tai hại cho người sử dụng, cả hai phe ủng hộ và chống đối đều có lập luận hữu lý, có lẽ tùy thuộc vào cách lệ thuộc của mỗi người đối với TikTok. Tuy nhiên, không thể chối cãi sức phát triển nhanh chóng và phổ biến của TikTok trong một thời gian ngắn. Năm 2022, app TikTok được tải xuống điện thoại di động 13.9 triệu lần. Trên Google Play Store, TikTok được tích lũy hơn 1 tỷ lần cài đặt. Cho đến nay, đã hiện diện trên 154 quốc gia và 75 ngôn ngữ. Điểm nhấn ở đây là 90% người sử dụng lên TikTok mỗi ngày. Điều này nói lên sức quyến rũ và tạo “nghiện” của TikTok (Nguồn Yellow Head, 5 tháng 1, 2023. 15 Surprising TikTok Facts and Stats.) Tại sao TikTok có thể hấp dẫn như vậy? Tại sao TikTok lại bị cấm đoán? Tiktok là một loại app của Trung Quốc, có khả năng tương tự như Youtoube, Facebook, Linkedin, Twitter, Snapchat ….
Ngày nay, hầu như ai cũng biết các thiết bị kỹ thuật số có khả năng gây nghiện. Anna Lembke, bác sĩ tâm thần và chuyên gia về cai nghiện tại Stanford, cho biết: “Hầu như tất cả chúng ta đều nghiện một loại kỹ thuật số nào đó, thường là liên quan đến điện thoại thông minh (smartphone) – cũng tương đương với nghiện thuốc của thế hệ trước.”
Có thể khẳng định rằng đối với nhiều người dân Mỹ, đặc biệt là cư dân California, cháy rừng đã trở thành một thảm họa gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống trong khoảng vài năm gần đây. Gần đây nhất, vào đầu Tháng Sáu 2023, ở Canada, hơn 9 triệu mẫu rừng đã bị thiêu rụi bởi hàng trăm đám cháy rừng, một diện tích rộng khoảng 1.5 lần tiểu bang Massachusetts. Theo USA Today, ước tính có hàng trăm đám cháy ở Quebec, ở British Columbia và Alberta, thiêu rụi hơn gấp đôi diện tích rừng bị đốt cháy trong toàn bộ mùa cháy rừng Canada năm ngoái. Những đám cháy này đã gây ô nhiễm không khí trầm trọng tại nhiều tiểu bang của Hoa Kỳ. Tiểu bang New York báo động đỏ vì khói mù. Hàng ngàn chuyến bay bị hủy hoặc chậm trễ vì khói.
Một số người hay bị muỗi bu nhiều hơn những người khác. Điều này không chỉ phiền phức mà còn có nhiều rủi ro, bởi vì muỗi có thể mang những căn bệnh nguy hiểm như Zika, sốt xuất huyết, sốt rét và bệnh West Nile và là nguyên nhân gây ra hơn một triệu ca tử vong mỗi năm. Trước đây, muỗi thường sinh sống nhiều ở vùng khí hậu nhiệt đới, nhưng hiện nay chúng đang mở rộng phạm vi hoạt động khi hành tinh ấm lên, bao gồm cả các vùng của Hoa Kỳ như Connecticut, California và Arizona.
Quý vị có thường bị đau lưng mỗi khi bị cúm, cảm lạnh, hay khi bị COVID? Đau lưng là triệu chứng khá phổ biến ở nhiều loại bệnh. Nó không phải là một triệu chứng kiểu hên xui, mà là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa hệ thống miễn dịch và não, được gọi là “khớp thần kinh miễn dịch” (neuroimmune synapse). Khi ta bị bệnh, kết quả của ‘cuộc trò chuyện’ giữa hệ thống miễn dịch và não bộ khá là thú vị, bởi vì sự chú ý sẽ được tập trung đặc biệt ở vùng lưng dưới. Đây là một trong những vùng nhạy cảm nhất của cơ thể trước các mối đe dọa đối với miễn dịch thần kinh (neuroimmune).
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.