Hôm nay,  

Hiệu Ứng Rashomon Và Khoa Học Về Cách Ký Ức Hình Thành Và Dao Động Trong Não

19/05/202300:00:00(Xem: 2844)
 
tri nho
Thực tế là trí nhớ của chúng ta chỉ có thể đọng lại được một phần nhỏ về các sự kiện và hiện tượng đang diễn ra bên trong và xung quanh mình tại bất kỳ thời điểm nào. Khi hồi tưởng lại, chúng ta lấy ra những mảnh nhỏ này và cố gắng tái tạo chúng thành một ‘thực tại’ tổng thể về những gì mà chúng ta tin rằng là ‘sự thật đã xảy ra.’ (Nguồn: pixabay.com)
 
Chúng ta là ký ức của chính mình… là một bảo tàng huyền ảo chứa những dáng hình chuyển động, những mảnh gương vụn vỡ chồng chất.” – Jorge Luis Borges
 
Đã đến lúc thôi lầm tưởng và chấp nhận rằng: sự tập trung chú ý của chúng ta chỉ có thể đọng lại được một phần nhỏ các sự kiện và hiện tượng đang diễn ra bên trong và xung quanh mình tại bất kỳ thời điểm nào. Hiểu rằng trí nhớ của chúng ta chỉ giữ lại một phần nhỏ những gì chúng ta đã tham dự trong những khoảnh khắc đã qua, lúc hồi tưởng lại, chúng ta lấy những mảnh nhỏ này và cố gắng tái tạo chúng thành một ‘thực tại’ tổng thể, rồi mang đi chiếu trong ‘rạp hát’ của tâm trí – một sân khấu mà trên đó, theo nhà thần kinh học Antonio Damasio đã quan sát được trong công trình nghiên cứu về ý thức, chúng ta thường “sử dụng tâm trí của mình để lấp liếm chứ không phải để khám phá sự thật.”
 
Chúng ta làm điều này, ở cấp độ cá nhân – từ trí nhớ có chọn lọc và bằng cách loại trừ tinh tế như vậy, chúng ta sáng tác ra câu chuyện làm nền tâm lý cho bản sắc của mình. Còn ở cấp độ văn hóa – chúng ta tạo ra cái được gọi là ‘lịch sử,’ là một ký ức được chọn lọc tập thể, trừ bỏ nhiều hơn là bao gồm những sự thật của quá khứ. Borges đã nắm bắt được điều này qua câu nói nổi tiếng “chúng ta là ký ức của chính mình… là một bảo tàng huyền ảo chứa những dáng hình chuyển động, những mảnh gương vụn vỡ chồng chất. ” (“We are our memory, we are that chimerical museum of shifting shapes, that pile of broken mirrors.” – Jorge Luis Borges).
 
Nhận thức được khả năng ảo tưởng của trí nhớ cũng chính là nhận ra bản chất khó nắm bắt, hay thay hình đổi dạng, của ngay cả những sự thật mà chúng ta đinh ninh rằng mình đang nắm vững trong tay.
 
Gần một thế kỷ sau khi Nietzsche khuyến cáo rằng cái mà chúng ta gọi là sự thật là “một loạt các phép ẩn dụ, hoán dụ và nhân hóa… một tổng thể các mối quan hệ của nhân loại đã được tăng cường, thuyên chuyển và tô điểm một cách thơ mộng và hùng hồn,” nhà làm phim vĩ đại người Nhật Bản Akira Kurosawa (23/3/1910 – 6/9/1998) đã mang đến một phép ẩn dụ tinh tế cho bản chất của sự thật thông qua ký ức trung gian khó nắm bắt trong bộ phim Rashomon năm 1950. Bộ phim Rashomon dựa trên truyện ngắn “In a Grove” của Ryunosuke Akutagawa. Đây là một phim kinh dị tâm lý-triết học, có nội dung về một vụ án mạng của một samurai, qua lời kể của bốn nhân chứng, mỗi người kể lại một thực tế hoàn toàn khác nhau, lời kể của mỗi người đều có vẻ đáng tin, khiến cho mọi người hoang mang không biết đâu mới là chân tướng sự thật.
 
Nửa sau thế kỷ 20, khi các chuyên gia nghiên cứu bắt đầu làm sáng tỏ những điểm yếu của trí nhớ, tên của bộ phim Rashomon được dùng để đặt cho tính không đáng tin cậy của lời kể của các nhân chứng. ‘Hiệu ứng Rashomon’ tạo ra một bầu nghi ngờ tăm tối và ám ảnh bao trùm lên sự hiểu biết cơ bản của chúng ta về thực tại – xét cho cùng, chúng ta chỉ tồn tại với tư cách là nhân chứng trong cuộc sống của chính mình.
 
Tất cả những rắc rối về tâm lý học này phát sinh từ hạ tầng cơ sở của sinh lý học thần kinh cơ bản về cách ký ức hình thành và dao động trong não. Nhà thần kinh học Oliver Sacks đã khám phá điều này trong về chứng rối loạn trí nhớ trong cuốn sách cổ điển “The Man Who Mistook HisWife For A Hat: And Other Clinical Tales”. Hoặc quý vị có thể xem khoa học gia y sinh người Nam Phi Catharine Young giải thích trong một tập TED-Ed có tên: “How memories form and how we lose them.” (https://www.themarginalian.org/2021/06/29/rashomon-effect-memory/)
 
Nếu cảm thấy hứng thú về những điều kỳ diệu của ký ức, quý vị có thể thử tìm đọc cuốn Neurocomic – một cuốn tiểu thuyết hình ảnh (graphic novel) về cách thức hoạt động của trí óc; hay đọc bài viết “Chơi nhạc mang lại lợi ích cho bộ não hơn bất kỳ hoạt động nào khác” (https://www.themarginalian.org/2015/01/29/music-brain-ted-ed/); đọc lại các tác phẩm của Virginia Woolf để thấy cách ký ức chắp vá đời ta; xem ảnh của Sally Mann để thấy cách hình ảnh bóc tách ký ức thành những mảnh rời rạc; và đọc sách của nhà thần kinh học Suzanne Corkin để khám phá những bí ẩn kỳ diệu của ý thức trong trí nhớ.
 
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “How Memory Makes Us and Breaks Truth: The Rashomon Effect and the Science of How Memories Form and Falter in the Brain” của Maria Popova, được đăng trên trang themarginalian.org.
 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Bài Phát Biểu & Hội Thảo 60 phút tại Đại Hội Fulbright ngày 05-09, tháng Mười, 2022 thành phố Bethesda, Tiểu bang Maryland, Hoa Kỳ...
Dự kiến tuần này (sau Thứ Tư), hay tuần sau, sẽ truy tố Trump. Đêm Thứ Hai, Trump viết lên mạng rằng theo các tin rò rỉ, đó có thể là những dòng chữ Trump viết ngoài song sắt nhà tù. Đại bồi thẩm đoàn New York điều tra về "tiền bịt miệng" của Donald Trump cho cô Stormy Daniels đã không đưa ra bản cáo trạng vào thứ Hai, nhưng dự kiến sẽ sớm có một bản cáo trạng, theo 3 nguồn tin nói với báo Politico.
Trump đã cáo buộc Biện lý Quận Manhattan Alvin Bragg về “tội ‘can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống’” sau khi Trump tuyên bố Trump sẽ bị bắt trong tuần này. Hồi cuối tuần qua, Trump nói với những người theo dõi mình trên nền tảng Truth Social rằng Trump đã biết được qua “sự rò rỉ bất hợp pháp” rằng Trump dự kiến sẽ bị bắt vào thứ Ba
Alvin Bragg (Biện lý quận Manhattan, nơi điều tra Trump và dự kiến sắp truy tố Trump) đã tìm cách trấn an nhân viên của mình trong một thông điệp nội bộ hôm thứ Bảy rằng sự đe dọa chống lại họ sẽ không được dung thứ. Thông điệp trấn an của ông đưa ra sau khi Trump viết trên mạng rằng Trump sẽ bị bắt vào Thứ Ba và Trump tổng động viên MAGA, kêu gọi biểu tình để giành lại đất nước.
Trump đã viết vào sáng thứ Bảy 18/3/2023 rằng Trump sẽ bị bắt vào thứ Ba 21/3/2023 với các cáo buộc về khoản tiền 130.000 đô la mà Trump đã chi trả để cô diễn viên phim người lớn Stormy Daniels im lặng năm 2016 vì như thế là phạm luật bầu cử. Trump cũng kêu gọi những người ủng hộ “hãy biểu tình, giành lại đất nước của chúng ta” (Protest, Take our nation back!)
Chỉ có ở Mỹ: biến lớp học thành pháo đài chống đạn. Một hệ thống trường học ở Alabama đã chi tiền tới 6 hàng số cho một cặp bảng trắng chống đạn treo trên tường để tạo ra các phòng kiên cố bảo vệ học sinh nếu xảy ra chuyện có kẻ xả súng hàng loạt
Suy nghĩ và tưởng tượng là hai nguồn năng lực cao siêu của con người, không bao giờ cạn kiệt. Suy nghĩ thuộc về ý thức, đòi hỏi lý luận, đi qua chọn lựa, đến quyết định sau cùng. Người suy nghĩ mà không có kết luận, giống như lái xe ra khỏi nhà, không biết đi đâu, chạy lòng vòng rồi trở về nhà. Trong khi, tưởng tượng sử dụng vô thức, tiềm thức, mang đến sáng tạo. Vì vậy, “suy nghĩ sáng tạo” là một tập hợp quan trọng có khả năng thay đổi đời sống. Annette Moser-Wellman, tác giả cuốn sách The Five Faces of Genius, khẳng định: “Tài nguyên quý giá nhất mà bạn mang đến cho cá nhân và công ty là sự sáng tạo”. Trong tác phẩm ‘How Successful People Think', Nhà văn John Maxwell trình bày. Hơn cả những gì bạn thành đạt, hơn cả vai trò, hơn cả chức danh, hơn cả ‘sản xuất’, ý tưởng của bạn mới là điều quan trọng.” Suy nghĩ sáng tạo không nhất thiết phải là suy nghĩ độc đáo. Trên thực tế, có lẽ, nhiều người thần thoại hóa suy nghĩ.
Hành tinh của chúng ta đang chứa rất nhiều rác. Kể từ cuộc Cách Mạng Công Nghiệp, nhân loại đã sản xuất ra 30 ngàn tỷ tấn hàng hóa – từ những tòa nhà chọc trời và những cây cầu đến quần áo và bao ni-lông. Phần lớn chúng vẫn còn đó, dưới dạng rác thải. Trên thế giới, mỗi ngày có thêm 350 triệu tấn rác được ‘bổ sung’ vào con số trên. Tệ hơn nữa, phần lớn rác thải đều không được kiểm soát đàng hoàng – chúng bị đổ đầy trên đất liền, trên nước và tại các bãi rác lộ thiên ở các thành phố và thị trấn. Điều này không chỉ khiến mọi người gặp rủi ro nghiêm trọng về sức khỏe, mà còn gây hại cho thực vật, đất đai, và cả đại dương. Suy nghĩ về mớ rác mà con người chúng ta đang tạo ra có thể khiến quý vị bị choáng.
Nhãn dán trên thực phẩm đôi lúc gây nhầm lẫn. Sự khác biệt giữa ít chất béo (low fat) và giảm chất béo (reduced fat) là gì? Nếu một miếng thịt dán nhãn USDA Choice khác với nhãn Select thế nào? Và chính xác khoai tây chiên “organic” là khoai tây gì? Những người trong ngành thực phẩm rất thông minh; họ biết chính xác cách tiếp thị một sản phẩm bằng tất cả các thủ thuật dán nhãn thông minh của mình.
Một nghiên cứu mới tiết lộ những gì xảy ra trong bộ não trong những giây phút cuối đời của chúng ta. Khi các khoa học gia ghi lại sóng não của một người đàn ông sắp chết, dường như các ký ức đã lóe lên vài giây trong não trước và sau khi tim ông ngừng đập. Nghiên cứu đầu tiên thuộc loại này cho thấy chúng ta có thể hồi tưởng lại một loạt ký ức khi cận kề cái chết.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.