Trời tối lúc Zhang Zhan (Trương Triển) đi bộ dọc theo tòa nhà tại Vũ Hán, Trung Quốc, nghe văng vẳng bên sau tiếng la hét liên tục, theo bản tin của NBC News tường thuật hôm Thứ Bảy, 18 tháng 12 năm 2021.
“Lúc đó là 12 giờ 40 phút sáng. Âm thanh của lò hỏa thiêu của nhà quàn,” theo cô thuật lại trong video vào tháng 2 năm 2020, một trong hàng chục video mà cô đã đăng trên YouTube. “Họ làm việc cả ngày lẫn đêm.”
Vào những ngày đầu của đại dịch vi khuẩn corona, khi chính quyền TQ cố kềm chế sự bùng phát lúc đầu, tường thuật bởi những nhà báo dân sự như Zhang đặt ra câu hỏi về quy mô của cuộc khủng hoảng và sự ứng phó của chính quyền. Nhưng họ lo ngại việc tường thuật quá mạnh của họ sẽ không được tha thứ trong đất nước mà truyền thông tin tức bị kiểm soát gắt gao.
“Ngay lúc đó thì không sao,” theo Zhang cho biết về bản tin quan trọng của cô trong cuộc phỏng vấn vào tháng 5 năm 2020 với một nhà làm phim độc lập, mà đã được chia xẻ với NBC News. “Họ không bắt tôi. Tuy nhiên, nếu tôi tiếp tục làm tin này, tôi không biết là cuối cùng họ sẽ làm gì.”
Zhang bị mất tích trong tháng đó. Luật sư của cô sau đó xác nhận với NBC News rằng cô đã bị kết án vào tháng 12 sau đó về tội “gây ra những tranh cãi và kích động rắc rối,” bởi một tòa án tại Thượng Hải nơi cô bị bỏ tù 4 năm.
Cô là một trong ít nhất 10 nhà báo và nhà bình luận đầu tiên đã cố thúc giục chính quyền TQ làm rõ hơn về ảnh hưởng của vi khuẩn và bị bịt miệng bởi các viên chức đang chật vật để kiểm soát tin tức về đại dịch. Dù nhiều người khác đã được thả sau đó, Zhang vẫn bị ở tù, và gia đình, bạn bè và những người ủng hộ của cô sợ cô có thể chết trong cuộc tuyệt thực phản đối mà cô đang thực hiện để chống đối.
“Cô ấy đứng lên vì sự thật, và cô ấy đứng lên vì công lý,” theo Jane Wang, nhà hoạt động có trụ sở tại Anh Quốc vận động thả Zhang, đã nói với NBC News. “Và cô tiêu biểu cho điều tốt nhất của TQ.”
Anh của Zhang là Zhang Ju viết trên Twitter vào tháng 10 nói rằng em gái của ông chỉ còn cân nặng 90 pounds (chưa tới 45 kí lô).
“Cô ấy có thể không sống nổi mùa đông lạnh sắp tới,” theo ông viết.
Trong một tuyên bố, Tòa Đại Sứ TQ tại Anh nói rằng đã chăm sóc cẩn thận đối với sức khỏe của các tù nhân và quyền của họ để nhận sự chăm sóc y tế “được bảo đảm hoàn toàn.”
Zhang, 38 tuổi, là một trong 127 ký giả dân sự chuyên nghiệp bị bỏ tù tại TQ, nhiều hơn bất cứ nơi nào khác trên thế giới, theo phúc trình trong tháng này của tổ chức bất vụ lợi Ký Giả Không Biên Giới.
Chính quyền TQ cũng bị chỉ trích vì các hành động của họ lúc đầu đại dịch, khi 8 bác sĩ cố gắng cảnh báo những người khác về vi khuẩn đã bị công an Vũ Hán khiển trách vì “tung tin đồn.” Các bác sĩ này đã được minh oan bởi tòa án tối cao của TQ trước khi một trong những vị bác sĩ đó là BS Li Wenliang, 34 tuổi, đã chết vì Covid-19.
Bắc Kinh ngày càng bị áp lực tiết lộ điều gì họ biết về nguồn gốc của đại dịch giữa những câu hỏi mới về việc phải chăng vi khuẩn lây lan từ phòng thí nghiệm tại Vũ Hán, một lý thuyết mà Zhang đã khám phá trong tường thuật của cô. TQ đã bác bỏ lý thuyết này cho là “âm mưu” và nói rằng các chuyên gia quốc tế đã “nhiều lần ca ngợi thái độ cởi mở và trong sang của TQ” khi nói đến vi khuẩn.
Tháng trước, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ đã bày tỏ quan ngại về sức khỏe xấu đi của Zhang và kêu gọi thả tự do cho cô.
Liên Hiệp Quốc cũng đã kêu gọi “thả tự do tức khắc và vô điều kiện” cho Zhang. Tháng rồi, cô đã được trao Giải Can Đảm của Phóng Viên Không Biên Giới.