Theo Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Bệnh Hoa Kỳ, thuốc chống trầm cảm hiện nay được các bác sĩ biên toa cho bệnh nhân nhiều hơn là thuốc trị cao huyết áp, cao cholesterol, hen suyễn, nhức đầu. Theo Trung Tâm này, trong năm 2005, tại Hoa Kỳ có 2.4 tỷ toa thuốc thì thuốc chống trầm cảm chiếm 118 triệu, thuốc trị cao huyết áp có 113 triệu toa. Từ năm 1995 tới 2002, số lượng TCTC tiêu thụ tăng 48%.
Bác sĩ Ronald Dworkin, học giả của Hudson Institute ở Maryland, nhận thấy nhiều bác sĩ dùng thuốc CTC để chữa “không có hạnh phúc” thay vì khuyên người bệnh coi lại và thay đổi nếp sống.
Một số bác sĩ khác lại cho việc tiêu thụ nhiều thuốc trị trầm cảm là dấu hiệu tốt, vì bệnh nhân đã ý thức được tâm bệnh của mình và mạnh dạn tìm kiếm điều trị.
Ngoài ra, trong mấy năm vừa qua, kết quả nhiều nghiên cứu cho hay một vài loại thuốc chống trầm cảm có thể “tăng rủi ro có ý định tự tử ở một số trẻ em đang dùng thuốc này”.
Sau một thời gian cân nhắc, thảo luận, Cơ Quan Thực Dược Phẩm Hoa Kỳ đã mạnh mẽ khuyến cáo các công ty sản xuất phải ghi rõ rủi ro này trên bản hướng dẫn về thuốc để lưu ý bác sĩ và bệnh nhân.
Thuốc chống trầm cảm có nhiều công dụng trị bệnh tốt nhưng cũng có tác dụng ngoại ý, đôi khi bất lợi.
Xin cùng tìm hiểu thêm về loại thuốc khá phổ thông này.
1-Thuốc chống trầm cảm là gì"
Như tên gọi, thuốc Chống Trầm Cảm (antidepressants) là những dược phẩm được dùng để chữa bệnh buồn rầu, trầm cảm và một vài tâm bệnh khác. Thuốc có tác dụng tăng chất dẫn truyền thần kinh serotonin, norepinephrine và dopamine ở não bộ và được uống một lần hoặc nhiều lần trong ngày.
Thuốc rất hữu hiệu để giúp người bệnh cảm thấy phấn khởi, yêu đời và trở lại với sinh hoạt thường nhật.
2-Thuốc tác động như thế nào"
Hầu hết các thuốc chống trầm cảm có tác dụng làm chậm sự mất mát một vài hóa chất ở não bộ. Các chất này có công dụng gây hưng phấn tinh thần và nhiều chức năng khác như ăn ngon, ngủ say, suy nghĩ tốt. Đó là chất serotonin và norepinephrine. Các chất này được tiết ra ở phần cuối của tế bào thần kinh và có nhiệm vụ chuyển tín hiệu thần kinh từ tế bào này sang tế bào kế tiếp.
Ở người bị bệnh trầm cảm, sau khi được sản xuất, hóa chất chưa kịp tác dụng đã bị tế bào lấy lại (reuptake) quá sớm, do đó dẫn truyền tín hiệu thần kinh bị gián đoạn và gây ra tâm bệnh.
Thuốc chống trầm cảm chặn sự lấy lại quá sớm các chất này, tăng serotonin ở não và giúp bệnh nhân giảm cảm giác buồn rầu, thất vọng, chán nản.
3-Có bao nhiêu loại thuốc chống trầm cảm"
Hiện nay trên thị trường có trên 30 loại thuốc CTC và được chia làm nhiều nhóm:
a-Nhóm CTC 3 vòng (Tricyclic antidepressant) đã được dùng từ nhiều chục năm nay. Nhóm này chặn sự “lấy lại” quá sớm chất dẫn truyền thần kinh serotonin và norepinephrine ở giao điểm các tế bào thần kinh.
Thuốc ở nhóm này gồm có: amitriptyline (Elavil), amoxapine, desipramine (Norpramin), doxepin (Sinequan) imipramine (Tofranil), nortriptyline (Aventyl, Pamelor), protriptyline (Vivactyl), trimipramine (Surmontil).
Thường thường, các thuốc này ít được dùng để chữa trường hợp bệnh nhân mới bị bệnh, vì có nhiều tác dụng phụ.
b-Nhóm Chặn sự Lấy Lại serotonin (Selective serotonin reuptake inhibitors). Khi não thiếu serotonin, người bệnh sẽ trở nên buồn rầu. Nhóm thuốc này chỉ chặn sự “lấy lại” quá sớm chất serotonin mà không đả động gì tới norepinephrine và dopamin.
Đây là nhóm thuốc được ưu tiên sử dụng để chữa trầm cảm. Thuốc công hiệu như các nhóm khác mà lại ít tác dụng phụ và ít nguy hại khi chẳng may uống quá liều lượng.
Các thuốc hiện có trên thị trường là citalopram (Celexa), fluoxetine (Prozac), paroxitine (Paxil), escitalopram (Lexapro), sertraline (Zoloft)
c-Nhóm thuốc khác.
Các thuốc CTC khác có tác dụng không giống như hai nhóm trên.
Thuốc thường dùng là bupropion (Wellbutrin), trazadone, venlafaxine..
Thuốc ít được dùng hơn là loại ức chế men monoamine oxidase (MAOI) như phenelzine (Nardil), tranylcypromine (Parmate), selegiline (Emsam)...
4-Xin cho biết tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm.
Thuốc CTC có thể gây ra các tác dụng phụ như sau:
a-Buồn nôn
Đây là tác dụng phụ thường thấy nhất của thuốc CTC và cũng là lý do khiến bệnh nhân ngưng thuốc. Ngay tuần lễ đầu sau khi uống thuốc là buồn nôn đã xảy ra. Nhưng khó khăn này cũng ngưng mau sau khi uống thuốc vài tuần hoặc khi cơ thể quen với thuốc.
Để tránh buồn nôn, nên uống thuốc khi no bụng, uống nhiều nước, dùng thêm thuốc chống chất chua bao tử. Nếu có thể, uống loại thuốc tan chậm.
Nên nói ngay cho bác sĩ khi có tác dụng phụ này.
b-Tăng cân.
Ăn ngon miệng và tăng cân rất thường xảy ra. Lên cân có thể là do giữ nước trong cơ thể, không vận động hoặc ăn ngon hơn khi thuốc CTC làm bệnh nhân yêu đời hơn.
Để tránh tăng cân, nên ăn uống lành mạnh, nhiều rau trái cây và các loại hạt; giảm chất ngọt, chất béo; vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày. Nên cho bác sĩ hay là đang lên cân để có thể lựa thuốc khác cùng công hiệu mà ít lên cân.
c-Rối loạn tình dục.
Rối loạn tình dục có thể là giảm ước tình (libido), loạn cương dương, chậm xuất tinh, giảm khoái cảm (orgasm) và có thể kéo dài trong suốt thời gian dùng thuốc.
Nhóm SSRI (Prozac, Paxil) thường gây ra rối loạn này nhiều hơn, đặc biệt là bệnh nhân cảm thấy chậm hoặc không có khoái cảm.
Nhóm thuốc 3 vòng lại hay gây ra rối loạn cương dương.
Để tránh tác dụng ngoại ý này, nên nói với bác sĩ đổi thuốc; uống loại chỉ cần một viên mỗi ngày và lập kế hoạch giao hợp trước giờ uống thuốc; xin bác sĩ cho thuốc chữa rối loạn tình dục. Đôi khi có thể xin ngưng thuốc một vài ngày trong tuần.
d-Mệt mỏi, buồn ngủ.
Tác dụng này rất thường xảy ra nhất là vào tuần lễ bắt đầu uống thuốc CTC.
Để tránh khó chịu, nên ngủ mươi phút vào ban ngày, vận động nhẹ, không lái xe cho tới khi hết mệt mỏi, uống thuốc hai giờ trước khi đi ngủ.
đ-Mất ngủ
Một vài loại thuốc CTC có tác dụng kích thích thần kinh, làm cho con người tỉnh táo và đưa tới khó đi vào giấc ngủ hoặc thức dậy ban đêm, mệt mỏi ban ngày.
Do đó, có thể uống thuốc vào buổi sáng, giảm sử dụng thực phẩm có caffeine, thực tập thư giãn trước khi đi ngủ.
Nếu cần, nói với bác sĩ cho uống một chút thuốc an thần vào buổi tối.
e-Khích động, bồn chồn, lo lắng
Dưới tác dụng của vài thuốc CTC, bệnh nhân cảm thấy như có nhiều sinh lực, tinh thần quá kích động, đứng ngồi không yên. Nếu tình trạng kéo dài, bệnh nhân sẽ luôn luôn căng thẳng, mệt mỏi.
Để giảm khó khăn này, có thể xin bác sĩ cho thuốc an thần một thời gian ngắn và tập thiền định, thư giãm tâm hồn.
g-Khô miệng
Thuốc CTC thường hay gây khô miệng, giảm nước miếng.
Có thể giảm thiểu khó khăn này bằng cách nhấm nháp một chút nước, ngậm viên đá cục, kẹo cao su không đường hoặc mua nước miếng thay thế tại tiệm thuốc tây.
h-Mờ mắt vì thuốc CTC làm mắt khô.
Bác sĩ có thể cho toa mua thuốc nhỏ mắt đặc biệt làm ướt mắt hoặc thay đổi liều lượng thuốc CTC.
i-Táo bón.
Thuốc CTC 3 vòng làm rối loạn hệ tiêu hóa và gây ra táo bón.
Nên uống nhiều nước, ăn nhiều rau trái cây, vận động cơ thể đều đặn. Nếu cần, uống thuốc làm mềm phẩn.
5-Tương tác giữa thuốc chống trầm cảm và các thuốc khác
Thuốc CTC có thể tương tác với nhiều dược phẩm khác và gây ra các phản ứng không tốt. Nếu có ý định uống thuốc CTC, nên nói cho bác sĩ biết các thuốc mình đang dùng, kể cả thuốc mua không cần toa bác sĩ và các dược thảo.
Khi dùng thuốc MAOI, nên cẩn thận khi uống thuốc chữa cảm lạnh mua tự do, không được ăn pho mát, uống rượu.
Dùng chung thuốc SSRI với MAOI và các thuốc khác có thể gây ra phản ứng trầm trọng, chết người vì có quá nhiều serotonin trong não.
6-Thuốc chống trầm cảm nào tốt hơn"
Có tất cả tới vài chục loại thuốc CTC, tất cả đều công hiệu và không có bằng chứng là thuốc này tốt hơn thuốc kia.
Ngoài ra mỗi loại trầm cảm đáp ứng với thuốc một cách khác nhau. Thí dụ người vừa buồn rầu vừa dễ bị kích động sẽ cảm thấy khá hơn nếu dùng thuốc có tác dụng xoa dịu tinh thần. Còn người trầm cảm mà lại tự cô lập, tiêu cực sẽ cảm thấy vui vẻ, hòa nhập với mọi người hơn.
Với mỗi loại thuốc CTC, có khoảng từ 70-80% bệnh nhân cảm thấy khá hơn. Tuy nhiên, thất bại với thuốc này không có nghĩa là cũng thất bại với thuốc kia.
Đôi khi bác sĩ phải thử với vài loại thuốc trước khi tìm ra loại công hiệu với người bệnh.
7-Thuốc cần thời gian bao lâu để có công hiệu"
Thuốc không có tác dụng ngay, mà thường thường phải từ 2 đến 4 tuần lễ sau khi dùng mới thấy hiệu quả. Vì thế cần phải kiên nhẫn để coi xem thuốc công hiệu hay không. Nếu một loại thuốc có khả năng tác dụng tốt mà ngưng quá sớm thì thuốc mất cơ hội chữa bệnh.
Ngoài ra, liều lượng thuốc cũng phải đúng với nhu cầu bệnh.
8-Khi thấy bớt buồn rầu, liệu có cần tiếp tục uống thuốc không"
Vẫn cần phải tiếp tục uống.
Thuốc CTC không giống như thuốc kháng sinh, chỉ cần uống vài tuần là đủ. Kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh. Khi ta cảm thấy bớt bệnh sau khi uống kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ có nghĩa là bệnh nhiễm khuẫn đã hết và không cần uống thêm kháng sinh nữa.
Thuốc CTC không tác dụng như kháng sinh, mà tác dụng tương tự như viên tylenol chống đau đầu. Khi uống, tylenol làm giảm cơn đau, nhưng nguyên nhân gây đau vẫn còn đó và khi ngưng tylenol thì nhức đầu trở lại.
Trong bệnh trầm cảm, nguồn gây bệnh là thay đổi sinh hóa học ở não và thay đổi này kéo dài. Vì thế cần phải uống thuốc CTC lâu hơn, dù triệu chứng bệnh đã giảm. Nguyên nhân đưa tới tái phát trầm cảm đều vì ngưng thuốc quá sớm.
9-Như vậy tôi phải uống thuốc suốt đời hay sao"
Thường thường, các bác sĩ khuyên bệnh nhân nên tiếp tục dùng thuốc từ 6 tới 9 tháng sau khi đã hết bệnh. Tới lúc này, thay đổi sinh hóa trong não đã trở lại bình thường và người bệnh ít bị tái phát sau khi ngưng thuốc.
Nhiều nghiên cứu mới đây cho hay, một số người bị trầm cảm kinh niên hoặc trải qua nhiều giai đoạn buồn rầu, cần phải uống thuốc lâu hơn. Ỡ những người này, trầm cảm cũng tương tự như các bệnh mãn tính cao huyết áp, cao đường huyết...cần điều trị lâu dài.
Song hành với dùng thuốc CTC, bệnh nhân cũng được chữa trị bằng tâm lý để tìm hiểu và giải quyết nguyên nhân tinh thần của trầm cảm.
10-Tôi nghe nói dược thảo cũng chữa được trầm cảm
Có một vài loại thảo mộc, trong đó có thảo St John, đã được dùng để làm giảm lo âu trầm buồn. Một vài nghiên cứu ở Đức cho biết cây này có tác dụng giảm trầm cảm tương đương với thuốc CTC. Tuy nhiên chưa có nghiên cứu khoa học quy mô nào xác định nhận xét này.
Mặc dù vậy, St John vẫn được bán trên thị trường và nhiều bệnh nhân trầm cảm vẫn tiêu thụ và cho hay họ ngủ tốt hơn và cũng bớt cơn buồn.
Dùng thảo này chung với SSRI hoặc các dược phẩm khác có thể đưa tới tương tác trầm trọng. Đề nghị tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi dùng dược thảo St John hoặc các loại cây con khác.
Kết luận:
Thuốc Chống Trầm Cảm rất công hiệu để chữa chứng bệnh tâm trạng này.
Nhưng cái khó là thầy thuốc thường phải dọ dẫm lựa coi xem thuốc nào thích hợp với mỗi bệnh nhân. Sự lựa chọn mất khá nhiều thời gian, có khi cả tháng mới có kết quả. Trong khi đó thì tâm tình người bệnh ngày một gia tăng.
Ngày 5 tháng 12 năm 2006 vừa qua, bác sĩ Lucy Donaldson và một số nghiên cứu gia tại Đại học Bristol bên Anh quốc đã đưa ra một tin vui cho việc lựa chọn này. Theo họ, có thể khai triển một thử nghiệm vị giác để xác định bệnh trầm cảm và chọn lựa loại thuốc thích hợp để điều trị.
Hy vọng thử nghiệm này sớm trở thành cụ thể, để người trầm cảm có thuốc đúng với bệnh tình của mình.
Texas-Hoa Kỳ
Gửi ý kiến của bạn
