Định nghĩa:
Từ ngữ “đàn hặc” là tiếng Hán Việt, có nghĩa “quyền chỉ trích những hành vi trái phép của nhân viên chính phủ” (Nguyễn Văn Khôn), tiếng Mỹ là “Impeachment”. Từ ngữ này cũng được định nghĩa hành động “vạch tội quan lại” trong trong thời kỳ vua chúa trước đây.
Từ impeachment được dịch sang Việt ngữ bằng nhiều cách như: “luận tội”, ”xét tội”, “buộc tội”, hoặc “chỉ trích tội lỗi của một quan lại” (Đào Duy Anh), vạch tội, chỉ trích tội lỗi của người nào; (luật) quyền chỉ trích những hành vi trái phép của nhân viên chính phủ.
Nói tóm lại từ ngữ “impeachment” theo tiếng Mỹ có nghĩa là buộc tội, tố cáo, xét tội, đặt vấn đề nghi ngờ một viên chức chính quyền nào vi phạm.
Như vậy tại Hoa Kỳ, Impeachment có nghĩa là tiến trình vạch tội (hoặc xét tội) của một viên chức trong chính quyền.
Đàn hặc có thể xảy ra ở nhiều cấp độ từ Liên Bang, đến các Tiểu bang. Ở đây chúng tôi chỉ xin đề cập ở cấp độ Liên Bang và đặc biệt là đối với tổng thống Hoa Kỳ.
Hiến Pháp Việt Nam Cộng Hòa năm 1967 có ghi:
“ĐIỀU 85:
Đặc Biệt Pháp Viện có thẩm quyền truất quyền Tổng Thống, Phó Tổng Thống, Thủ Tướng, các Tổng Bộ Trưởng, các Thẩm Phán Tối Cao Pháp Viện và các Giám Sát Viện trong trường hợp can tội phản quốc và các trọng tội khác.”
Đàn hặc theo luật pháp của Hoa Kỳ:
Hiến pháp Hoa Kỳ nêu rõ vấn đề đàn hặc trong các điều khoản như sau:
- Điều I, khoản 2, đoạn 5: Duy nhất chỉ Hạ viện có quyền đàn hặc.
- Điều I, khoản 3, đoạn 6 và 7: Duy nhất Thượng Viện có quyền xét xử trong các cuộc đàn hặc. Trong nhiệm vụ này, họ (TV) sẽ tuyên thệ và xác quyết. Nếu đàn hặc tổng thống, vị chánh án tối cao sẽ chủ tọa. Không một ai có thể bị kết tội nếu không đủ 2/3 số nghị sĩ (TV) tham dự.
Việc kết tội trong cuộc đàn hặc không thể đi quá việc cách chức khỏi chức vụ và tước bỏ các đặc quyền mà người đó được hưởng khi đảm nhận chức vụ. Tuy nhiên người đó có thể bị kết án, xét xử và chịu hình phạt theo luật định.
- Điều II, khoản 4: Tổng thống, phó tổng thống và các viên chức dân sự có thể bị cách chức khỏi chức vụ khi bị đàn hặc nếu xét có tội phản quốc, tham nhũng, hoặc các trọng tội khác…
Thủ tục (hoặc tiến trình) đàn hặc: có nhiều giai đoạn
1- Giai đoạn điều tra: một ủy ban của Hạ viện hoặc bất cứ bộ phận nào khác, cho điều tra sự việc vi phạm của một viên chức được nghi là phạm tội. Nếu ủy ban này thấy cần thiết sẽ đưa ra điều trần xét tội công khai, được truyền hình cho dân chúng theo dõi. Các nhân chứng, được đưa ra điều trần và trả lời những câu hỏi của hai bên (ở đây là hai đảng). Khi việc điều trần hoàn tất, sự việc sẽ được đưa ra sàn hạ viên để biểu quyết.
2- Giai đoạn bỏ phiếu tại sàn Hạ viện: trong cuộc họp này, tất cả các dân biểu Hạ viện sẽ bỏ phiếu thuận hay không thuận theo lối đa số quá bán đơn giản, có nghĩa là chỉ cần 1 phiếu hơn là có thể kết tội. Ở đây nếu đảng nào giữ đa số tại Hạ viện là có thể biểu quyết thuận hay không thuận. Nếu xét là có tội, sự việc sẽ được chuyển qua Thương Viện để xét xử (trial).
3- Giai đoạn xét xử: Tại sàn Thượng viện, một cuộc xét xử được tổ chức với sự chủ tọa của chánh án Tòa Tối Cao nếu là xử Tổng Thống. Bị cáo có quyền biện hộ hoặc cho người biện hộ. Việc kết tội chỉ có khi được 2/3 thành viên hiện diện đồng ý. Hiện nay thượng viện có 100 nghị sĩ, cần phải có 67 nghị sĩ kết tội thì tổng thống mới bị xem là có tội và sau đó phải rời khỏi chức vụ. Nếu không đủ 2/3, tổng thống được xem là vô tội.
Những tội danh có thể bị đàn hặc
Như đã ghi trong điều II, khoản 4 ở trên, tổng thống, phó tổng thống và các viên chức khác có thể bị đàn hặc về các tội danh: Tội phản quốc, tội hối lộ, các tội hình sự và tiểu hình nghiêm trọng..
Có 3 loại tội về phẩm hạnh (misconduct):
1- Vượt quá hoặc lạm dụng chức vụ và quyền hành lúc tại chức.
2- Cá tính không phù hợp với nhiệm vụ và chức năng khi tại chức.
3- Lạm dụng chức vụ cho mục tiêu bất chính hoặc làm lợi cho cá nhân
Những tội liên quan đến đời tư cá nhân trước đây sẽ không bị đàn hặc.
Vì thế những việc liên quan đến thuế vụ trước đây đều không bị đàn hặc.
Những vụ đàn hặc tổng thống điển hình trong lịch sử Hoa Kỳ:
Trong lịch sử lập quốc Hoa Kỳ, đã có những cuộc đàn hặc tổng thống điển hình sau đây theo thứ tự thời gian từ trước đến sau:
Năm 1860: TT James Buchanan bị đàn hặc về tội tham nhũng. Nhưng sau đó, Ủy ban đàn hặc báo cáo là ông không có gì sai, nên không mang ra đàn hặc.
Năm 1868: TT Andrew Johnson bị đàn hặc về tội vi phạm “luật quyền bãi nhiệm” (Tenure of office Act). Luật này cấm TT không được bãi nhiệm một viên chức nếu không được Thượng viện chấp thuận. Kết quả: Tối Cao Pháp Viện tuyên bố luật này vi hiến nên tổng thống không có tội gì và được tha bổng.
Năm 1974: TT Richard Nixon bị đảng Dân chủ dự tính đưa ra đàn hặc về các tội: Cản trở công lý; lạm dụng quyền lực; khinh thường quốc hội. Kết quả: TT Nixon không muốn bị đàn hặc trước công luận nên tự động từ chức, cuộc đàn hặc được bãi bỏ. TT Nixon rời chức vụ, phó tổng thống Ford lên thay.
Năm 1996: TT Bill Clinton trong vụ liên hệ đến cô tập sự Monica Lewinsky, TT đã bị hạ viện do đảng Cộng Hòa nắm đa số đàn hặc. Hạ viện đã bỏ phiếu cho ông là có tội: Tội khai man hữu thệ (bội thệ) và cản trở công lý và chuyển qua Thương Viện xét xử.
Kết quả: tội số 1 (bội thệ), số phiếu kết tội là 45 trên 55. Tội danh số 2 (cản trở công lý) được 50/50, dù có thêm 1 ghế của phó tổng thống vẫn không đủ túc số 2/3 để kết tội. Vì thế TT Bill Clinton được tha bổng.
Và hiện nay, năm 2019: TT Donald Trump đương nhiệm bị đảng Dân Chủ chiếm đa số tại Hạ viện khởi sự đàn hặc với các tội danh: Phản bội lời thề với chức vụ và quốc gia khi tranh thủ sự trợ giúp của nước ngoài điều tra ông Hunter Biden, con trai của Phó TT Joe Biden về tội tham nhũng. Ông Joe Biden có thể là đối thủ chính trị của TT Trump trong cuộc bầu cử sắp tới. Một lý do khác có thể là “hối lộ”.
Nhận định về việc đàn hặc tại Hoa Kỳ
Đàn hặc là quyền quan trọng của người dân trong một thể chế dân chủ theo đó người dân được quyền bất tín nhiệm các viên chức được dân bầu nếu họ không còn tín nhiệm nhất là tại một nước dân chủ tiểu biểu trên thế giới là Hoa Kỳ. Hiến pháp Hoa Kỳ đã ấn định rõ ràng quyền và thủ tục đàn hặc như đã nói ở trên.
Nếu việc sử dụng quyền này được thực hiện trong tinh thần vô tư, không thiên vị thì thật là hoàn hảo. Tuy nhiên, bất cứ việc gì cũng có những mặt trái của nó. Việc đàn hặc ở Hoa kỳ không tránh khổi tinh thần bảo vệ người cùng đảng mình, hiện nay có hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa.
Trong những cuộc đàn hặc từ năm 1974 trở lại đây đều được thể hiện trong tinh thần bênh vực cho người thuộc đảng của mình.
Trong cuộc đàn hặc TT Nixon năm 1974 (hình trên) đảng dân chủ lúc đó kiểm soát hạ viện nên đã chủ trương đàn hặc vị tổng thống và đảng Cộng Hòa thì ngược lại.
Trong cuộc đàn hặc TT Clinton (hình bên cạnh) đảng Cộng Hòa kiểm soát hạ viện nên đã tổ chức đàn hặc TT Bill Cliton, nhưng tại Thượng viện vì không đủ số phiếu 2/3 nên TT Clinton được tha bổng.
Nay đến cuộc đàn hặc TT Trump, đảng Dân Chủ đang kiểm soát hạ viên tìm mọi cách đàn hặc nên chắc chắn hạ viện sẽ thông qua trên sàn bỏ phiếu dù TT Trump có phạm tội hay không. Tuy nhiên, cuộc đàn hặc này sẽ bị đảng Cộng Hòa đánh bại trên Thượng viện vì đảng này hiện giữ đa số. Hơn nữa, túc số để kết tội 2/3 chắc chắn sẽ khó đạt được.
Những dư luận trong cuộc đàn hặc TT Trump hiện nay
Như trên đã nói, các cuộc đàn hặc đều mang tính chất đảng phái, hai bên đều nhất quyết giữ nguyên lập trường của mình dù sự thật nó như thế nào.
Ngay sau khi TT Trump thắng cuộc bầu cử năm 2016, đảng Dân Chủ đã quyết tâm hạ đối thủ của mình bằng nhiều cách.
1- Tìm cách đàn hặc trong nhiệm kỳ.
2- Quyết tâm chiếm lại chức TT trong cuộc bầu cử năm 2020.
Năm 2018, khi nắm được hạ viên, đảng Dân chủ có cơ may đàn hặc TT Trump nếu có cơ hội. Dịp may đã tới khi có việc xảy ra tại Ukrain liên quan đến việc viện trợ cho nước này và nghi ngờ có sự can thiệp của TT Trump yêu cầu TT Ukraine điều tra sự tham nhũng con trai của cựu phó TT Joe Biden thời TT Obama.
Hiện nay tiến trình đàn hặc đang diễn ra rất căng thẳng, dư luận cũng chia thành hai phe: phe ủng hộ và phe chống. Báo chí cũng chia làm hai phe và tỏ ra thiếu trung lập, ngoại trừ một vài hãng thông tấn quốc tế lớn như Reuters, AP (Associate Press) tương đối giữ được sự cân bằng.
Hệ quả của cuộc đàn hặc hiện nay
Hai đảng chính trị hiện nay như đạn đã lên nòng khó có thể rút lại được, ngoại trừ có một biến cố kinh hoàng nào khác.
Người ra đã thấy rõ kết quả cuối cùng như sau:
- Hạ viện sẽ bỏ phiếu thuận cho rằng TT Trump có vi phạm và sẽ chuyển lên Thượng Viện.
- Tại Thượng Viện, phe đa số CH sẽ bảo vệ TT Trump và TT Trump sẽ trắng án vì khó có thể đạt con số 2/3.
Tuy nhiên, có thể sẽ có những hậu quả đến cho nước Mỹ.
Thứ nhất là sự chia rẽ nước Mỹ thành hai cực rõ ràng theo xu thế của hai đảng.
Có thể sẽ có những lợi, hại cho mỗi đảng, do người dân bỏ phiếu quyết định trong cuộc bầu cử năm 2020.
Có thể TT Trump sẽ không được tái cử nếu người dân cảm thấy ông phạm nhiều sai lầm to lớn trong nhiệm kỳ. Tuy nhiên, trước tình hình kinh tế và an ninh tốt đẹp, công ăn việc làm tăng cao, thất nghiệp giảm thấp nhất trong vòng 50 năm qua, đó là những yếu tố có lợi cho TT Trump cho nhiệm kỳ tới.
Có thể đảng Cộng Hòa sẽ mất quyền quyền kiểm soát Thượng viện nếu phạm nhiều sai lầm.
Có thể đảng Dân chủ sẽ mất nhiều ghế ở hạ viện cũng như thượng viện tương tự như đảng Cộng Hòa đã vấp phải trong cuộc đàn hặc TT Clinton. Dân chúng không đồng ý việc đàn hặc này.
Trên đây chỉ là dự đoán, nhưng dù sao đi nữa, tình hình nước Hoa Kỳ sẽ có nhiều thay đổi trong năm bầu cử 2020 sắp tới, cuộc tranh cử sẽ quyết liệt, kết quả có thể làm thay đổi tình thế giới nếu có sự thay đổi lớn trong nền chính trị Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, trong nền dân chủ như Mỹ, mọi việc sau đó sẽ được điều chỉnh khi cuộc bầu cử kết thúc, người Mỹ sẽ tiếp tục xây dựng đất nước của họ như trong thời gian lập quốc đến nay. Cuộc nội chiến Bắc Nam là bài học đau thương cho người dân Mỹ, cuối cùng tất cả đều đặt quyền lợi của đất nước lên trên hết, sức sáng tạo và làm việc của người dân luôn luôn giữ vững.
KẾT LUẬN
Việc đàn hặc tại Hoa Kỳ cũng như trong các nước dân chủ là tiến trình dân chủ bảo vệ quyền của người dân trong việc quản trị đất nước. Quyền này được ghi trong hiến pháp Hoa kỳ và được tôn trọng do sự hiện diện của hai đảng tạo sự quân bình quyền lực mà không đưa đến độc tài, độc quyền.
Vì thế, trước tiến trình đàn hặc sắp tới, trông có vẻ như một chiến trường đầy sát khí, nhưng nước Mỹ sẽ vẫn tiếp tục con đường của tiền nhân đã đi với những bước đầy khôn ngoan và sáng tạo, sẽ tránh được những tại họa to lớn nào cho đất nước đang giữ vị trí hàng đầu thế giới với tinh thần dân chủ, pháp quyền, và sự cương quyết tiến lên của họ.
BS Đỗ Văn Hội
Gửi ý kiến của bạn
