Những gì được sinh ra trên thế gian này đều do sự kết hợp của nhân duyên, nói gọn là duyên sinh.
Trong vận hành của nhân-duyên, cái gì sờ được, thấy được, nghĩ đến được, cảm giác được, đặt tên được, đều là do nhân duyên mà sanh khởi, không thể nào là một cá thể độc lập. Hư không không sờ không thấy được, nhưng có thể nghĩ và đặt tên để phân biệt với cái không phải là nó, nên hư không cũng do duyên sinh, không thể tự hiện hữu một cách độc lập. Hư không không hiện hữu nếu chủ thể nhận thức về nó không hiện hữu, không sinh khởi. Hư không cũng không thể hiện hữu nếu vạn vật hữu hình và tâm thức trừu tượng, không hiện hữu. Nếu không nhờ hư không thì không thể nhận biết sự vật, và cũng nhờ sự vật mà biết có hư không chung quanh. Suy ra, một sự thể có mặt đối với chúng ta tất phải được nhận thức, đặt tên để phân biệt với một hay nhiều sự thể khác cả trong thời gian quá khứ, hiện tại và vị lai; thế nên, mọi sự mọi vật đều hiện hữu trong tương quan tương sinh, không có gì tự sinh, không có gì tự hiện hữu mà không nhờ sự hiện hữu đồng thời của những cái không phải là nó. Tất cả mọi sự mọi vật đều có liên hệ mật thiết với nhau để sinh, diệt. “Cái này hiện hữu thì cái kia hiện hữu; cái này không hiện hữu thì cái kia không hiện hữu. Cái này sinh thành thì cái kia sinh thành; cái này hủy diệt thì cái kia hủy diệt” (1).
Sự xuất hiện của đức Phật trên thế gian cũng không ngoài duyên sinh. Nhưng duyên sinh, nói theo Bát-bất (2) là bất sinh, nên cũng bất diệt. Cái gì được sinh ra từ những điều kiện nhân duyên, cái đó không có tự tánh, không thực hiện hữu, không thực sinh ra. Có nghĩa rằng sự sinh không có thật, vì vậy sự diệt cũng không có thật. Sinh-tử chỉ là ảo tưởng, ảo mộng, ảo giác.
Một cách nói khác của bất sinh - bất diệt là vô lai - vô khứ khi mô tả sự hiện hữu và tịch diệt của đức Phật: “Như Lai ấy, không từ đâu đến, cũng chẳng đi đâu – nên gọi là Như Lai.” (3)
Dù vậy, trên mặt hiện tượng, trên bình diện tục đế, người ta thấy đức Phật có sinh có diệt. Đại sư Long Thọ cũng “thấy” (kiến) Phật hiện hữu nên đã cất lời ca tụng và đảnh lễ ngay từ bài kệ mở đầu của Trung Luận (4):
“Nói được [lý] nhân duyên ấy
Khéo trừ các thứ hý luận
Con cúi đầu lễ Phật
[Đã nói lý nhân duyên]
Đệ nhất trong các thuyết.” (5)
Đại sư Long Thọ đã thấy Đức Phật sinh-diệt như thế nào? Hãy nghe Đại sư Trí Quang: “Phật không nhập diệt. Cái nhân bồ-tát hạnh của Phật làm cho sự sống lâu của Phật đã không bao giờ hết. Phật ở bên ta. Ta không thấy Phật chỉ vì ta thấy là thấy sống-chết mà Phật thì phi sinh-diệt. Nhưng mù nên không thấy mặt trời mà vẫn sống nhờ ánh sáng của nó. Ta không thấy Phật nhưng ơn hóa độ của Phật không rời bỏ ta, ta vẫn luôn luôn được hưởng.” (6)
Thấy (kiến) pháp thân Phật (7) thì mới thực sự thấy được một đức Phật bất sinh bất diệt.
Và dù thế nào, trong lịch sử nhân loại, hơn hai nghìn năm trăm năm trước, đã có một đức Phật sinh ra trong cõi đời ô trược, vượt lên từ cõi ấy như hoa sen vươn khỏi bùn lầy, trải bao khổ nhọc tìm cầu chân lý; và cuối cùng, sau 49 ngày đêm thiền định, vừa khi Sao Mai mọc, đã chứng được tuệ giác vô thượng.
Xin cung kính đảnh lễ đức Như Lai, bậc toàn thiện toàn giác, đã tùy duyên ứng hiện để dẫn đạo chúng sinh, vượt thoát vũng lầy thống khổ của trần gian như sen xanh, sen trắng, sen đỏ, sen vàng… (8) theo thời gian, trước sau gì cũng sẽ ra khỏi mặt nước để tỏa ngát hương thơm trên mặt hồ.
Vĩnh Hảo
Mùa Phật Đản, 2023
_______________
(1) "Nhược thử hữu tắc bỉ hữu, nhược thử vô tắc bỉ vô, nhược thử sinh tắc bỉ sinh, nhược thử diệt tắc bỉ diệt…" (Kinh Trường A Hàm).
(2) Bát-bất Trung Đạo là 8 nguyên lý phủ định của Luận sư Long Thọ (150 – 250, thế kỷ 1-2) nhằm phê bình và phá hủy mọi kiến chấp, thiên chấp của ngoại đạo và một vài bộ phái Phật giáo đương thời, gồm: Bất sinh, bất diệt; bất thường, bất đoạn; bất nhất, bất dị; bất lai, bất xuất.
(3) “Như Lai giả, vô sở tùng lai, diệc vô sở khứ, cố danh Như Lai” (Kinh Kim Cang, Uy nghi Tịch tĩnh, đoạn 29)
(4) Bộ luận lập thuyết của Bồ-tát Long Thọ, làm nền tảng cho Trung quán tông tại Ấn độ vào thế kỷ thứ 1 & 2, và Tam Luận Tông tại Trung Hoa từ thế kỷ thứ 5 mà ngài Cưu-ma-la-thập được xem như là khai tổ.
(5) Trung Luận, Phẩm thứ nhất, Phá nhân duyên, kệ thứ 2: “Năng thuyết thị nhân duyên / Thiện diệt chư hý luận / Ngã khể thủ lễ Phật / Chư thuyết trung đệ nhất.”
(6) Kinh Pháp Hoa, HT. Thích Trí Quang dịch - trích Lược dẫn, Lược nói chủ ý, trang 5.
(7) “Nhược dĩ sắc kiến ngã, dĩ âm thanh cầu ngã, thị nhân hành tà đạo, bất năng kiến Như Lai” - Kẻ nào nhìn Như lai qua sắc tướng, âm thanh, kẻ ấy đang lạc vào đường tà, không thể thấy được Như Lai (Kinh Kim Cang)
(8) Mượn hình ảnh từ một đoạn trong kinh Thánh Cầu (Ariyapariyesanà Sutta – Trung Bộ)
CHÁNH PHÁP Số 138, tháng 05.2023
NỘI DUNG SỐ NÀY:
THƯ TÒA SOẠN, trang 2
TIN TỨC PHẬT GIÁO THẾ GIỚI (Diệu Âm lược dịch), trang 3
BA THÁNG XUÂN QUÝ MÃO (thơ ĐNT Tín Nghĩa), trang 6
NHỮNG YẾU ĐIỂM CỦA TƯ TƯỞNG DUY THỨC, t.t. (HT. Thích Thắng Hoan), trang 7
TIẾP XÚC VÀ CÚNG DƯỜNG PHẬT ĐẢN (HT. Thích Thái Hòa), trang 10
KÍNH MỪNG PHẬT ĐẢN (thơ Minh Đạo), trang 12
HOA NGHIÊM PHÁP GIỚI QUÁN, t.t. (Tuệ Sỹ), trang 13
PHẬT HẠNH, DIỆU DỤNG… (thơ Chúc Hiền), trang 18
Ý NGHĨA ĐẢN SANH VỀ NIỆM THIỆN (Thích Phước Mỹ), trang 19
THÔNG BÁO SỐ 2, CHƯƠNG TRÌNH ĐẠI LỄ PHẬT ĐẢN LẦN THỨ 2647 (GHPGVNTN Hoa Kỳ), trang 23
THÔNG BÁO SỐ 2, AN CƯ KIẾT HẠ VÀ ĐẠI HỘI THƯỜNG NIÊN PL. 2567 - 2023 (GHPGVNTNHK), trang 24
CÓ THỨ TÀI SẢN KHÔNG BAO GIỜ MẤT (TN. Hằng Như), trang 25
NGÀY TRỞ VỀ (thơ Hồ Thanh Nhã) trang 27
TÂM THƯ V/V ẤN HÀNH ĐẠI TẠNG KINH VIỆT NAM (HT Thích Nguyên Siêu), trang 28
HƯƠNG THƠM CỦA GIỚI (Phật Pháp Thứ Năm – GĐPTVN), trang 30
CUỘC HÀNH TRÌNH DÀI CỦA ĐỨC PHẬT TỚI CHÂU ÂU VÀ CHÂU PHI (Huỳnh Kim Quang), trang 31
SEN NỞ DƯỚI CHÂN NGƯỜI (thơ Nguyễn An Bình), trang 34
THÔNG BÁO SỐ 2 - Khóa Tu Học Phật Pháp Bắc Mỹ lần thứ 10 (HT Thích Tuệ Uy), trang 37
PHẬT LỊCH VÀ PHẬT ĐẢN (Trần Việt Long), trang 39
TỨ CÚ LỤC BÁT “TRANG SỬ” (thơ Vĩnh Hữu), trang 41
ĐỨC PHẬT RA ĐỜI NHƯ MẶT TRỜI CHÓI SÁNG (Nguyên Giác), trang 42
KHỎI BÀN GẦN XA (thơ Diệu Viên), trang 44
THE STORY OF A BHIKKHU WHO KILLED A SWAN (Daw Tin), trang 45
NGỌC BÁU TRONG ÁO (thơ TM Ngô Tằng Giao), trang 46
CỨU NGƯỜI BỊ GIẶC CƯỚP (Truyện cổ Phật giáo), trang 47
MƯỚP XÀO (Hàn Giang), trang 48
TRUYỆN CỰC NGẮN (Steven N), trang 49
VÒNG QUAY VŨ TRỤ (thơ Quy Hồng), trang 50
PHÒNG NGỪA SÂU RĂNG (Bs. Nguyễn Ý Đức), trang 51
PHẬT TÁNH TRONG “PHẬT SẼ THÀNH” (Hạnh Chi), trang 53
BẢN HOÀI NHƯ LAI (thơ Đồng Thiện), trang 54
SẮC HƯƠNG ƯU-ĐÀM (Tiểu Lục Thần Phong), trang 55
ĐƯỜNG THẾ NHÂN MUÔN THUỞ (thơ Thanh Nguyễn), trang 56
ĂN CHAY CÓ LỢI LẮM… (TL Đào Mạnh Xuân), trang 57
TRẦN GIAN LÀ BỂ KHỔ HAY VUI? (thơ Hoàng Thục Uyên), trang 58
CẢM NIỆM VỀ BA (Anh em họ Lê), trang 60
CỞI TRÓI tập 1 – chương 3, t.t. (truyện dài Vĩnh Hảo), trang 61
TỰ TÁNH (thơ TT Lê Đình Cát), trang 65
https://www.chanhphap.us/CHANH%20PHAP%20BO%20MOI/Muc%20luc%202023/CP%20so%20138%20(05.23).htm