Hôm 8 tháng 8 vừa rồi ngay giữa trung tâm Moskva đã xảy ra một vụ nổ bom làm 12 người thiệt mạng, gần 100 người phải vào bệnh viện. Cả nước Nga bàng hoàng, lo lắng, căm phẫn. Người Việt ở Moskva cũng không nằm ngoài cái cảm xúc chung ấy, nhưng khác với dân Nga, người Việt không sợ bọn khủng bố, bởi như người ta thường nói: “Sống, chết cũng có số cả rồi!” người Việt sợ cảnh sát Nga. Bởi ai cũng biết sau mỗi kỳ khủng bố cảnh sát làm việc theo chế độ đặc biệt: mỗi ngày làm 12 giờ, một tuần chỉ được nghỉ 1 ngày. Cảnh sát được tăng cường về Moskva nhiều hơn nên trên đường phố nhan nhản xe cảnh sát.
Tại sao người Việt ở Nga lại sợ cảnh sát đến thế" Vì một nguyên nhân rất thiết thực; mỗi lần gặp cảnh sát túi tiền người Việt lại vơi đi một phần. Cảnh sát ở Nga được quyền kiểm tra giấy tờ bất cứ ai, nếu khách không có hộ khẩu hợp pháp tại thành phố sở tại họ có quyền bắt giam, trục xuất hay bắt phạt. Việc bắt giam hay trục xuất chỉ xảy ra nếu khách hoàn toàn không có giấy tờ tùy thân. Nếu khách có bất cứ một loại giấy tờ nào, cảnh sát bắt nộp phạt tại chỗ 60 rúp rồi thả, để chờ tới một lần bắt phạt khác.
Người Việt ở đâu cũng như một đàn bò sữa, bị cảnh sát Nga tìm mọi cách vắt kiệt. Hai chữ “giấy tờ” ở Nga bao hàm thật nhiều ý nghĩa: nó là sự bình yên, là quyền được làm một con người, là người bảo vệ túi tiền khỏi bị cảnh sát bòn rút. Nói đến “Giấy tờ” người ta ngụ ý đến mảnh vi da hay con dấu chỉ bé bằng hai ngón tay do sở vida quận hay thành phố đóng trong hộ chiếu gọi là hộ khẩu. Bạn sẽ tự hỏi, giấy tờ có ý nghĩa to lớn như vậy, sao người Việt không lo kiếm lấy, lại để làm mồi cho cảnh sát làm gì" Muốn hiểu được hai chữ “tại sao” ngắn ngủi ấy bạn phải làm một cuộc hành trình qua vài trang giấy nữa.
Hộ khẩu là sản phẩm của thời kỳ tập thể hóa dưới thời Stalin. Cuối năm 1932- đầu năm 1933 Liên Xô đã ban hành chế độ hộ chiếu, hộ khẩu để tránh tình trạng nông dân bỏ trốn ra thành phố. Từ đó, người dân Liên Xô muốn đi từ thành phố này sang thành phố khác phải làm giấy mời, vida phiền phức và tốn thời gian hơn cả vida ra nước ngoài hiện nay. Thời kỳ cộng sản đã chấm dứt ở Nga, trong hiến pháp người ta cũng ghi rõ: người dân Nga có quyền đi lại tự do, có quyền tự do chọn nơi sinh sống, làm việc. Nhưng ở nhiều thành phố lớn của Nga chế độ vida vẫn còn hiện hữu. Thị trưởng các thành phố này lý giải, họ cần thực hiện chế độ vida để bảo vệ quyền lợi dân thành phố họ, nếu không dân các nơi khác tràn đến chiếm hết việc làm của dân chúng thành phố họ. Người đứng đầu Ủy ban quyền dân sự thuộc tòa án Hiến pháp, ông Albert Dementyev cho biết, mọi ngừời dân và khách phải đăng ký hộ khẩu theo địa chỉ chỗ ở hay nơi ở tạm trú là đúng hiến pháp, nhưng việc đăng ký này chỉ được phép mang tính thông báo. Nghĩa là chính quyền thành phố không có quyền từ chối đóng dấu đăng ký nếu không có nguyên nhân chính đáng. Họ chỉ được phép từ chối đăng ký hộ khẩu trong trường hợp khách không có hộ chiếu, hay chủ nhà không cho phép đăng ký vào nhà họ. Bà trưởng khoa luật dân sự viện nhà nước và pháp luật thuộc Viện hàn lâm khoa học Nga, Natalia Khamanieva cho rằng bất cứ công dân nào của Nga có quyền sống ở đâu họ muốn, và việc chỉ đăng ký tạm trú 6 tháng hay một năm như ở các thành phố đang làm là vi hiến.
1- Tình hình ở các thành phố
Người ta nói phép vua thua lệ làng quả không sai. Mỗi thành phố của Nga lại tự đưa ra một luật lệ riêng trong vấn đề đăng ký tạm trú, thậm chí vi phạm cả hiến pháp của Liên bang, mà chính quyền Liên bang không thể làm gì được.
Ở Moskva chính quyền thành phố cho biết họ không có ý định thay đổi luật đăng ký tạm trú phiền phức hiện nay. Theo luật này, bất cứ ai không phải là dân Moskva khi đến đây cũng phải đăng ký tạm trú trong vòng 3 ngày. Trong thời hạn ba ngày, khách phải xuất trình vé đến Moskva để chứng minh, còn sau đó nếu thiếu con dấu trong vi da hay hộ chiếu họ sẽ phải nộp phạt 60 rúp, tức một nửa mức lương tối thiểu, hay bắt thẳng về trại tạm giam. Cảnh sát thích bắt phạt hơn là bắt trục xuất, nhờ thế người Việt mới còn nhiều người không có giấy tờ như vậy vẫn có thể sống năm này qua năm khác ở đây. Thường thường cảnh sát đi tuần, hay cảnh sát của các đồn chỉ bắt phạt lấy tiền tiêu rồi lại thả, giống như người ta hái rau để gốc cho mọc tiếp. Cảnh sát chỉ bắt vào trại tạm giam để trục xuất vào các đợt truy quét đặc biệt. Họ cũng phải hoàn thành kế hoạch của mình chứ! Người Việt mình biết vậy, nên vào thời kỳ có chiến dịch truy quét của thành phố, ai cũng lo sợ tán từ các ốp ra các căn hộ để lánh nạn. Ở các Sở vida quận hay Cục vida thành phố lúc nào cũng đông kín người xếp hàng xin đăng ký hộ khẩu. Do đó các công ty làm dịch vụ cả của Nga, cả của các nước khác mọc ra như nấm để xếp hàng thay những ai không muốn mất thời gian và công sức.
Ở Sankt Peterburg sau 10 ngày khách mới phải lo đi đăng ký tạm trú. Luật lệ nới rộng này để thu hút khách du lịch xuống đây. Cảnh sát Peterburg không hay kiểm tra giấy tờ của khách đi đường để moi tiền như ở Moskva, có lẽ họ cũng phải giữ thể diện cho một thành phố du lịch. Cảnh sát ở đây chỉ kiểm tra giấy tờ của dân đi bán hàng ngoài chợ, nhưng cho đến nay cảnh sát ở đây cũng thuộc loại nghiêm khắc, khó mua chuộc nhất, chính vì thế ở đây ai sống dài hạn cũng phải làm giấy tờ hợp lệ, không có tình trạng lông bông như ở Moskva. Đăng ký hộ khẩu ở đây cũng không bị làm khó dễ như ở Moskva, chỉ có điều phải đúng như luật, hai năm lại phải về Việt Nam mới được đăng ký tiếp.
Ở vùng Viễn Đông người Nga không phải đăng ký tạm trú, còn người nước ngoài xuống đây phải đi khai báo nhưng không khó khăn như ở Moskva. Điều này cũng dễ hiểu vì vùng này rất nghèo nàn, chính quyền muốn thu hút đầu tư nước ngoài nên vẫn còn nhẹ tay. Chính nhờ vậy mà ở đây dân Trung Quốc sang buôn bán làm ăn rất nhiều, hoàn toàn không có một thứ giấy tờ gì mà vẫn không bị ai làm khó dễ.
Krasnodar thành phố miền nam cách Moskva chừng hơn một ngàn km, được coi là nơi làm ăn rất dễ dàng đối với người Việt. Những người Việt sống ở đây ai cũng có của ăn của để, mỗi năm tiết kiệm được 20-30 ngàn Mk là chuyện thường. Nhưng người Việt ở đây rất ít. Chính quyền thành phố cho biết, họ đăng ký hộ khẩu cho khách không hạn chế, không mất tiền. Sở dĩ người Việt đến đây ít, vì chính người Việt ở đây tự tìm cách ngăn cản đồng hương của mình tụ hội về đây. Những ai không thuộc đường dây của mình, họ nhờ tay cảnh sát bắt giam rồi trục xuất thẳng về nước.
Có lẽ đăng ký hộ khẩu khó nhất trong Liên Bang Nga thuộc về thành phố Kazan, thủ phủ nước cộng hòa tự trị Tatarstan. Ở đây người ta không cho phép người nước ngoài lớn hơn 1% dân số, nên đích thân người đứng đầu chính phủ và bộ trưởng bộ nội vụ phải duyệt danh sách cấp hộ khẩu tạm trú một năm cho người nước ngoài. Những ai không có hộ khẩu nếu bị cảnh sát phát hiện sẽ bị phạt 2100 rúp tương đương gần 80 đô la. Người Việt ở đây đang hy vọng Putin sẽ bắt nước cộng hòa này phải thay đổi luật lệ này cho phù hợp với luật của Liên bang, trong đó có luật bắt phạt quá đắt này.
2-Làm giấy tờ hợp lệ
Người Việt Nam thường làm các loại giấy tờ qua các công ty dịch vụ của người Việt Nam. Ngay cả các công ty lớn được quyền làm giấy mời và đóng hộ khẩu cũng vẫn nhờ người làm dịch vụ, bởi vì ở Moskva luật về hộ khẩu, giấy mời thay đổi thường xuyên, hơn nữa không có tay trong, được gọi là “cạ”, thì dù lo đủ mọi thứ giấy tờ cần thiết người ta vẫn không làm được hoặc phải đi lại nhiều lần xếp hàng và chờ đợi. Các công ty làm dịch vụ giấy tờ ở Nga rất nhiều. Họ quảng cáo công khai trên các báo ra hàng ngày của người Việt. Chỉ tính sơ qua một số báo đã có tới 9 công ty dịch vụ tổng hợp lo mọi mặt về vấn đề giấy tờ hợp pháp tại Nga, mời người từ Việt nam sang, lo về phép...
Có nhiều loại đăng ký hộ khẩu hợp pháp như vida rời, hộ khẩu đóng vào hộ chiếu không có quyền lao động và loại có quyền lao động. Vida rời có giá trị nhiều nhất là một năm do các sứ quán của Nga ở nước ngoài cấp. Vida vào Nga này khi đến Moskva chỉ cần mang đi đăng ký ở sở vida quận mất thêm 16 rúp lệ phí là có giá trị như hộ khẩu hợp pháp trong vòng một năm. Đây là loại hộ khẩu rẻ nhất nhưng nó không có quyền lao động và hết một năm người có hộ chiếu buộc phải về Việt Nam nếu muốn nhận một vida khác. Giá giấy mời để làm vida chừng 60-70 đô la (giá chính thức qua bộ ngoại giao Nga chỉ chừng 10-15 MK).
Loại hộ khẩu đóng vào hộ chiếu cũng có nhiều thứ. Nào hộ khẩu đăng ký vào các công ty ma phải có quyền lao động, nào hộ khẩu đóng vào các văn phòng đại diện thương mại hờ của Việt Nam ở Nga, nào đóng vào các trường đại học không cần đến lớp, mỗi loại có một giá khác nhau.
Giá làm các dịch vụ giấy tờ còn phụ thuộc vào tình trạng hộ chiếu của thân chủ. Làm hộ khẩu trên hộ chiếu trắng đắt nhất, hộ chiếu trắng là loại hộ chiếu chưa từng có hộ khẩu ở đâu, và điều đó cũng chứng tỏ thân chủ đã từng có vấn đề về giấy tờ phải đổi lại hộ chiếu mới ở đại sứ quán ở Nga. Hộ chiếu trắng không thể đăng ký được ở Moskva, còn nếu làm ở thành phố khác giá khoảng từ 350 đến 400 đô la một năm. Hộ chiếu nghiêm chỉnh, đã đăng ký hộ khẩu ở đâu đó muốn gia hạn ở các thành phố khác giá từ 250 đến 350 đô la một năm, phụ thuộc thân chủ có cần quyền lao động hay không.
Giá đăng ký hộ khẩu hợp pháp ở Moskva một năm từ 1000 đến 1050 đô la nếu khách cần quyền lao động. Giá chính thức phải nộp cho chính quyền chỉ mất gần 550 đô la gồm 420 đô la tiền đặt cọc vé máy bay và 3250 rúp tiền mua quyền lao động. Bình thường không ai làm được giấy tờ theo con đường chính thức vì “các nhân viên Nga không thể sống bằng bánh mỳ và nước lã!”, họ cố làm cho mọi việc khó khăn hơn để dễ kiếm tiền hơn. Nếu không cần quyền lao động người ta có thể đăng ký theo dạng đại diện cho một văn phòng đại diện thương mại của Việt Nam giá chỉ xê dịch từ 600 đến 750 đô la. Từ năm 98 ở Moskva thành lập một đội cảnh sát đặc biệt gọi là cảnh sát của sở di trú, nhóm cảnh sát này chuyên đi kiểm tra quyền lao động của những người bán hàng hay làm việc ở Moskva, ai không có sẽ bị họ phạt rất nặng, thậm chí hủy luôn cả hộ khẩu sinh viên hay đại diện thương mại. Năm 99 có 1500 người “lao động lậu” đã bị phát hiện và bị phạt tới 5 triệu rúp tương đương 167 ngàn đô la. Vì vậy những người đứng bán hàng ở chợ thường phải đóng hộ khẩu có quyền lao động, dù nó đắt hơn hẳn các loại hộ khẩu khác. Hộ khẩu có quyền lao động đóng vào hộ chiếu sau hai năm cũng phải rời khỏi Nga sau đó mới được gia hạn tiếp, nhưng nếu làm qua dịch vụ, người ta vẫn có thể ra hạn thêm năm thứ ba. Các trường hợp “qua mặt” luật pháp như vậy không phải hiếm, nó chỉ phụ thuộc vào các quan chức bị mua chuộc nằm ở chức vụ nào mà thôi.
Những người có hộ khẩu thành phố khác muốn sống hợp pháp ở Moskva lại phải đi đăng ký tạm trú, giá làm tạm trú xê dịch từ 90 đến 100 đô la cho ba tháng. Đó là giá các công ty dịch vụ đưa ra, chứ thực tế số tiền nộp cho nhà nước không đáng bao nhiêu... nhưng theo con đường chính quy thì thật khó có được những con dấu hộ khẩu quý giá đó.
Có sống ở Nga mới thấy người xưa thật chí lý: “đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn”, làm gì cũng một chữ “tiền”. Muốn được sống yên thân cũng phải dùng tiền để mua. Nhưng việc mưu sinh kiếm sốạng ở Nga đâu phải dễ dàng, không phải ai cũng kiếm đủ tiền mà làm hộ khẩu. Thế nên mới phải trốn tránh cảnh sát như chuột trốn mèo…
Lan Hương
Gửi ý kiến của bạn
