Hôm nay,  

Kinh Tế Dễ Hiểu: Nhà Nước và Ngân Hàng Trung Ương (NHTƯ)

12/04/202114:19:00(Xem: 3852)


Chương 2 phân biệt giữa bàn tay hữu hình của nhà nước và bàn tay Midas của NHTƯ. Tưởng cũng nên tìm hiểu thêm sự khác biệt giữa hai cơ quan chính quyền này ở Mỹ.


Nếu so sánh với nuôi con thì có 2 việc là cho ăn và dạy dỗ. Ăn uống phải đầy đủ và điều độ (không mặn, ngọt, béo v.v…) để cơ thể khỏe mạnh. Giáo dục không gò bó thì trẻ hoặc hư hay cương cường tự lập, trái lại rầy la đánh đập hay nuông chiều thì trẻ sinh ra nhút nhát, kém tự tin hoặc ỷ lại.


NHTƯ ví với bàn tay Midas nuôi dưỡng thức ăn (tiền) cho nền kinh tế, trong khi bàn tay hữu hình (hay thô bạo) của nhà nước (gồm Hành Pháp và Quốc Hội ở Mỹ) có quyền hạn thả lỏng hay siết chặc thị trường.  


Phái thị trường tự do (từ Reagan 1981 đến Trump 2020) quan niệm rằng:

  • Bàn tay Midas của NHTƯ điều chỉnh lượng tiền và lãi xuất trong nền kinh tế như nuôi cơ thể ăn uống điều độ;

  • Bàn tay thô bạo của nhà nước phải để thị trường phát triển tự do (trẻ tự lập) mà đừng can thiệp bẻ cong thị trường;

  • Trong khủng hoảng thì vai trò chính là của NHTƯ điều chỉnh lượng tiền cho đúng mức thì kinh tế sẽ phục hồi, cũng giống như cơ thể ăn uống điều độ sẽ mạnh khoẻ trở lại;

  • Khủng hoảng kinh tế dẫn đến xáo trộn xã hội. Do nhà nước chịu áp lực bởi tâm lý bất mãn nhất thời trong quần chúng nên các quyết định chính trị nhất thời của nhà nước nhằm thoả mản một thành phần cử tri sẽ tác hại lâu dài đến sinh hoạt của thị trường tự do.

  • Cho nên NHTƯ phải độc lập khỏi nhà nước để có những quyết định chuyên môn với mục đích duy nhất là hổ trợ cho nền kinh tế mà không bị tác động bởi chính trị.


Phái nhà nước chủ động (Biden) cho rằng thị trường đã được thả lỏng trong 40 năm đâm ra hư hỏng, nên nay phối hợp:

  • bàn tay hữu hình của nhà nước uốn nắn (hay bẻ cong – distort) thị trường để trừng trị thói hư tật xấu; 

  • bàn tay Midas của NHTƯ tiếp tục điều chỉnh lượng tiền và lãi xuất như cũ;

  • thị trường tự do trong 40 năm chẳng những không giải quyết mà còn làm trầm trọng thêm bất bình đẳng và hố sâu giàu nghèo trong xã hội;

  • Hoa Kỳ mất dần ưu thế so với Trung Quốc do các công ty tư nhân tham lợi, cho nên phải đặt lại vai trò của nhà nước Mỹ đối đầu với nhà nước Trung Quốc về mậu dịch (trade) hay chính sách công nghiệp quốc gia (national industrial policy);

  • Hệ thống hạ tầng của Mỹ được xây từ thập niên 1930 nay đã hư hỏng nên cần đầu tư ồ ạt để sửa chửa và canh tân theo đà tiến của thế kỷ thứ 21

  • Nước Mỹ và thế giới đang đối đầu với những nan đề của thế kỷ như đại dịch Vũ Hán và biến đối khí hậu mà chỉ có nhà nước mới có thể huy động nhân vật lực toàn quốc để phối hợp với thế giới đối phó.

  • Đã đến lúc nhà nước táo bạo (bold) chủ động nền kinh tế với sự hổ trợ của NHTƯ.

  • (Nhà nước một khi hứa hẹn đủ điều nên coi chừng sau đó bị móc túi - chú phỉnh tôi rồi chính phủ ơi!)


Nếu thị trường là cô đào thì từ thời Reagan đến Trump NHTƯ là kép 1 còn nhà nước là kép 2. Đến Biden đổi vai trò nhà nước thành kép 1 trong khi NHTƯ là kép 2.


Nhà nước ở đây bao gồm Hành Pháp và Lập Pháp tức là chính quyền dân cử nên các quyết định chính trị thường là bị áp lực của cử tri. 


NHTƯ gồm những chuyên viên kinh tế do Tổng Thống đề cử và Quốc Hội chấp thuận (tức là không do dân chúng chọn lựa) để có các quyết định đơn thuần về kinh tế.


Quyền lực nhà nước rất lớn. Bàn tay của nhà nước gọi là hữu hình (hay thô bạo) vì các chính sách về giám thị (regulations), thuế má (tax policy) và ngân sách (fiscal policy) đều có thể hổ trợ hay bóp nghẽn thị trường tự do.   


Vai trò của NHTƯ giới hạn trong kiểm soát các ngân hàng tư nhân, lãi xuất ngắn hạn và lượng tiền lưu hành. Được ví với bàn tay Midas (vua Midas sờ vật gì cũng thành vàng) do NHTƯ bấm chuột ra tiền để bơm vào hay hút ra khỏi thị trường. Tiền quan trọng trong tư bản cũng như thức ăn nuôi cơ thể:

  • ăn uống điều độ giúp cơ thể khỏe mạnh; 

  • thiếu ăn (tiền lưu hành ít) thành suy nhược (kinh tế suy trầm); 

  • ăn nhiều (tiền lưu hành nhiều) sanh béo phì (lạm phát);

  • áp huyết phải vừa đúng (gọi là lãi xuất tự nhiên hay natural interest rate) còn nếu máu cao hay thất phải uống thuốc;

  • ngẽn tim hay đứt mạch máu (ngân hàng kẹt vốn) phải cứu cấp.


NHTƯ tuy quyền lực không bao trùm như nhà nước nhưng chỉ riêng hai việc bơm hay rút tiền cũng đủ để nền kinh tế tăng trưởng mạnh hay yếu. Bàn tay của NHTƯ chỉ đẻ ra tiền nhưng bẻ quẹo thị trường tương tự như vua Midas sờ ra vàng mà thành ra đói khi thức ăn cũng thành vàng.


Tiền bơm vào kinh tế khiến phân lời thấp (cheap money), doanh nghiệp dễ vay mượn (easy money) và mướn người nên thúc đẩy tăng trưởng.


Nhưng lượng tiền lưu hành nhiều quá thành ra mất giá (lạm phát.) 


Dễ vay mượn thì kinh tế tăng trưởng nóng (bong bóng.)


Muốn hạ nhiệt phải rút bớt lượng tiền lưu hành khiến lãi xuất tăng. 


Kinh tế nguội với tình trạng kéo dài của doanh nghiệp không đầu tư, tư nhân không tiêu xài.


Thị trường chứng khoán nhắm vào chính sách tiền tệ của NHTƯ mà lên hay xuống: kinh tế lên thì sàn chứng khoáng tăng; kinh tế xuống thì sàn chứng khoáng hạ.


Thị trường địa ốc cũng nhắm theo chính sách tiền tệ của NHTƯ mà tăng hay giảm: tiền lời thấp giá nhà lên vì nhiều người mua; tiền lời cao giá nhà xuống do bớt người mua.


Nước chảy vào lổ trũng còn tiền chạy đến chổ nào sinh lời. Tiền ở Mỹ do NHTƯ bơm ra không thúc đẩy sản xuất (do hảng xưởng di dời sang Đông Á để khai thác nhân lực rẻ) mà chạy sang ngành dịch vụ (service sector như du lịch, thời trang, nhà hàng…) phần còn lại bơm giá địa ốc và cổ phiếu (tiền rẻ dễ mua nhà; tiền dư mua chứng khoáng.)  Do lương bổng trong sản xuất cao hơn dịch vụ nên kết quả là thu nhập của giới lao động thợ thuyền không tăng. Trong khi đó tài sản của những người mua nhà và chứng khoán lại nhảy vọt. Kết quả là hố sâu giàu nghèo tăng không dựa vào giá trị lao động (labor value) hay giá trị tiện ích tăng giảm (marginal utility value) mà do của cải (tiền đẻ ra tiền cho nên nhà giàu càng giàu thêm.)


Rõ ràng là bàn tay Midas của NHTƯ cho dù không thô bạo nhưng vẫn bẻ cong (distort) thị trường “tự do”: giá cả không do thị trường quyết định mà tùy thuộc vào chính sách của NHTƯ. Nhiều người thắc mắc 12 ông bà bỏ phiếu trong ban lãnh đạo của NHTƯ không do dân bầu mà sao uy quyền dữ vậy? 


***


NHTƯ ra đời ở Mỹ vào cuối thế kỷ 19 nhằm giám sát các ngân hàng tư nhân. Giả dụ: 

  • Ngân hàng A cho vay cẩu thả nên thua lổ;

  • Tin đồn khiến dân chúng hốt hoảng kéo nhau rút tiền không những từ ngân hàng A (yếu) mà cả các ngân hàng B và C (mạnh);

  • Ngân hàng A (yếu) bị phá sản mà các ngân hàng B, C (mạnh) cũng hụt vốn. Thí dụ cho dễ hiểu hàng ngày có khoảng 10% dân chúng rút tiền nên các ngân hàng chỉ dự trữ 20% tiền mặt. Gặp lúc hoảng loạn 30% dân chúng xếp hàng rút tiền nên các ngân hàng sẽ thiếu tiền mặt. 

  • Ngân hàng B, C cạn tiền mặt nên thủ vốn không cho doanh nghiệp D, E, F, G vay mượn. 

  • Doanh nghiệp D, E (yếu) bị phá sản; doanh nghiệp F, G (mạnh) cũng cắt bớt nhân viên sinh ra nạn thất nghiệp. 

  • Ngân hàng B, C (mạnh) còn tăng vốn bằng cách bán bớt tài sản ngân hàng. Giá trị tài sản xấu lúc này đã lủng đáy nên ngân hàng B, C (mạnh) bắt buộc phải bán các tài sản tốt. 

  • Giá cả tài sản tốt trên thị trường không liên quan gì đến ngân hàng A (yếu) nhưng chịu ảnh hưởng dây chuyền phải phá giá.


Khủng hoảng tài chánh (financial crisis) tai hại do lây lan nhanh như dịch cúm Tàu (ngược lại các loại khủng hoảng như bong bóng trứng cút, đuôi cắc kè, bong bóng điện toán (hi-tech bubble) chỉ giới hạn trong một khu vực nên giống như bệnh ung thư tuy nan y mà lại không lây.)    


Trở lại với thí dụ ở phần trên thì NHTƯ phải siết chặc giám sát (regulations) để các ngân hàng tư không cho vay cẩu thả; đồng thời bắt buộc các ngân hàng tư phải tăng quỹ dự trữ lên 40% để đề phòng trường hợp 30% dân chúng cuốn cuồn rút tiền. Các ngân hàng tư như vậy chỉ còn lại 60% lượng tiền cho vay ra thị trường - tức là tiền bị hút ra khỏi thị trường khi các ngân hàn tư tăng dự trữ


Ngược lại khi kinh tế cần tăng trưởng NHTƯ bơm thêm tiền vào thị trường bằng cách cho phép ngân hàng tư giảm dự trữ. 


***


Cách thứ hai để NHTƯ bơm tiền là in thêm tiền mới (nhà máy in bạc thuộc Bộ Tài Chánh). NHTƯ dùng tiền mới để mua vào các tài sản của ngân hàng tư. Tài sản của ngân hàng tư gồm các trái phiếu cho nhà nước và tư nhân vay mượn. Ngân hàng tư bán một số các trái phiếu này cho NHTƯ để NHTƯ cung cấp tiền mặt. Ngân hàng tư có thể dùng số tiền này để tăng quỹ dự trử hay tăng vốn cho vay tiền lưu hành trong thị trường (money expansion.)


Ngược lại NHTƯ hút tiền ra khỏi thị trường bằng cách bán ra (hoàn trả) số trái phiếu nói trên cho các ngân hàng tư mua trở lại. Các ngân hàng tư phải rút tiền về để mua lại số tài sản thế chấp - tức là lượng tiền lưu hành giảm.


Bàn tay Midas của NHTƯ quả là bấm chuột ra tiền!


***


Midas là vua nhưng ở Mỹ nhà nước mới là hoàng đế. Pháp thuật đẻ ra tiền của NHTƯ mà rơi vào tay nhà nước vô cùng nguy hiểm bởi vì trước mỗi lần bầu cử là Tổng Thống và Quốc Hội sẽ ép NHTƯ in thêm tiền cho kinh tế tăng trưởng để dụ dỗ dân chúng bỏ phiếu cho phe mình còn hậu hoạn như lạm phát thì sẽ tính sau. 


Cho nên trên nguyên tắc NHTƯ độc lập đối với nhà nước. Các quyết định của NHTƯ đơn thuần về kinh tế như chống lạm phát, chống suy thoái, tạo công ăn việc làm mà không thể bị áp lực chính trị của đảng Cộng Hòa hay là Dân Chủ.


***


Trong lần Đại Khủng Hoảng Tài Chánh năm 2007-08 các ngân hàng lớn ở Mỹ cho vay cẩu thả nên khi thị trường địa ốc sụp đổ đâm ra hụt vốn. Vì là các ngân hàng lớn kẹt tiền nên nền kinh tế Mỹ như bị nghẽn tim. NHTƯ phải bơm tiền ào ạt như bơm thuốc phiện giúp người sắp chết qua khỏi cơn đau. Bệnh nhân được cứu sống nhưng đâm ra…ghiền thuốc phiện, tức là khi NHTƯ tăng lãi xuất hay rút tiền (phòng lạm phạt) thì thị trường dẫy nãy sùi bọt mép (báo chí Mỹ gọi là temper tantrum tức là con nít không được cho ăn kẹo nên làm dỗi) khiến NHTƯ hoảng hốt nuông chiều phải tiếp tục với chính sách tiền tệ dễ dãi (easy money policy.) Cho nên NHTƯ nuông chiều mà thị trường sinh ra ỷ lại. Nền kinh tế Mỹ (và của thế giới) nằm trên núi bạc…giấy do NHTƯ in ra không ai biết sẽ kéo dài đến bao giờ.


***


Cũng từ Đại Khủng Hoảng 2007-08 NHTƯ mua ồ ạt tài sản gồm các trái phiếu công và tư của các ngân hàng tư nhằm gây vốn cho ngân hàng tư. NHTƯ khi mua lại nợ công tức là NHTƯ cho nhà nước mượn tiền và như vậy đã soi mòn tính độc lập giữa NHTƯ và nhà nước, bởi vì nhà nước biết in nợ được bảo đảm có người mượn! NHTƯ khi mua lại nợ tư tức là NHTƯ can thiệp vào thị trường giúp cho nhiều công ty yếu đứng vững trong giai đoạn khủng hoảng.


Cho nên NHTƯ trong thực tế không độc lập mà còn góp sức cho nhà nước bẻ cong thị trường! Nhưng đó là câu chuyện về sau (bắt chước 1001 đêm!)


TÓM TẮT

  • Hai nhiệm vụ  (mandates) của NHTƯ là dùng chính sách tiền tệ (monetary policy) để ổn định giá cả (chống lạm phát) và tạo công ăn việc làm

  • Nhà nước ban hành các quy định giám sát (regulations), thuế má (tax policy) và ngân sách (fiscal policy)

  • NHTƯ cần phải độc lập để không bị nhà nước thúc in tiền cho các mục tiêu chính trị  



Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Chiều Thứ Sáu cuối cùng của Tháng Năm 2025, tỷ phú nhất thế giới Elon Musk, người đứng đầu Bộ Hiệu Quả Chính Phủ (DOGE) bước vào Phòng Bầu Dục. Musk đội nón kết đen có chữ MAGA, mặc áo thun đen có chữ “The Dogefather,” vest đen, đứng kế Tổng thống Trump – chỗ đứng quen thuộc của Musk từ khi Trump tái đắc cử. Hình truyền thông từ Phòng Bầu Dục đưa đi cho thấy, thỉnh thoảng, đôi mắt của Elon Musk nhắm nghiền với vết bầm trên mắt phải chưa tan, đầu lắc lư, lắc lư. Không biết là ông ta đang tận hưởng không khí phủ đầy vàng của Bạch Cung hay tâm hồn đang…phiêu diêu ở Sao Hỏa? Đó là ngày cuối cùng được cho là ngày làm việc của Musk trong Tòa Bạch Ốc, theo cách chính quyền Trump thông báo.
Dù cụm từ này mới phổ biến trong thế kỷ 21, DEI thực ra là một là chương mới trong hành trình dài kiến tạo một xã hội công bằng của nước Mỹ. Các giá trị mà DEI hướng tới đã từng được khẳng định trong các văn kiện lập quốc, và tiếp tục được củng cố thông qua những cột mốc quan trọng như Đạo Luật Dân Quyền năm 1964, các Chính Sách Nâng Đỡ Người Thiểu Số, cùng những phong trào đấu tranh vì công bằng sắc tộc, bình đẳng giới, quyền lợi người tàn tật, cựu quân nhân và di dân
Trong lịch sử cuộc chiến Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhân danh dân tộc để lãnh đạo toàn diện công cuộc đấu tranh giành độc lập và cuối cùng thống nhất đất nước vào năm 1975. Sau 50 năm, đất nước đang chuyển mình sang một kỷ nguyên mới và Đảng vẫn còn tiếp tục độc quyền quyết định vận mệnh cho dân tộc. Trong bối cảnh mới tất nhiên đất nước có nhiều triển vọng mới. Thực ra, từ lâu, đã có hai lập luận về vai trò của Đảng đã được thảo luận.
Ngày 18 Tháng Năm 2025, báo điện tử Tuổi Trẻ đưa tin ông Phạm Minh Chính (thủ tướng nước Việt Nam) hướng dẫn Bộ Nội vụ Việt Nam chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu, đóng góp, xây dựng, bảo vệ đất nước. Phong trào thi đua này dựa trên nội dung trọng tâm, cốt lõi của nghị quyết 68 của Bộ Chính trị Việt Nam về phát triển kinh tế tư nhân và kế hoạch thực hiện nghị quyết này.
Ngày 1 tháng 5 năm 2025, Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump trong lúc ban hành sắc lệnh hành pháp thành lập Ủy Ban Tổng Thống Về Tự Do Tôn Giáo đã nói rằng, “Họ nói tách rời nhà thờ và nhà nước… Tôi nói, ‘Được rồi, hãy quên chuyện đó một lần đi’,” theo bản tin của Politico được đăng trên trang www.politico.com cho biết. Lời phát biểu của TT Trump đã mở ra sự tranh luận về sự tách biệt giữa nhà thờ và nhà nước mà vốn được Hiến Pháp Hoa Kỳ công nhận trong bối cảnh Tòa Bạch Ốc gia tăng sự nhiệt tình đối với Thiên Chúa Giáo, theo Politico. TT Trump ngày càng dựa vào đức tin Thiên Chúa Giáo qua việc thiết lập Văn Phòng Đức Tin Bạch Ốc tại phòng West Wing, mời các mục sư vào Phòng Bầu Dục và trong các cuộc họp Nội Các, và ban hành các sắc lệnh hành pháp để xóa bỏ “khuynh hướng chống Thiên Chúa Giáo” trong chính quyền. Mối quan hệ giữa tôn giáo và chính trị xưa nay vốn phức tạp.
Hermann Rorschach là một bác sĩ tâm thần và nhà phân tâm học. Ông nổi tiếng về phát minh ra một bài kiểm tra tâm lý qua những hình ảnh tạo ra ngẫu nhiên từ các vết mực (inkblot.) Một người được yêu cầu mô tả những gì họ nhìn thấy trong hình ảnh do những vết mực không rõ ràng kết thành. Bác sĩ Rorschach tin rằng những hình ảnh được tạo nên từ vết mực có thể bộc lộ đặc trưng bí mật trong hành vi lẫn tình cảm của con người. Bài trắc nghiệm khách quan này thường xuất hiện trong văn hóa đại chúng và thường được mô tả như một cách để tiết lộ những suy nghĩ, động cơ hoặc mong muốn vô thức của một người.
Quyền lực là khả năng khiến người khác làm những gì bạn muốn. Điều đó có thể được thực hiện bằng cách cưỡng ép ("gậy gộc"), thanh toán ("cà rốt") và thu hút ("mật ong"). Hai phương pháp đầu tiên là dạng quyền lực cứng, trong khi lực thu hút là quyền lực mềm. Quyền lực mềm phát triển từ văn hóa của một quốc gia, các giá trị chính trị và chính sách đối ngoại của nó. Trong ngắn hạn, quyền lực cứng thường vượt trội hơn quyền lực mềm. Nhưng về lâu dài, quyền lực mềm thường chiếm ưu thế. Joseph Stalin đã từng hỏi một cách chế giễu, "Đức Giáo hoàng có bao nhiêu sư đoàn?" Nhưng triều đại giáo hoàng vẫn tiếp tục cho đến ngày nay, trong khi Liên Xô của Stalin đã biến mất từ lâu.
Câu hỏi đó thằng nhỏ hỏi mỗi ngày mỗi ngày mỗi ngày, khi đói khát, khi bị đánh đập cấu nhéo, khi phơi trần ra dưới nắng mưa. Khi nó nằm trên mặt đường và kêu khóc khản giọng. Nó hỏi vào đám đông lướt qua nó, hỏi ai đó dừng chân cho nó (chính xác là cho những kẻ chăn dắt nó) chút tiền lẻ. Nó hỏi những kẻ bắt nó nằm lăn lóc kêu khóc trên đường để kiếm tiền, để nhởn nhơ ăn mòn tấm thân bé nhỏ non nớt của nó.
Một đứa trẻ chỉ nên có ba con búp bê, năm cây bút chì, giá trị chưa đến $20. Donald Trump có một phi cơ riêng sơn tên của ông ta trên đó. Với tư cách là tổng thống, hiện ông ta có hai chuyên cơ, Không Lực Một và một chiếc nhỏ hơn để phù hợp với những nơi có sân bay nhỏ, chưa kể chiếc trực thăng Marine One. Đó là ba chiếc phi cơ Trump sở hữu. Đó cũng là con số búp bê mà Trump đề nghị một đứa trẻ ở Mỹ nên có.
Mặc dù chỉ mới ba năm trôi qua kể từ khi bà Merkel rời nhiệm sở, nhưng thế giới đã thay đổi quá nhiều đến mức mà chức thủ tướng của bà đã được cảm thấy như nó thuộc về một thời đại khác. Cuốn hồi ký mới của bà cho thấy bà bình tâm với những quyết định đã đưa ra, bao gồm cả những quyết định bị phê phán nghiêm khắc nhất.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.