(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Sáu hằng tuần).
________________
NGUYỄN VĂN TƯỜNG
(1824 - 1886)
.
Nguyễn Phước Tường, quê huyện Triệu Phong, Quảng Trị. Vào năm Thiệu Trị thứ 2 (1842), Nguyễn Phước Tường thi đỗ tú tài nhưng bị phát hiện phạm quốc tính (trùng tên), vì tên chữ lót “Phước” bị húy kỵ với triều Nguyễn, nên bị tội. Năm 1850, ông sửa tên lót thành “Văn”, là Nguyễn Văn Tường đi thi đậu Cử nhân. Được đề cử chức huấn đạo Mộ Đức. Năm 1853, bổ ông làm tri huyện Thành Hóa (tỉnh Quảng Trị).
.
.
Năm 1862, ông về kinh giữ chức biện lý Bộ Binh, rồi làm án sát Quảng Nam. Từ năm 1866 đến 1868, ông trở lại huyện Thành Hóa, với chức vụ bang biện (tham mưu), lo xây dựng căn cứ địa Thành Hóa (sau này là Tân Sở).
.
Ông nổi tiếng là người sắc sảo, cả quyết và mưu trí, nên từ năm 1868 đến 1873, cử ông giữ chức tán tương quân thứ, đến vùng rừng núi phía Bắc tiễu phỉ (dẹp giặc cướp ở núi rừng). Suốt 5 năm, ông là một quan văn cầm gươm xông pha trận mạc. Ông là một nhà ngoại giao, đã thương thuyết, phối hợp với quân Thanh để tiễu phỉ. Khi đấy, ông thu phục được Lưu Vĩnh Phúc (Cờ Đen), nhờ vậy thêm lực lượng chống Pháp và tiêu diệt được quân Cờ Vàng, Cờ Trắng.
Năm 1874, ông giữ chức Thượng thư Bộ Hình kiêm Thương bạc đại thần tại kinh đô Huế, rồi bổ sung vào Viện cơ mật. Từ đấy, ông là một trọng thần tại triều đình. Ông quản lý Thương bạc viện (cơ quan ngoại giao và ngoại thương). Ông còn là người có công cải cách thuế ruộng đất.
.
Ngày 12-6 Quý Mùi (1884), Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết cùng đình thần lập vua Hàm Nghi lên ngôi. Hai vị phụ chính cùng nhóm chủ chiến Trần Xuân Soạn, Trương Văn Để âm thầm chống Pháp. Lúc đó, chính phủ Pháp cử De Courcy sang nước ta, muốn xâm lược toàn cõi Bắc Kỳ và chiếm kinh đô Huế.
Ngày 12-6 Quý Mùi (1884), Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết cùng đình thần lập vua Hàm Nghi lên ngôi. Hai vị phụ chính cùng nhóm chủ chiến Trần Xuân Soạn, Trương Văn Để âm thầm chống Pháp. Lúc đó, chính phủ Pháp cử De Courcy sang nước ta, muốn xâm lược toàn cõi Bắc Kỳ và chiếm kinh đô Huế.
Sau trận quật khởi năm 1885 tại kinh thành Huế, Nguyễn Văn Tường cho người rước vua Hàm Nghi và Tam cung (Hoàng thái hậu Từ Dũ, Trung phi Vũ thị, Học phi Nguyễn thị) ra khỏi kinh thành. Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn cố cầm cự sự tấn công của quân Pháp. Trần Xuân Soạn là vị tướng can trường, ông có nhiệm vụ rút quân cuối cùng.
.
Có lẽ cần thực thi kế sách “đánh và đàm”, nên ông đã quay lại điều đình với Pháp (nên bị nghi hàng giặc). Ông đã nhờ giám mục Caspar, đưa ông gặp tướng De Courcy. De Courcy buộc ông ban bố một vài lệnh lạc “hòa hảo giữa hai nước Việt-Pháp”, rồi ra thời hạn cho ông: “Trong vòng 2 tháng phải tìm cách đưa vua Hàm Nghi về triều”. Ông phái Phạm Hữu Dụng cầm sớ ra Quảng Trị, tâu xin rước vua về. Tôn Thất Thuyết bảo Dụng: “Nguyễn Văn Tường cố gắng thương thuyết với Pháp 2 điều là Pháp không được tiếp tục bức hiếp và phía ta cũng nên đoàn kết với Pháp. Nếu được như thế, mới có thể rước vua Hàm Nghi về lại kinh đô”.Tôn Thất Thuyết không để Dụng gặp vua Hàm Nghi và cũng không cho vua biết. Đây có thể là sự phối hợp giữa 2 ông Tường và Thuyết thiếu chặt chẽ, do tình huống khó khăn, cũng có thể chỉ tính toán cho việc đối phó với Pháp mà thôi. Ngay sau đó, bằng sự liên lạc mật, họ lại nhất trí vẫn duy trì kế sách "kẻ ở người đi"?.
.
.
Trong 2 tháng đầu, Nguyễn Văn Tường bị Pháp quản thúc tại Sở Thương bạc, do một trung đội lính viễn chinh Pháp canh giữ, sĩ quan Schmitz chỉ huy. Tất cả mọi sắc dụ do Thái hậu Từ Dũ ký, được Miên Định (chú ruột vua Tự Đức, hiện giữ chức nhiếp chính giám quốc) bàn bạc, thông qua và Nguyễn Nhược Thị Bích (1830-1909, tác giả Hạnh Thục ca) chấp bút. Việc đưa vua Hàm Nghi về triều không thành.
.
Tuy bị quản thúc nghiêm ngặt, ông vẫn đấu tranh hết sức gay gắt với nhóm người "đón gió trở cờ". Trong khi đó, phong trào "Cần vương" nổi lên khắp cả nước. Mà ở các tỉnh tả kỳ (từ kinh đô Huế vào phía Nam), có thể do Nguyễn Văn Tường âm thầm chỉ đạo tổng quát. Còn Tôn Thất Thuyết thì đã ra mặt phụ trách các tỉnh hữu kỳ (từ kinh đô Huế ra phía Bắc).
.
Ngày 5-9-1885, Pháp ra lệnh bắt Nguyễn Văn Tường. De Courcy chỉ thị De Champeaux công khai cáo thị khắp nước. Quốc sử quán triều Nguyễn đã ghi:“Đô thống Đại Pháp là De Courcy bắt Thái phó, Cần Chánh điện đại học sĩ, lãnh Lại bộ thượng thư, kiêm sung Cơ mật viện đại thần, Kỳ Vĩ quận công là Nguyễn Văn Tường xuống tàu thủy chạy đi Gia Định”. Trong chuyến lưu đày những người chống Pháp, ngoài Nguyễn Văn Tường, còn có: Phạm Thận Duật, Tôn Thất Đính (cha của Tôn Thất Thuyết) đến đảo Tahiti. Trên đường đi, Phạm Thận Duật bị bệnh chết trên tàu, xác bỏ xuống biển. Ngày 30-7-1886, tại Tahiti là quần đảo thuộc địa của Pháp, Nguyễn Văn Tường mất, thi thể ông được quàn giữ, sau vài tháng Tôn Thất Đính đưa về Đại Nam, an táng ở Quảng Trị.
.
Nguyễn Văn Tường ngoài sự nghiệp chính trị, ông còn là một nhà văn, nhà thơ, ông đã viết: Nam Kỳ tấu nghị; Bắc Kỳ tấu nghị; Thương bạc viện phúc; Văn thư thương thuyết nhà Thanh để viện binh tiễu phỉ. Thơ ca Nguyễn Văn Tường sáng tác giàu cảm xúc, đầy trách nhiệm trước vận nước; đa số thơ ông sáng tác, trong 5 năm tiễu phỉ ở rừng núi Bắc bộ.
.
*- Thiết nghĩ: Có một số sách và tài liệu ghi rằng Nguyễn Văn Tường là kẻ đầu hàng giặc Pháp và là kẻ đầu độc vua Kiến Phúc, ông đã hãm hại vua khi tư tình với bà Học Phi. Nhưng sau khi chúng tôi tra cứu các tài liệu và so sánh tỉ mỉ, lại thấy rằng nói vậy không đúng, vì những kẻ chủ hòa và thực dân Pháp muốn tung tin thất thiệt để hạ uy tín những người chủ trương chống Pháp bấy giờ là Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết. Vua Đồng Khánh, do De Courcys chỉ đạo, đã xử án nhóm chủ chiến ở triều đình Huế, từ ngày 5 tháng 7 đến 5 tháng 9 năm 1885. Bản án chung thẩm được công bố vào tháng 9-1885 (tháng 8 Ất Dậu): “Tôn nhân phủ và đình thần dâng sớ tâu bày tội trạng của Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết, xin tước hết quan tước và tịch thu gia sản; tham tri Trương Văn Đễ đã quá cố và chưởng vệ Trần Xuân Soạn đều là bè đảng làm loạn, cũng tước cả quan chức. Các quan địa phương phải tìm bắt: Tôn Thất Thuyết, Trần Xuân Soạn và chém ngay để tỏ rõ hiến pháp trong nước". Vua Đồng Khánh nghe theo.
Từ đấy, chứng minh tội và công của Nguyễn Văn Tường đã rõ ràng, mong hậu thế xem xét đúng đắn về ông.
.
Cảm niệm: Nguyễn Văn Tường
.
Nguyễn Văn Tường, tổ quốc lo toan
Chống Pháp gian nan, giữ sắt son
Tân Sở chiến khu, nung nấu nghĩa
Vẫy vùng thế yếu, khó khăn tròn!
.
Nguyễn Lộc Yên
.
.
Gửi ý kiến của bạn
