Hôm nay,  

Kinh “tết” Học

06/02/200800:00:00(Xem: 8175)

- RFA & Nguyễn Xuân Nghĩa

...Táo quân chỉ là một chú công an thuế vụ do một thế lực tào lao mà bất lực đâu đó phái khiển...

Người ta thường ví von rằng kinh tế học là một "khoa học u ám". Trong dịp năm hết Tết đến, Diễn đàn Kinh tế đài RFA sẽ vén bức màn u ám đó để tìm ra vài điều vui về kinh tế học qua phần trao đổi đặc biệt sau đây cùng kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa. Chương trình kinh tế tất niên này do Việt Long thực hiện với lời chúc an khang thịnh vượng cho toàn năm Mậu Tý được gửi tới quý thính giả gần xa.

Hỏi: Xin kính chào ông Nguyễn Xuân Nghĩa. Kỳ này, chương trình chuyên đề hàng tuần của chúng ta được phát thanh vào ngày cuối của năm Đinh Hợi, và nhiều người có thể sẽ theo dõi vào đêm Giao Thừa trước khi bước qua năm Mậu Tý.

Trên diễn đàn này, trong suốt năm và từ cả chục năm nay, chúng ta đã có dịp trao đổi về nhiều đề tài đáng gọi là nhức đầu, và thường chú trọng tới yêu cầu cảnh báo về các khó khăn kinh tế trước mắt. Ông cũng thường hay nói rằng kinh tế học là một khoa học u ám vì dường như thiên hạ chỉ chú ý tới nó khi tình hình kinh tế không được khả quan. Trong chương trình cuối năm, xin đề nghị là ta hãy thử nói về những điều tươi vui hơn trong kinh tế học và về sinh hoạt ngày Tết. Ông nghĩ sao"

Tôi thiển nghĩ là sẽ làm thính giả thất vọng và có khi mình bị "giông" cả năm mất. Nhưng sẽ xin cố, và đành tự biện hộ là "mua vui cũng được một vài trống canh!"  

Hỏi: Câu hỏi đầu tiên thưa ông, liệu ta có thể nói tới một khoa "kinh tế học ngày Tết" được không" Câu hỏi sở dĩ được nêu lên vì thực tế là tại Việt Nam, thiên hạ đang thiếu tiền mặt để tiêu pha ngày Tết và cứ năm hết Tết đến là vật giá lại như muốn chạy theo ông Táo mà bốc lên trời. Trong khi đó, ở bên ngoài, phố xá tại những nơi có người Việt mình cư ngụ thì xe cộ kẹt cứng vì người người đi sắm Tết. Vì sao lại có hiện tượng ấy"

Ông nêu câu hỏi nổ ròn như tràng pháo! Năm nào và ở xứ nào cũng thế, vào dịp cuối năm thì nhu cầu mua xắm đều tăng và nếu mình có gặp những hiện tượng tắc nghẽn hay vất vả ấy ở nhà bây giờ thì cũng chỉ vì vấn đề tổ chức rất kém mà thôi. Còn nói về kinh tế học ngày Tết thì tôi thiển nghĩ rằng ta có thể nhìn ra nhiều tầng sinh hoạt khác nhau. 

Thứ nhất là về tâm linh, khi ta cùng chia sẻ một quy ước về lịch pháp dựa trên sự tuần hoàn của địa cầu và vũ trụ, với những thay đổi định kỳ về khí hậu và thời tiết, thì năm mới đánh dấu một thời điểm mới nên hàm chứa những hy vọng mới. Riêng với chúng ta, ngày Tết còn có ý nghĩa linh thiêng về tâm linh hay tôn giáo, là ngày ta nhớ tới tổ tiên, ông bà và có những nhu cầu thiết thực về cúng bái. Những nhu cầu ấy dẫn tới một số cầu mà ta cho là không thể thiếu trong ngày Tết. Đó là bài toán kinh tế vượt ra khỏi tính toán kinh tế. Mà càng gần với truyền thống thì ta càng gắn bó với nhu cầu ấy. Tôi xin gọi loại nhu cầu ấy là nhu yếu phẩm, rất quan trọng cho đa số người dân tại thôn quê nhưng thật ra cũng đơn sơ đạm bạc và không khó đáp ứng vì tùy thuộc ở lòng thành của con người.

Khi Nguyễn Khuyến dặn các con về tang lễ của mình, rằng

Việc tống táng chỉ nên qua quít

Cúng cho thầy mấy lít rượu hoa

thì mình phải hiểu thế nào là lòng chí thành và tính đạm bạc của dân mình.

Hỏi: Ông gọi đó là tầng sinh hoạt tâm linh hay tôn giáo. Thế còn có tầng sinh hoạt nào khác nữa"

Tầng sinh hoạt thứ hai là văn hoá và tôi xin nói ngay rằng những điều mình trộm nghĩ có thể sẽ khiến thính giả bực mình! Trong dịp Tết nhất thì ta phải tránh, nhưng nói về kinh tế thì không thể bỏ qua yếu tố tâm lý của thị trường được. Chúng ta có một nếp văn hoá phô trương, và với đa số thì ngày Tết là ngày phô trương quan trọng nhất trong năm!

Hãy nhớ tới một bài thơ Tết của Tú Xương. "Khen ai đừng hỏi Tết tôi nghèo…." Nhà thơ diễn tả với trực giác tuyệt vời của một nghệ sĩ cái thói đua đòi của xã hội. Xin nói thêm là của một xã hội thị thành khi nhu cầu phô diễn lấn át mọi tính toán thực dụng, lợi hại, về kinh tế. Loại lý thuyết về "hữu lợi tính biên tế", nôm na là lợi ích thực tế của sản phẩm, thật ra vô giá trị trong cách tính toán tiêu pha của nhiều người trong ngày Tết. Động lực tâm lý rất phi kinh tế ở đây là nhu cầu phô trương. Mà càng ăn nên làm ra thì lại càng muốn phô trương mạnh. Tràng pháo của tôi phải dài và nổ ròn hơn tràng pháo nhà bên. Sau những năm bị kiệt quệ vì kinh tế tập trung, ngày nay, Việt Nam đang tiến mạnh vào trào lưu phô trương, và hiện tượng ấy nổi bật nhất là trong ngày Tết!

Hỏi: Thế khoa kinh tế có nghiên cứu gì về hiện tượng phô trương đó không"

Cũng có chứ, từ cả trăm năm nay rồi. Nhiều người đã nghiên cứu ra, rằng giai cấp hưởng thụ là thiểu số có quyền bính ở trên đã nhờ đó có nhiều quyền lợi kinh tế hơn đa số còn lại. Khi lên tới đó, họ phô diễn uy quyền ở cách sinh hoạt sang cả và tốn kém mà khỏi cần chú ý tới lợi ích kinh tế của sản phẩm giúp họ biểu dương sự thành công.

Thế rồi, ở bên dưới, các thành phần có lợi tức thấp hơn cũng muốn vươn lên, và học đòi phép tiêu thụ của thành phần có đặc quyền đặc lợi ở trên. Ngày Tết là ngày phô diễn quan trọng nhất nên tạo ra nhu cầu rất lớn về mặt hàng xa xỉ mà nhiều người phải cố thỏa mãn vì dù sao thì cũng một năm một lần, họ phải bước lên nấc thang tiêu thụ cao hơn.

Hỏi: Tuy nhiên, cái thói mà ông gọi là phô trương trong ngày Tết ấy cũng tạo ra nhu cầu cho kinh tế và giúp ích cho nhiều người khi tìm cách thoả mãn yêu cầu ấy của thị trường, ông nghĩ sao về hiện tượng kinh tế này"

Thưa đúng là khi thị trường có nhu cầu thì tất nhiên là những người đáp ứng đều có thể có lợi. Tuy nhiên, khi nói đến nhu cầu kinh tế của cả xã hội thì mình cũng thấy lợi tức của một thành phần lại được trút vào một số sản phẩm rất ít giá trị thực dụng và mở ra trào lưu tiêu thụ trong mấy ngày Xuân sau đó là ngập nợ!

Hỏi: Tết nhất mà hình như ông vẫn có vẻ bi quan, và lại hơi nhuốm mùi châm biếm!

Kinh tế học không tách rời khỏi tâm lý xã hội học và ngày Tết là cao điểm hay cực điểm trong năm về tâm lý của một cộng đồng, nên sinh thái hay thái độ sinh sống của người ta mới có những động lực phi kinh tế, và đôi khi phi lý, mà kinh tế học phải cố nhìn ra.

Thời của cụ Tú Vị Xuyên là buổi giao thời, hoặc nói theo cộng sản là "thời kỳ quá độ", nên Trần Tế Xương mới viết ra nhiều thói rởm mà ta nhìn thấy là biểu hiện của chủ nghĩa phô trương và bắt chước. Thời nay cũng vậy, là thời kỳ quá độ chuyển tiếp từ một xã hội nghèo khổ lên một trạng thái phát triển cao hơn. Tầng lớp có quyền và có tiền ở trên đang phô diễn sự giàu sang của mình một cách dữ dội nhất và kéo theo phản ứng bắt chước của các thành phần ở dưới. Xin nói thêm rằng không chỉ Việt Nam mới có hiện tượng đó.

Hỏi: Nhưng hình như ông đang từ kinh tế học chuyển dần qua xã hội học phải không"

Thưa không hẳn vậy mà còn… tệ hơn vậy! Từ kinh tế học có thể chuyển qua sử học hay "kinh sử học", người ta gọi là "cliometrics", nếu ta thu thập được dữ kiện kinh tế trong lịch sử một nước để dùng sự hiểu biết kinh tế lý giải ra nhiều biến cố bất ngờ trong lịch sử, là câu chuyện ta đã nói qua tuần trước về hậu quả chính trị của nạn lạm phát.

Trở lại câu chuyện kinh tế trong ngày Tết của chúng ta, thì thiên hạ đã nghiệm thấy ở các xứ khác và vào thời kỳ khác nhiều hiện tượng mình đang thấy tại Việt Nam. Thành phần phô trương ở trên là những kẻ có quyền và có tiền. Họ tự động củng cố ưu thế của họ bằng biện pháp cưỡng ép trực tiếp hay gián tiếp, gọi đó là chính sách kinh tế hay an ninh.

Người ở dưới không được phép chống đối - dù là ôn hoà bất bạo động - mà chỉ có thể luồn lách để leo lên trên. Mà một biểu hiện thành công của sự leo thang ấy là phô diễn sức tiêu thụ, một hình thái khác của sự bắt chước, đua đòi. Nhìn từ bên ngoài thì những người vô tâm bèn lạc quan kết luận rằng đó là sự tiến bộ trong nấc thang sinh hoạt hay về mức sống. Nhưng thuần về kinh tế thì lối phô diễn và đua đòi ấy thực ra có lợi ích kinh tế rất thấp cho quốc gia, và trước tiên là cho đa số còn lại, ở dưới.

Hỏi: Cứ tưởng rằng Tết nhất chúng ta sẽ nói chuyện vui để lấy khước cho cả năm, nhưng có lẽ ông vẫn xoáy vào chuyện kém vui! 

Thưa không! Kém vui nhất chưa phải là chuyện giai tầng phô trương biểu diễn ở trên và thành phần đua đòi bắt chước ở dưới! Kém vui là nếu xã hội không sớm tỉnh giấc Xuân thì sẽ có ngày xem thành phần phô diễn ở trên là mẫu mực, rồi hoàn toàn lệ thuộc vào họ về kinh tế lẫn văn hoá. Mà chuyện ấy đang có vẻ thành hình tại Việt Nam! Đây là điều tai hại nhất về chính trị và văn hoá trong một nước. Chế độ quân chủ đã tồn tại mấy ngàn năm ở nhiều lục địa khi các bậc quân vương và quý tộc nắm giữ độc quyền bạo lực, là công an và quân đội, để quần chúng bên dưới phục vụ mình về kinh tế, trong khi cũng đặt để ra quy cách sinh hoạt quý phái sang cả mà thần dân coi là mẫu mực muốn bắt chước.

Mà chuyện ấy vẫn chưa nghiêm trọng đâu. Nghiêm trọng nhất là thành phần sang cả đang muốn phô trương biểu diễn tại Việt Nam cũng lại học đòi theo ngoại quốc. Tức là những giá trị về thẩm mỹ, thời trang hay sinh hoạt, và cụ thể là tiêu thụ, cho xã hội lại nằm ở nước ngoài, ở Nam Hàn, Hong Kong, Đài Loan hay Hoa Kỳ! Hãy xem các buổi trình diễn hoặc tin tức của báo chí về thời trang hay sân khấu trong nước thì mình rõ.

Hỏi: Câu hỏi cuối, thưa ông. Trong dịp Tết vừa rồi, ông có thấy điều gì đáng phấn khởi về kinh tế hay không"

Tôi mà trả lời thì có khi lại bị hiểu lầm là "mèo khen mèo dài đuôi", vào một năm Tý là phá cách! Nhưng phải nói thật là mình vui nhất với tiết mục Sớ Táo Quân của ban Việt ngữ đài Á châu Tự do!

Bị ảnh hưởng của văn hoá Trung Hoa, chúng ta cũng có một ông Thần Bếp hay Táo Thần, Táo Quân. Người mình quen cúng ông Táo vào ngày 23 âm lịch của tháng Chạp, nhưng cúng thì cúng chứ dân gian lại đùa cợt với nhân vật đó. Và lá sớ Táo quân thường là bài vè rất vui trong ngày Tết. Thật ra, thuần về kinh tế mà nói, Táo quân chỉ là một chú công an thuế vụ do một thế lực tào lao mà bất lực đâu đó phái khiển vào trung tâm sinh hoạt hệ trọng nhất - và thật nhất - trong mọi gia đình là cái bếp, nơi nấu ăn. Và việc cúng kiếng chỉ là một hình thái hối lộ, nôm na là đấm mõm công an.

Chế độ công an trị ấy nằm trong tiềm thức của nhiều người, nhất là Trung Hoa. Nhưng khi dân ta đem điều ấy ra châm biếm thì đấy là một động lực kinh tế và văn hoá đáng kể! Hãy nghĩ đến một giai cấp thống trị ưa thích phô trương mà phải dùng đến loại công an mặc áo không quần để theo dõi sinh hoạt kinh tế của dân chúng thì mình có thể yên tâm rằng Ngọc Hoàng Thượng Đế, Táo Quân hay Bộ Chính trị và Bộ Công An cũng chỉ là trò cười mà thôi! Vì vậy, mình không nên tuyệt vọng.

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Bao dung – một từ nghe thật thanh thoát. Âm tiết của nó cũng thật bình dị, thốt ra từ thanh quản nhẹ nhàng không cần uốn nắn, như cỏ mọc từ đất, như mưa từ trời. Vậy mà ngày nay, trong một xã hội đứng đầu thế giới về tự do, về quyền con người, hai từ “bao dung” bỗng dưng khó tìm. Chính trong tháng Sáu này, tháng gọi là Pride Month, những câu chuyện thương tâm về cộng đồng LGBTQ+ bị chìm trong bóng tối. Có lẽ trong sáu tháng qua, nước Mỹ có quá nhiều những phát ngôn, biến cố, thay đổi mà đối với truyền thông, đó là điều cần phải nói, và nói mỗi ngày. Hoặc cũng có lẽ, trong một chính quyền đang nỗ lực bác bỏ DEI, đóng chặt cửa với di dân, thì truyền thông cũng không dám đào sâu về những gì thuộc về cộng đồng yếu thế. Cho dù, đó là một án mạng lấy đi cuộc sống một con người, hoặc chấm dứt những nguyên tắc vốn đã được nhìn nhận hàng thập kỷ.
“Nơi nào người ta bắt đầu đốt sách, nơi đó người ta rồi cũng sẽ thiêu người.”— Heinrich Heine. Câu nói nổi tiếng từ thế kỷ XIX của thi sĩ Heinrich Heine, tưởng chỉ là tiếng vọng u ám của bóng ma lịch sử nhưng hôm nay, giữa thế kỷ XXI, lời cảnh báo ấy lại trở nên rúng động – ngay trên đất nước từng được xem là ngọn hải đăng của tự do học thuật. Oái oăm thay, những dấu hiệu đầu tiên của bóng tối không phát xuất từ một chế độ độc tài phương Đông, mà từ chính nước Mỹ – xứ sở từng được xem là ngọn hải đăng của giáo dục tự do.
Donald Trump không đội vương miện, nhưng ông đã luyện được cách bắt cả một đảng chính trị quỳ gối. Và cũng như các ông vua cổ đại, ông không cần luật – ông chính là luật. Nếu Toà Tối cao chống đối, ông sẽ gọi đó là “phản quốc.” Nếu truyền thông phản biện, ông gọi đó là “tin giả.” Nếu có cuộc bầu cử mà ông thua, ông sẽ bảo đó là “gian lận.” Và nếu có ai dám nói điều gì khác, ông sẽ gửi quân đội tới – như ông đã làm ở Los Angeles, để dạy cho đám biểu tình “hỗn xược” ấy một bài học về dân chủ... bằng đạn cao su và lựu đạn cay.
Ryanne Mena là một nhà báo đưa tin về tội phạm và an toàn công cộng cho Southern California News Group. Thứ Sáu, 6/6, ngày đầu tiên diễn ra cuộc biểu tình phản đối chính sách nhập cư của chính quyền Trump, chống lại các cuộc bố ráp của Cảnh Sát Di Trú (ICE), Mena đã có mặt ngay trên đường phố Los Angeles, bên ngoài Trung tâm giam giữ Metropolitan,L.A. Tại đây, cô bị trúng đạn hơi cay ở đùi bên trái Ngày kế tiếp, nữ phóng viên này bị trúng đạn cao su của các đặc vụ liên bang bắn vào đầu, bên phải, cách tai của cô chỉ khoảng 1 inch. Những tấm ảnh Mena và các đồng nghiệp khác bị thương lan tỏa khắp Instagram, Twitter.
Giữa lúc Tòa Bạch Ốc đang tìm mọi cách cứu vớt mối quan hệ Trump-Musk thì các cựu quan chức an ninh y tế cho biết chính quyền Trump hủy bỏ $766 triệu trong các hợp đồng nghiên cứu phát triển vaccine mRNA để chống lại các loại đại dịch cúm. Với họ, đây là đòn giáng mới nhất vào quốc phòng quốc gia. Họ cảnh báo rằng Hoa Kỳ có thể phải nhờ đến lòng trắc ẩn của các quốc gia khác trong đại dịch tiếp theo. ABC News dẫn lời Beth Cameron, cố vấn cao cấp của Trung tâm Đại dịch thuộc Brown University Pandemic Center, và là cựu giám đốc Hội đồng an ninh quốc gia Tòa Bạch Ốc, cho biết: “Các hành động của chính quyền đang làm suy yếu khả năng phòng ngừa của chúng ta đối với các mối đe dọa sinh học. Việc hủy bỏ khoản đầu tư này là một tín hiệu cho thấy chúng ta đang thay đổi lập trường về công tác chuẩn bị ứng phó với đại dịch. Và điều đó không tốt cho người dân Mỹ.”
Ăn mặc đẹp là nói về thời trang. Lịch sử “thời trang cao cấp” thuộc về truyền thống của Pháp: Haute couture từ thế kỷ 17. Đến thế kỷ 19, ngành thời trang cao cấp đã phát triển thành một phương tiện kích thích tăng trưởng trong nền kinh tế Pháp. Trong thời gian này, các nhà tạo mốt như Dior, Chanel và Balenciaga đã được thành lập. Tuy nhiên, vào thế kỷ 20, ngành thời trang cao cấp ở Pháp đã mất đi phần lớn sự huyền bí của mình và phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các thị trường quốc tế khác, đặc biệt là ở Ý và Hoa Kỳ. Sự thành công của bối cảnh thời trang quốc tế và tiềm năng lợi nhuận đã thu hút sự chú ý của các tập đoàn hàng xa xỉ, được tiên phong bởi ông trùm kinh doanh người Pháp và người sáng lập LVMH Bernard Arnault vào năm 1987. Ngày nay, các tập đoàn này vẫn tiếp tục duy trì hoạt động lịch sử của các nhà thời trang xa xỉ thông qua việc bổ nhiệm các giám đốc sáng tạo, những người diễn giải và chỉ đạo triết lý thiết kế của thương hiệu.
Chiều Thứ Sáu cuối cùng của Tháng Năm 2025, tỷ phú nhất thế giới Elon Musk, người đứng đầu Bộ Hiệu Quả Chính Phủ (DOGE) bước vào Phòng Bầu Dục. Musk đội nón kết đen có chữ MAGA, mặc áo thun đen có chữ “The Dogefather,” vest đen, đứng kế Tổng thống Trump – chỗ đứng quen thuộc của Musk từ khi Trump tái đắc cử. Hình truyền thông từ Phòng Bầu Dục đưa đi cho thấy, thỉnh thoảng, đôi mắt của Elon Musk nhắm nghiền với vết bầm trên mắt phải chưa tan, đầu lắc lư, lắc lư. Không biết là ông ta đang tận hưởng không khí phủ đầy vàng của Bạch Cung hay tâm hồn đang…phiêu diêu ở Sao Hỏa? Đó là ngày cuối cùng được cho là ngày làm việc của Musk trong Tòa Bạch Ốc, theo cách chính quyền Trump thông báo.
Dù cụm từ này mới phổ biến trong thế kỷ 21, DEI thực ra là một là chương mới trong hành trình dài kiến tạo một xã hội công bằng của nước Mỹ. Các giá trị mà DEI hướng tới đã từng được khẳng định trong các văn kiện lập quốc, và tiếp tục được củng cố thông qua những cột mốc quan trọng như Đạo Luật Dân Quyền năm 1964, các Chính Sách Nâng Đỡ Người Thiểu Số, cùng những phong trào đấu tranh vì công bằng sắc tộc, bình đẳng giới, quyền lợi người tàn tật, cựu quân nhân và di dân
Trong lịch sử cuộc chiến Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhân danh dân tộc để lãnh đạo toàn diện công cuộc đấu tranh giành độc lập và cuối cùng thống nhất đất nước vào năm 1975. Sau 50 năm, đất nước đang chuyển mình sang một kỷ nguyên mới và Đảng vẫn còn tiếp tục độc quyền quyết định vận mệnh cho dân tộc. Trong bối cảnh mới tất nhiên đất nước có nhiều triển vọng mới. Thực ra, từ lâu, đã có hai lập luận về vai trò của Đảng đã được thảo luận.
Ngày 18 Tháng Năm 2025, báo điện tử Tuổi Trẻ đưa tin ông Phạm Minh Chính (thủ tướng nước Việt Nam) hướng dẫn Bộ Nội vụ Việt Nam chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu, đóng góp, xây dựng, bảo vệ đất nước. Phong trào thi đua này dựa trên nội dung trọng tâm, cốt lõi của nghị quyết 68 của Bộ Chính trị Việt Nam về phát triển kinh tế tư nhân và kế hoạch thực hiện nghị quyết này.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.