...nông thôn tại châu Á vẫn là vùng nghèo đói và chậm tiến...
Tại hội nghị mùa Xuân vào cuối tuần qua của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF, giới chức lãnh đạo tài chính và ngân hàng của thế giới đã báo động về nguy cơ khủng hoảng lương thực do việc thực phẩm tăng giá khiến nhiều quốc gia bị thiếu ăn và động loạn bùng nổ. Nạn lạm phát giá lương thực cũng đã xảy ra tại Việt Nam, là một quốc gia xuất khẩu gạo và đáng lẽ phải được hưởng lợi nhờ ngũ cốc và nông sản tăng giá trên thế giới. Trong buổi phát thanh ngày 16 tháng Tư, Diễn đàn Kinh tế đài RFA tìm hiểu về nghịch lý đó và về những biện pháp chống đỡ lạm phát có thể áp dụng được. Cuộc trao đổi cùng kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa về đề mục trên do Việt Long thực hiện sau đây.
Hỏi: Thưa ông, tuần trước, dưới tiêu đề "Gạo châu củi quế", chương trình của chúng ta có đề cập tới nguy cơ khủng hoảng vì lương thực tăng giá. Thế rồi, trong hai ngày cuối tuần vừa qua tại thủ đô Washington DC của Hoa Kỳ, khi tham dự phiên họp định kỳ của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF, giới chức lãnh đạo tài chính và ngân hàng trung ương các nước đã cùng báo động về nguy cơ đó, nhất là sau những vụ biểu tình bạo động tại nhiều quốc gia.
Trong chương trình kỳ này, xin đề nghị là chúng ta sẽ cùng tìm hiểu tiếp về những nguyên nhân và một số giải pháp khả dĩ đối phó được với những nguy cơ ấy. Câu hỏi đầu tiên của chúng tôi vì vậy là trở lại những nguyên nhân cơ bản ban đầu của nạn nông sản tăng giá...
- Tôi xin được nói ngay rằng đây không là một vấn đề mới lạ mà đã manh nha từ lâu và đáng lẽ phải được thấy từ trước. Tại California vào ngày Giáng sinh năm ngoái, chúng tôi đã có một bài phân tích với tựa đề y như vậy, là "Gạo châu củi quế". Khi ấy mà nhìn từ Việt Nam thì nhiều người thấy hoài nghi, lạc lõng và nói thẳng rằng không tin. Thật ra, cơ quan Lương nông FAO của Liên hiệp quốc đã báo động như vậy vào ngày 17 tháng 12 năm ngoái mà ít ai chú ý.
- Tuần qua, Ủy hội Kinh tế Xã hội của khu vực Á châu Thái bình dương, gọi là ESCAP, của Liên hiệp quốc cũng vừa công bố một báo cáo trong đó có thể thấy ra nhiều nguyên do của tình trạng nguy kịch này tại châu Á. Các giới chức Việt Nam không thèm để ý và truyền thông Việt Nam cũng không đăng tải nội dung của lời cảnh báo của họ về nguyên nhân. Đây là một điều rất đáng tiếc cho nông gia Việt Nam khi thế giới đã thấy trước vấn đề, mà họ lại không biết.
Hỏi: Nếu như vậy, xin ông trình bày luôn về những lời cảnh báo ấy của cơ quan ESCAP.
- Dưới tên gọi ban đầu, từ nửa thế kỷ trước là ECAFE, Ủy hội Kinh tế Xã hội gọi là Thái-Á này đã chú trọng đến tình hình kinh tế xã hội của các nước nghèo trong một khu vực rộng lớn của thế giới là Á châu Thái bình dương. Báo cáo họ vừa công bố tuần qua tại Ấn Độ và đang giới thiệu tại nhiều nước khác trên thế giới đã có một lượng định nghiêm khắc về nông nghiệp Á châu. Họ coi đó là nguyên nhân sâu xa của tình hình ngày nay.
- Theo báo cáo ấy, tình hình ngày nay là sự nghèo đói kéo dài và bất công lan rộng ở châu Á, trải dài từ Trung Đông qua Trung Á, Nam Á tới khu vực Á châu Thái bình dương. Kết quả ấy đã là một sự thật đầy nghịch lý khi cả thế giới cứ nói đến sức tăng trưởng kỳ diệu của Á châu.
- Nguyên nhân chính là 1) năng xuất nông nghiệp thấp, 2) giá cả nhập lượng là nguyên nhiên vật liệu gia tăng và 3) giá bán ở đầu ra lại quá rẻ khiến nông thôn tại châu Á vẫn là vùng nghèo đói và chậm tiến trong khi cả thế giới chỉ ngợi ca những thành tựu biểu kiến ở các đô thị.
Hỏi: Ông vừa nói đến ba nguyên nhân là năng xuất thấp, giá nhập lượng cao và giá bán rẻ, nhưng điều ấy có mâu thuẫn với những nguyên nhân mà thế giới đang nói tới hay không, và chính ông cũng vừa trình bày vào tuần trước hay không" Chúng tôi xin được nhắc lại, là số cầu về nông sản gia tăng, đi cùng nạn lạm phát giá lương thực, và cả vấn đề nhiên liệu sinh học biofuels.
- Dạ thưa là không và đây cũng là cơ hội chúng ta trở về một khái niệm mà tôi cứ hay nhắc tới là "nhân" và "duyên". Nguyên nhân cơ bản nhất mà nhiều người không nhìn ra cho tới khi khủng hoảng bùng nổ ngày nay là các nước nghèo tại châu Á đã thật sự bỏ quên khu vực nông nghiệp.
- Tại Việt Nam, ta có thể nói thêm cho rõ, là đã hy sinh khu vực nông nghiệp và đời sống nông gia để tìm thành quả biểu kiến ở bên ngoài. Hậu quả là ngày nay, khi giá nông sản ngũ cốc đều tăng, nông gia trồng lúa tại Việt Nam vẫn chẳng hưởng lợi mà còn bị khổ thêm vì nạn vật giá nguyên nhiên vật liệu hay xăng dầu đang lên tới tốc độ phi mã. Bất công là ở đó và là điều ta đã nói nhiều lần trên diễn đàn này, về nhược điểm của chiến lược phát triển kinh tế của Việt Nam.
Hỏi: Nếu vậy, xin đề nghị ông trình bày thêm cho rõ ràng những nguyên nhân sâu xa của tình trạng ông gọi là nông nghiệp bị bỏ quên tại châu Á, như báo cáo của ESCAP đã nói tới.
- Nếu ta nhìn ngược về lịch sử, các nước công nghiệp Tây phương và cả Nhật Bản đều khởi sự phát triển kinh tế từ việc đầu tư rất mạnh vào canh nông để lấy nông nghiệp làm đầu máy. Các nước Á châu đi sau - trong đó có Việt Nam - lại không làm như vậy.
- Họ không chú trọng đến việc xây dựng nông thôn, không mở rộng các dịch vụ phù trợ nông nghiệp, như tín dụng nông nghiệp, nghiên cứu hay khuyến nông. Họ lãng quên việc đầu tư vào hạ tầng chuyển vận, sản xuất, tiêu tưới và mạng lưới phân phối để nông gia ở gốc được tiếp cận thị trường ở ngọn và được hướng dẫn hầu nắm vững tình hình thị trường hầu kịp thời ứng phó. Nói chung, người ta chỉ nghĩ đến giải pháp thâm canh là trút rất nhiều phân bón vào ruộng để đạt năng xuất lúa gạo và gây ra ô nhiễm nặng ở thôn quê.
- Khi giá nông sản tăng vọt vì số cầu gia tăng như ta đang thấy thì chỉ có các công ty quốc doanh phụ trách thu mua và xuất khẩu là có lời nhất, nông gia ở gốc lại không được hưởng gì nhiều. Việc hạn chế xuất khẩu gạo tại Việt Nam cũng chỉ có lợi cho các công ty xuất khẩu là khỏi phải tôn trọng những hợp đồng đã cam kết với giá cũ, mà nông gia có gạo lại mất cơ hội hưởng lợi.
- Nhìn trên toàn cảnh, ta còn thấy ngân khoản viện trợ chính thức là ODA hay đầu tư của khu vực công vào nông nghiệp đã không tăng mà còn giảm. Theo báo cáo của Ủy hội ESCAP, thì giảm tới 57% kể từ 1983 tới 1987 và từ 1989 tới năm 2000, bình quân là có hơn năm tỷ đô la một năm cho toàn khu vực. Thế giới đang gặt hái kết quả bi đát của sự lãng quên ấy, và như lịch sử đã cho thấy, nạn nông dân bất mãn và đói khát phải nổi dậy là điều bắt đầu xảy ra.
Hỏi: Nếu chúng tôi hiểu không lầm thì các nền kinh tế đang phát triển tại Á châu - nói cho nôm na là các nền kinh tế còn nghèo của châu Á, kể cả Việt Nam - đã gặp hiện tượng gọi là tăng trưởng theo hai tốc độ. Tốc độ rất cao của khu vực xuất khẩu và các đô thị trong khi lại lãng quên khu vực canh nông với tốc độ tăng trưởng rất thấp. Bây giờ, người ta mới nói tới nạn đói gạo ở thành phố nhưng vẫn tiếp tục quên lãng hoàn cảnh còn bấp bênh hơn của cư dân tại nông thôn, vốn lại có tỷ trọng dân số rất cao. Có phải như vậy không, thưa ông"
- Thưa đúng như vậy, và đây là điều chúng ta đã nhiều lần đề cập tới, đó là sự xao lãng của thị trường nội địa có đa số của 85 triệu người dân của Việt Nam. Đó là sự tăng trưởng thiếu phẩm chất vì bất công và không bền. Đó là tiến trình công nghiệp hoá ngoài da, là chỉ làm gia công để xuất khẩu cho thiên hạ và phát triển đô thị mà tách rời khỏi hậu cứ rất quan trọng cho xã hội là nông thôn. Đó là chiến lược dồn sức cho xuất khẩu làm đầu máy và làm giàu cho một thiểu số ở thành thị mà hy sinh mức sống của nông dân ở thôn quê. Khi gặp tác động của thị trường quốc tế, nông gia bị kẹt ở cả hai đầu như hiện nay, là giá cả nhập lượng ở đầu vào thì tăng mà giá nông sản ở đầu ra thì chỉ đem lại lợi nhuận cho công ty thu mua và xuất khẩu.
- Chiến lược bất công ấy đang đào sâu khoảng cách giàu nghèo giữa thiểu số ở thành thị và đa số tại thôn quê. Chẳng hạn, từ bốn tháng nay, cả nước cứ nói đến thị trường chứng khoán bị sụp đổ và nhà nước tìm cách cứu vãn. Trong thị trường ấy, số người có tiền để đầu tư chỉ ở khoảng nửa triệu và dù sao cũng còn có lợi tức cao hơn bình quân của cả xã hội, trong khi chẳng ai nói đến hoàn cảnh rất ngặt nghèo, phải nói là chỉ đủ vặt mũi bỏ mồm, của đa số còn lại tại thôn quê. Nếu họ có bất mãn và nổi loạn như người dân tại cả chục quốc gia trên thế giới ngày nay thì ta cũng phải nhìn ra nguyên do sâu xa ở bên trong. Điều ấy có thể xảy ra tại Trung Quốc và Việt Nam là hai nước có tỷ lệ lạm phát cao nhất, mức độ bất công cao nhất và cũng có chế độ chính trị độc đoán nhất.
Hỏi: Chúng ta không còn nhiều thời giờ nên nhờ ông tổng kết lại về viễn ảnh và giải pháp cho một vấn đề thật ra có những nguyên nhân rất sâu xa trong chiến lược, cơ chế và chính sách của các nước nghèo, trong đó có cả Việt Nam. Trong chiều hướng ấy, báo cáo của cơ quan ESCAP có giúp gì cho chúng ta được không"
- Tất nhiên, bản phúc trình của ESCAP không nói tới biện pháp ngắn hạn để ngăn chặn lạm phát trên thị trường nông sản. Chúng ta có thể trở lại đề tài này trong một dịp khác, với rất nhiều biện pháp khả dụng. Nhưng ở đây ta đã có thể nghĩ tới loại biện pháp ngoài tiền tệ, là điều chỉnh tỷ giá ngoại hối, là hối suất đồng bạc, cho cao hơn, bằng cách mở rộng biên độ giao dịch và nâng cao tỷ giá. Đây là biện pháp Singapore đã áp dụng kể từ tuần qua và Bắc Kinh cũng đang thực tế áp dụng, một cách tiệm tiến hơn vì rất sợ thị trường giao động và nạn đầu cơ ngoại tệ bùng nổ.
- Về lâu dài và trở lại báo cáo của ESCAP, cơ quan này của Liên hiệp quốc có khuyến cáo các nước nghèo tại Á châu là phải tiến hành một cuộc cách mạng mới về nông nghiệp, với mục tiêu chính yếu là nâng cao năng xuất canh nông. Muốn như vậy, họ đề nghị là phải đầu tư mạnh và ít lãng phí trong lãnh vực phù trợ là nghiên cứu và phát triển; phải nâng cao khả năng và kiến thức của nông dân, tức là phát triển chất lượng của nguồn nhân lực; phải cải thiện và mở rộng các dịch vụ cần thiết cho từng khâu hoạt động của nông nghiệp, kể cả và nhất là tín dụng và bảo hiểm mùa màng cho nông gia; phải nâng cấp hệ thống hạ tầng tiêu tưới, tồn trữ, chuyển vận và phân phối. Nói vắn tắt là phải xác định lại ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế quốc gia và nhìn lại vai trò rất quan trọng của canh nông, về cả kỹ thuật, kinh tế lẫn xã hội và phải cho nông gia có nhiều quyền tự do hơn, thay vì bị kiềm chế bởi bộ máy nhà nước qua các doanh nghiệp nhà nước. Tôi cho rằng chúng ta sẽ còn nhiều cơ hội để trở lại đề tài quan trọng này, và chỉ mong rằng không quá chậm.
Gửi ý kiến của bạn
