Trong những thập niên qua, trí thức Việt Nam có nhiều cơ hội chứng kiến và tiếp xúc với nền dân chủ phương Tây qua nhiều ngả khác nhau, nhưng chủ yếu vẫn là qua việc du học, tu nghiệp, hay làm việc với các chuyên gia nước ngoài. Suy nghĩ và nhận thức của họ về dân chủ vì thế cũng có nhiều đổi khác so với những gì họ nghĩ trước đây. Lối suy nghĩ cũ của họ thường bị tác động bởi hệ thống ý thức hệ cũng như giáo dục tuyên truyền của ĐCS. Bài viết dưới đây là những ghi nhận lượm lặt về suy nghĩ của những trí thức trẻ, đa phần sinh sau năm 1975, hiện đang du học và làm việc ở nước ngoài.
Cụ thể là nói về các du học sinh. Du sinh Việt thường ra hải ngoại học tập dưới hai hình thức chính: du học bằng ngân sách nhà nước hay du học tự túc.
Những người đi học bằng ngân sách nhà nước thường là cán bộ, công nhân viên nhà nước, ưu tiên cho ngành giáo dục và kỹ thuật, thí dụ như các giáo sư, giảng viên đại học và kỹ sư trong hệ thống tổng công ty quốc doanh. Những người này thường được cơ quan giới thiệu hay cử đi nên phần sát hạch về khả năng nghiên cứu hay sinh ngữ đôi khi không chính xác, nhất là không đúng người, đúng việc. Nhận thức về dân chủ của những người này vì thế mà đôi khi cũng thiếu khách quan vì họ đã không ít thì nhiều cũng "thấm nhuần" tư tưởng dân chủ kiểu XHCN hay "dân chủ ở cơ sở", "tự do trong khuôn khổ" mà họ vô tình đã ghi trong đầu khi còn làm việc ở cơ quan nhà nước. Hơn nữa, vấn đề thông suốt tư tưởng cũng là một yêu cầu quan trọng trong cuộc sát hạch tiền du học. Tuy nhiên, một số người vẫn thoát khỏi ảnh hưởng tuyên truyền của đảng, và một khi tai nghe mắt thấy những gì về dân chủ tự do của các nước tư bản, thường thì họ sẽ có hành động ủng hộ cho đấu tranh cho dân chủ ở quê nhà. Một số người tìm hiểu thêm về tình hình chính trị trong nước qua truyền thông và thông tin tự do quốc tế, ủng hộ cải cách dân chủ theo khuynh hướng bất bạo động như từng diễn ra ở Tiệp Khắc và một vài nước ở Đông Âu cũ, hay ít nhất cũng làm thông tín viên tình nguyện về dân chủ. Thí dụ điển hình về trường hợp này là luật sư Lê Chí Quang, một chíen sỹ dân chủ trẻ người gan dạ, người từng đi du học ở Tiệp Khắc trước đây. Anh chính là "viên đạn ngược" bắn vào chế độ đã cho anh cơ hội bồi dưỡng kiến thức qua con đường du học bằng ngân sách. Danh sách những người như Lê Chí Quang chắc chắn sẽ dài hơn khi phong trào du học đang lớn mạnh trong nước, và khi giới trẻ việt nam đang có khuynh hướng ủng hộ một xã hội tự do và hiện đại.
Còn về thành phần du học sinh thứ hai, họ là những người tự bỏ tiền túi ra đi tìm tri thức hay được cấp học bổng bởi các trường đại học, chính phủ nước ngoài (Úc, Pháp, Đức, Singaporẹ..). Những người này thường không bị ràng buộc bởi các quan hệ với chính quyền, bởi thế tư tưởng của họ không bị bó buộc bởi ý thức hệ nầy. Tư tưởng của họ sẽ hình thành từ những hiện tại khách quan mà họ chứng kiến ở những quốc gia đào tạo họ, mà đa phần các quốc gia này có một nền dân chủ tiên tiến. Vì thế suy nghĩ của những sinh viên ra đi tự do này về dân chủ sẽ khác với các du sinh nhà nước cũng như bạn bè ở trong nước. Họ sẽ là lực lượng dân chủ tiến bộ trong tương lai của xã hội Việt Nam. Bằng chứng cho những nhận thức của lớp người trẻ này về dân chủ có thể thấy qua các diễn đàn trực tuyến khá sôi nổi bàn về chính trị và dân chủ ở Việt Nam. Kết quả là một vài website đã bị chính quyền Việt Nam cấm hoạt động như www.ttvnol.com (Mạng "Trí Tuệ VN", sau bị đổi thành "Trái Tim VN"). Có thể tìm bằng chứng về sự can thiệp của chính quyền Hà Nội qua một diễn đàn trên trang web tự xưng là trang của sinh viên du học (www.svduhoc.net). Ngay trong phần nội quy kết nạp thành viên đã nêu rõ qui chế kiểm soát thông tin trên mạng của ĐCS, làm lộ ra cánh tay "với dài" của Đảng ra tới hải ngoại, mặc dù về kỹ thuật thì nằm ngoài khả năng kiểm soát của Đảng, do được đăng tải miễn phí bởi các máy chủ nước ngoài. Qua nhiều lần thử gởi những bài về dân chủ đều thất bại vì bị kiểm duyệt bởi những kẻ điều hành diễn đàn, các chủ đề hiện còn được đăng trên mạng chỉ là những bài phê phán mặt xấu của thế giới tư bản do chính những ngứời tự xưng là du học sinh đang sống trong những xã hội đó. Điều này không khỏi khiến các du học sinh khác nghi ngờ về tính trung thực của những bài viết cũng như ý đồ chính trị của các tác giả. Phải chăng họ là những cộng sản nằm vùng ở hải ngoại hay họ chính là những đặc phái viên chính trị đóng quân ở các sứ quán việt nam ở nước ngoài. Những ai có ý định muốn thăm dò tý tưởng của giới trẻ việt nam, lực lượng chính đại diện cho hơn một nửa dân số việt nam, chớ nên mắc bẫy của những trang web tuyên truyền này.
Nếu chỉ phân loại du học sinh qua con đường đưa họ ra nước ngoài thì sẽ không phản ánh toàn diện được sự khác nhau về tư tưởng giữa hai nhóm đi tự túc và đi theo diện ngân sách này. Có một tiêu chí phân loại khác, dù hơi mang tính địa phương, nhưng phản ánh được thực tế ý thức hệ của trí thức việt nam nói chung. Đó là vấn đề nơi sinh quán của các du học sinh, tạm chia ra thành sinh viên miền bắc và miền nam.
Do đặc thù về lịch sử và địa dư, trí thức miền bắc bị ảnh hưởng tư tưởng Mác-Lê nặng hơn trí thức miền nam, dù giáo dục nhà nước trên nguyên tắc là đồng nhất về chương trình giảng dạy. Nguyên nhân chính là do lịch sử gia đình của họ ít nhiều có liên quan đến cách mạng, liên quan đến chính sách tuyên truyền của ĐCS từ sau kháng chiến chống Pháp đến trước khi bộ đội miền bắc bước chân tới Sài Gòn. Và đặc biệt là cách họ nhìn nhận về sự nghiệp và lý tưởng sống. Phần lớn họ cho rằng thành công trong xã hội xét về tiền bạc và danh tiếng thì không có con đường nào ngắn hơn con đường vào đảng để thăng quan tiến chức. Cộng với thân thế và hệ thống dây mơ rễ má, họ sẽ kiếm tiền theo cấp số nhân, thay vì phải đợi các công chủ lên lương cho mình theo cấp số cộng với gia số nhỏ bé. Và những trí thức có cơ hội thăng tiến trong chính quyền không ai hơn được các du học sinh gốc miền bắc, bởi họ nắm vững công thức "bằng cấp ngoại + lý lịch + quan hệ" còn hơn học trò tiểu học thuộc bảng cửu chương 2.
Còn các du học sinh gốc miền nam thì sao " Khác với những người bạn gốc bắc, những người trẻ miền nam vốn thực tế hơn, tin vào những gì nghe thấy hơn là những câu chữ nặng nề về ý thức hệ. Họ biết được rằng, con đường chính trị của họ sẽ bị hạn chế bởi lý lịch, gia thế, nhất là khi họ có thân nhân từng tỵ nạn chính trị. Sự nghiệp chính trị thường không phải là lý tưởng nghề nghiệp của họ. Kiến thức và năng lực mới là những thứ họ cần bổ sung khi đi du học. Tuy nhiên, vẫn có người ôm mộng chính trị hay có hoài bão xây dựng đất nước sẽ tự tìm lối đi mới cho mình. Thay vì dựa vào thân thế và quan hệ, họ sẽ ủng hộ dân chủ và một chính phủ dân chủ trong tương lai. Nói cách khác, họ sẽ trở thành lực lượng dân chủ mới cho một nước việt nam mới trong tương lai gần đây.
Tóm lại, dù tư tưởng của các du sinh việt nam có khác nhau như thế nào đi nữa thì họ cũng gặp nhau trên con đường đi tìm chân lý, bởi những kẻ có lương tâm trong sáng luôn hướng về đích Chân-Thiện-Mỹ. Những giá trị tốt đẹp của tự do, dân chủ hay nhân quyền sẽ giúp họ hiểu hơn về quyền lợi của cá nhân trong một xã hội tiến bộ, và hiểu hơn về trách nhiệm truyền bá và chia sẻ những giá trị nhân bản này cho đồng loại. Một cá nhân không thể có hạnh phúc thật sự khi những người xung quanh sống trong đau khổ. Và họ cũng không được hưởng tự do dân chủ thật sự khi những người xung quanh không ý thức và có được những nhân quyền cơ bản này. Nói cách khác, một người trí thức có lương tâm sẽ không tận hưởng những giá trị nhân bản bên cạnh những đồng bào bị chà đạp về nhân quyền. Ðây chính là chuyển biến trong cách hiểu về dân chủ và nhân quyền mà người trí thức Việt Nam tiên tiến cần có.
Kỳ tới: Trí thức Việt Nam với phong trào dân chủ.
Cụ thể là nói về các du học sinh. Du sinh Việt thường ra hải ngoại học tập dưới hai hình thức chính: du học bằng ngân sách nhà nước hay du học tự túc.
Những người đi học bằng ngân sách nhà nước thường là cán bộ, công nhân viên nhà nước, ưu tiên cho ngành giáo dục và kỹ thuật, thí dụ như các giáo sư, giảng viên đại học và kỹ sư trong hệ thống tổng công ty quốc doanh. Những người này thường được cơ quan giới thiệu hay cử đi nên phần sát hạch về khả năng nghiên cứu hay sinh ngữ đôi khi không chính xác, nhất là không đúng người, đúng việc. Nhận thức về dân chủ của những người này vì thế mà đôi khi cũng thiếu khách quan vì họ đã không ít thì nhiều cũng "thấm nhuần" tư tưởng dân chủ kiểu XHCN hay "dân chủ ở cơ sở", "tự do trong khuôn khổ" mà họ vô tình đã ghi trong đầu khi còn làm việc ở cơ quan nhà nước. Hơn nữa, vấn đề thông suốt tư tưởng cũng là một yêu cầu quan trọng trong cuộc sát hạch tiền du học. Tuy nhiên, một số người vẫn thoát khỏi ảnh hưởng tuyên truyền của đảng, và một khi tai nghe mắt thấy những gì về dân chủ tự do của các nước tư bản, thường thì họ sẽ có hành động ủng hộ cho đấu tranh cho dân chủ ở quê nhà. Một số người tìm hiểu thêm về tình hình chính trị trong nước qua truyền thông và thông tin tự do quốc tế, ủng hộ cải cách dân chủ theo khuynh hướng bất bạo động như từng diễn ra ở Tiệp Khắc và một vài nước ở Đông Âu cũ, hay ít nhất cũng làm thông tín viên tình nguyện về dân chủ. Thí dụ điển hình về trường hợp này là luật sư Lê Chí Quang, một chíen sỹ dân chủ trẻ người gan dạ, người từng đi du học ở Tiệp Khắc trước đây. Anh chính là "viên đạn ngược" bắn vào chế độ đã cho anh cơ hội bồi dưỡng kiến thức qua con đường du học bằng ngân sách. Danh sách những người như Lê Chí Quang chắc chắn sẽ dài hơn khi phong trào du học đang lớn mạnh trong nước, và khi giới trẻ việt nam đang có khuynh hướng ủng hộ một xã hội tự do và hiện đại.
Còn về thành phần du học sinh thứ hai, họ là những người tự bỏ tiền túi ra đi tìm tri thức hay được cấp học bổng bởi các trường đại học, chính phủ nước ngoài (Úc, Pháp, Đức, Singaporẹ..). Những người này thường không bị ràng buộc bởi các quan hệ với chính quyền, bởi thế tư tưởng của họ không bị bó buộc bởi ý thức hệ nầy. Tư tưởng của họ sẽ hình thành từ những hiện tại khách quan mà họ chứng kiến ở những quốc gia đào tạo họ, mà đa phần các quốc gia này có một nền dân chủ tiên tiến. Vì thế suy nghĩ của những sinh viên ra đi tự do này về dân chủ sẽ khác với các du sinh nhà nước cũng như bạn bè ở trong nước. Họ sẽ là lực lượng dân chủ tiến bộ trong tương lai của xã hội Việt Nam. Bằng chứng cho những nhận thức của lớp người trẻ này về dân chủ có thể thấy qua các diễn đàn trực tuyến khá sôi nổi bàn về chính trị và dân chủ ở Việt Nam. Kết quả là một vài website đã bị chính quyền Việt Nam cấm hoạt động như www.ttvnol.com (Mạng "Trí Tuệ VN", sau bị đổi thành "Trái Tim VN"). Có thể tìm bằng chứng về sự can thiệp của chính quyền Hà Nội qua một diễn đàn trên trang web tự xưng là trang của sinh viên du học (www.svduhoc.net). Ngay trong phần nội quy kết nạp thành viên đã nêu rõ qui chế kiểm soát thông tin trên mạng của ĐCS, làm lộ ra cánh tay "với dài" của Đảng ra tới hải ngoại, mặc dù về kỹ thuật thì nằm ngoài khả năng kiểm soát của Đảng, do được đăng tải miễn phí bởi các máy chủ nước ngoài. Qua nhiều lần thử gởi những bài về dân chủ đều thất bại vì bị kiểm duyệt bởi những kẻ điều hành diễn đàn, các chủ đề hiện còn được đăng trên mạng chỉ là những bài phê phán mặt xấu của thế giới tư bản do chính những ngứời tự xưng là du học sinh đang sống trong những xã hội đó. Điều này không khỏi khiến các du học sinh khác nghi ngờ về tính trung thực của những bài viết cũng như ý đồ chính trị của các tác giả. Phải chăng họ là những cộng sản nằm vùng ở hải ngoại hay họ chính là những đặc phái viên chính trị đóng quân ở các sứ quán việt nam ở nước ngoài. Những ai có ý định muốn thăm dò tý tưởng của giới trẻ việt nam, lực lượng chính đại diện cho hơn một nửa dân số việt nam, chớ nên mắc bẫy của những trang web tuyên truyền này.
Nếu chỉ phân loại du học sinh qua con đường đưa họ ra nước ngoài thì sẽ không phản ánh toàn diện được sự khác nhau về tư tưởng giữa hai nhóm đi tự túc và đi theo diện ngân sách này. Có một tiêu chí phân loại khác, dù hơi mang tính địa phương, nhưng phản ánh được thực tế ý thức hệ của trí thức việt nam nói chung. Đó là vấn đề nơi sinh quán của các du học sinh, tạm chia ra thành sinh viên miền bắc và miền nam.
Do đặc thù về lịch sử và địa dư, trí thức miền bắc bị ảnh hưởng tư tưởng Mác-Lê nặng hơn trí thức miền nam, dù giáo dục nhà nước trên nguyên tắc là đồng nhất về chương trình giảng dạy. Nguyên nhân chính là do lịch sử gia đình của họ ít nhiều có liên quan đến cách mạng, liên quan đến chính sách tuyên truyền của ĐCS từ sau kháng chiến chống Pháp đến trước khi bộ đội miền bắc bước chân tới Sài Gòn. Và đặc biệt là cách họ nhìn nhận về sự nghiệp và lý tưởng sống. Phần lớn họ cho rằng thành công trong xã hội xét về tiền bạc và danh tiếng thì không có con đường nào ngắn hơn con đường vào đảng để thăng quan tiến chức. Cộng với thân thế và hệ thống dây mơ rễ má, họ sẽ kiếm tiền theo cấp số nhân, thay vì phải đợi các công chủ lên lương cho mình theo cấp số cộng với gia số nhỏ bé. Và những trí thức có cơ hội thăng tiến trong chính quyền không ai hơn được các du học sinh gốc miền bắc, bởi họ nắm vững công thức "bằng cấp ngoại + lý lịch + quan hệ" còn hơn học trò tiểu học thuộc bảng cửu chương 2.
Còn các du học sinh gốc miền nam thì sao " Khác với những người bạn gốc bắc, những người trẻ miền nam vốn thực tế hơn, tin vào những gì nghe thấy hơn là những câu chữ nặng nề về ý thức hệ. Họ biết được rằng, con đường chính trị của họ sẽ bị hạn chế bởi lý lịch, gia thế, nhất là khi họ có thân nhân từng tỵ nạn chính trị. Sự nghiệp chính trị thường không phải là lý tưởng nghề nghiệp của họ. Kiến thức và năng lực mới là những thứ họ cần bổ sung khi đi du học. Tuy nhiên, vẫn có người ôm mộng chính trị hay có hoài bão xây dựng đất nước sẽ tự tìm lối đi mới cho mình. Thay vì dựa vào thân thế và quan hệ, họ sẽ ủng hộ dân chủ và một chính phủ dân chủ trong tương lai. Nói cách khác, họ sẽ trở thành lực lượng dân chủ mới cho một nước việt nam mới trong tương lai gần đây.
Tóm lại, dù tư tưởng của các du sinh việt nam có khác nhau như thế nào đi nữa thì họ cũng gặp nhau trên con đường đi tìm chân lý, bởi những kẻ có lương tâm trong sáng luôn hướng về đích Chân-Thiện-Mỹ. Những giá trị tốt đẹp của tự do, dân chủ hay nhân quyền sẽ giúp họ hiểu hơn về quyền lợi của cá nhân trong một xã hội tiến bộ, và hiểu hơn về trách nhiệm truyền bá và chia sẻ những giá trị nhân bản này cho đồng loại. Một cá nhân không thể có hạnh phúc thật sự khi những người xung quanh sống trong đau khổ. Và họ cũng không được hưởng tự do dân chủ thật sự khi những người xung quanh không ý thức và có được những nhân quyền cơ bản này. Nói cách khác, một người trí thức có lương tâm sẽ không tận hưởng những giá trị nhân bản bên cạnh những đồng bào bị chà đạp về nhân quyền. Ðây chính là chuyển biến trong cách hiểu về dân chủ và nhân quyền mà người trí thức Việt Nam tiên tiến cần có.
Kỳ tới: Trí thức Việt Nam với phong trào dân chủ.
Gửi ý kiến của bạn
