Sau tình hình khủng bố, Trung Đông và Âu châu, loạt bài dự đoán sẽ tiếp tục với tình hình Liên bang Nga trong năm Thân...
Năm Thân, Nga Mỹ gầm gừ, nhược tiểu đứ đừ
Trong năm Thân, người thấy mình may mắn nhất chính là Vladimir Putin. Chẳng phải vì ông tuổi Thìn (sinh năm 1952) và gặp cách “tam hợp” Thân-Tý-Thìn, mà vì sẽ tái đắc cử vẻ vang vào tháng Ba tới. Trên đà chiến thắng đó, ông sẽ củng cố quyền hành và cố đưa Liên bang Nga trở lại tư thế đại cường đã mất, với hậu quả là mâu thuẫn giữa Nga và Mỹ sẽ gia tăng ở các vòng ngoại vi, các nước Cộng hòa trong Liên bang Xô viết cũ. Nhưng, “Chiến tranh lạnh” giữa hai khối Đông-Tây là điều khó xảy ra, chỉ có các nước nhược tiểu là khốn khổ, trong một nền dân chủ vắng bóng.
Củng cố quyền lực trong thế đa nguyên
Những ai mơ ước đa nguyên và dân chủ cho Việt Nam trong thời kỳ “hậu cộng sản” có thể học được nhiều điều ở tình hình Liên bang Nga. Thí dụ như trong cuộc bầu cử Tổng thống sắp tới. Mười năm sau khi Liên xô tan rã, các đảng phái dân chủ, cải cách, cấp tiến, thân Tây phương, v.v... đều thảm bại và còn thất cử nặng trong cuộc bầu cử Hạ viện Duma vừa qua. Trong sự băng hoại của xã hội Nga, một lực lượng mới đã xuất hiện, đảng Nước Nga Thống Nhất. Lực lượng này vừa khai thác sự phân hóa của phe dân chủ vừa hợp tác với các xu hướng cực tả (Cộng sản cũ) lẫn cực hữu để cầm quyền và chấn chỉnh lại quyền lực bị tan loãng thời Boris Yeltsin. Đó là lực lượng ủng hộ Vladimir Putin, đã chiếm đa số 301/450 ghế trong Hạ viện, và sẽ giúp ông đại thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng Ba này.
Trong cuộc bầu cử, có ba nhân vật đối lập được coi là có thế giá: Hikolai Kharitonov, đảng viên Cộng sản, cầm đầu liên minh cánh tả và đảng Nông dân; Segei Glaziev, cầm đầu cánh hữu và đảng Tổ quốc Rodina; và Irina Khadamada, đồng chủ tịch của Liên hiệp các Lực lượng thiên hữu, theo xu hướng tự do dân chủ gần với ý niệm của Tây phương. Cả ba lực lượng trên đều không là đối thủ của Vladimir Putin vì những bất đồng đa diện và cho đến nay chưa thể phối hợp được một chương trình hành động chung. Ngay trong nội bộ của từng phe, sự phân liệt giữa các lãnh tụ vốn dĩ đã là điều khó hàn gắn, đặc biệt trong phe dân chủ tự do.
Năm qua, Putin khéo khai thác sự bất đồng của các đối thủ và trong khi phe tả và phe hữu còn kỵ nhau hơn là kỵ Putin. Ông còn được sự hỗ trợ gián tiếp của lãnh tụ Cộng sản là Gennady Zhuiganov, nhân vật ham quyền mà kém cỏi và có biệt tài là làm dân Nga chán ghét lý tưởng cánh tả. Nhiều người còn cho rằng một số không ít đảng viên Cộng sản thực ra ngầm hợp tác với Putin để phá vỡ mọi khả năng liên minh với các đảng khác! Thất vọng về sự sa sút của đất nước nên dân Nga cũng có thiện cảm với chủ trương của cánh hữu (đảng Tổ quốc) mà ta có thể gọi là “quốc gia cực đoan”, vốn gần với lập trường của Putin, nhưng khác ông ta là quan tâm đến công bằng xã hội nhiều hơn. Các phe đảng dân chủ và tự do thì có truyền thống đa nguyên và dị biệt quan điểm lại bị dân chúng coi là có tinh thần thân Tây phương, không yêu nước bằng hai phe kia, nên không là một lực lượng đáng kể cho Putin, trừ những ý kiến nào xác đáng thì được ông ta đem áp dụng... Điều đó khiến ta nghĩ tới đặc tính của các đảng phái “quốc gia” ở Việt Nam trong lịch sử và trong một cuộc bầu cử giả tưởng của tương lai.
Lực lượng duy nhất đáng để Putin quan tâm là các tài phiệt, nếu họ có thể thống nhất được quan điểm là điều khó, vì bất đồng quyền lợi (hiện tượng ấy đã được phân tách trên cột báo này, ngày 04 tháng 11 năm ngoái). Sau khi tay trùm Mikhail Khodorkovsky bị cầm tù vào tháng 10, các tài phiệt cố tìm một khuôn mặt ăn khách khác để đưa ra tranh cử (một vị tướng lãnh có công trong chiến tranh hay một chính khách tên tuổi trong chính quyền Putin bất ngờ trở cờ vào lúc cuối) nhưng vẫn chưa thành công. Từ nay đến đó họ vẫn sẽ cố, nếu không, trong năm Thân, Putin sẽ hoàn thành việc dự tính từ lâu, là loại bỏ các tài phiệt ra khỏi chính trường Nga. Họ là các ông trùm, nắm giữ tiền bạc và quyền lực dưới thời “dân chủ hóa” của Yeltsin và làm lý tưởng dân chủ chính trị hay tự do kinh tế trở thành chuyện khôi hài.
Nhưng, bản thân Vladimir Putin muốn gì"
Giấc mơ của nhà đô vật
Vlaimir Putin là nhân viên KGB năm xưa và có sự am hiểu về quốc tế vượt xa nhiều đối thủ, ông cũng là nhà đô vật có máu lạnh, rất bình tĩnh và trì chí trước mọi nghịch cảnh, vốn xảy ra gần như thường xuyên nhờ thành tích cộng sản. Ông thuộc loại người trong sạch, yêu nước và thừa hưởng một di sản bi đát của Liên Xô nên muốn chấn hưng xứ sở hoặc ít ra chặn đà tụt dốc của Liên bang Nga, và không từ bỏ một thủ thuật nào trong mục tiêu đó, nhưng theo đúng quy luật ta gọi là “dân chủ”.
Putin chủ trương tiếp tục cải cách nền kinh tế cho tự do hơn, nhưng đồng thời tăng cường quyền lực nhà nước, trước đây bị tan loãng trong hỗn loạn và tham ô thời hậu Cộng sản. Không thể áp dụng chánh sách độc tài của một đảng độc quyền, ông muốn có một chính quyền mạnh, có khả năng ban hành và thi hành chánh sách quốc gia trên toàn lãnh thổ để Liên bang Nga chinh phục lại vị trí một cường quốc, dù chỉ là một cường quốc cấp vùng, không bằng Liên Xô thời Chiến tranh lạnh và chưa thể sánh với Hoa Kỳ thời nay. Đối ngoại, ông chủ trương hợp tác với các doanh nghiệp Tây phương để canh tân xứ sở (và trước mắt phá vỡ thế lực tài phiệt), nhưng hợp tác trong thế chủ động để khỏi mất quyền lợi. Về ngoại giao và an ninh, ông cũng muốn khai thác phản ứng chống Mỹ của Liên hiệp Âu châu, đặc biệt là Pháp và Đức, và của Trung Quốc, không nhằm xây dựng một lực đối trọng với Hoa Kỳ trong một thế giới đa cực như Pháp hay Trung Quốc mơ ước, mà chỉ để có tư thế mặc cả mạnh hơn với Hoa Kỳ hầu bảo vệ quyền lợi của Nga đang bị tiêu hao dần.
Với chánh sách ngoại giao hung hãn và đầy quyết đoán của chính quyền Bush – hai người có rất nhiều điểm tương đồng, ở hai thế khác nhau – Hoa Kỳ tất nhiên sẽ đụng Liên bang Nga trong một số phạm vi, và địa bàn tranh chấp trong năm Thân có thể là các nước Cộng hòa tiếp giáp với nước Nga, ngày xưa cùng ở trong Liên bang Xô viết.
Nga Mỹ đấu vật
Trong khi Hoa Kỳ bành trướng ảnh hưởng vào tới Đông Âu và Trung Á, vì cả lý do quyền lực lẫn nhu cầu chống khủng bố, và Liên bang Nga muốn vùng lên giành lại ảnh hưởng đã có từ thời Liên Xô và nay đang mất dần, mâu thuẫn Nga Mỹ tất nhiên sẽ phải xảy ra. So với thời Yeltsin và hai năm đầu của thời Putin, cục diện năm 2003 đánh dấu sự rạn nứt trong quan hệ đôi bên vì một đàng chính quyền Bush bung ra khắp nơi để bảo vệ an ninh Hoa Kỳ và đàng kia, chính quyền Putin cũng đã củng cố được thế lực của mình trong nội tình nước Nga và loại bỏ các nhân vật thân Tây phương trong chính quyền.
Putin không thể lui vào trong lãnh thổ Liên bang Nga vì như vậy là bị cô lập và mất hết tư thế quốc tế, mà Hoa Kỳ cũng không muốn Nga trở thành đại cường thách đố tư thế siêu cường của mình. Chiến tranh giữa hai nước là điều bất khả, cả hai bên đều biết vậy và muốn vậy, chưa kể đến mối lợi của hợp tác kinh tế, nên nếu có thì chỉ là một không khí chiến tranh lạnh được tái nhóm, trong một phạm vi thu hẹp hơn, tại vùng phiên trấn của Liên xô cũ. Trong vùng này, cả hai đều muốn tác động vào các chính quyền địa phương. Nga muốn yểm trợ các lãnh tụ có khuynh hướng thân Moscow và Hoa Kỳ muốn có các chế độ sẵn sàng hợp tác với mình trên các địa hạt ngoại giao hay kinh tế, và trong bối cảnh bất ổn nội bộ của toàn khu vực, tranh chấp giữa hai cường quốc sẽ chuyển thành mầm loạn cho các nước.
Thời sự năm Thân vì vậy sẽ thấy xáo trộn cho các lãnh tụ thân Nga như các Tổng thống Rolandas Paksas tại Lithuania (thành viên sắp tới của NATO), Alexander Lukaschenko tại Belarus, Vladimir Voronin của Moldovia, Leonid Kuchma tại Ukraine hay Saparmurat Niyazov tại Turkmenistan. Nơi bị sóng gió nhất năm Thân sẽ là Georgia. Xứ này đã có ba địa phương vùng lên đòi tự trị là Abkhazia, Nam Ossetia và mới nhất là Ajara. Chính quyền tân cử tại thủ đô Tbilisi sẽ chật vật với việc dân chủ hóa ở thành phố trong khi phải bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, cả hai việc đều nan giải như nhau, và kết quả sẽ là nội chiến không chỉ ở một nơi giữa hai phe mà là giữa nhiều phe đối nghịch. Đàng sau, có sự yểm trợ gián tiếp và kín đáo của Hoa Kỳ và Liên bang Nga. Vì sự thể đó mà dự án lập ống dẫn dầu Baku-Tbilisi-Ceyhan, do Mỹ khởi xướng, có thể tan thành khói. Động loạn và thủ đoạn trong vùng sẽ khiến ta thấy mưu thuật Xuân Thu Chiến Quốc thời xưa chỉ là tiểu thuyết: thời nay, thông tin lẫn võ khí có thể di chuyển rất nhanh.
Lãnh vực duy nhất mà cả Hoa Kỳ lẫn Liên bang Nga có quyền lợi tương đồng là chặn đà bành trướng của khuynh hướng Hồi giáo cực đoan tại Trung Á: vì vậy, các chế độ độc tài trong vùng này sẽ tiếp tục tồn tại, và cũng vì vậy, nha phiến tiếp tục được vận chuyển từ Afghanistan qua Trung Á vào đến Liên bang Nga và Âu châu.
Trong khung cảnh đó, nói đến dân chủ thời hậu Cộng sản có thể là một sự mỉa mai....
Năm Thân, Nga Mỹ gầm gừ, nhược tiểu đứ đừ
Trong năm Thân, người thấy mình may mắn nhất chính là Vladimir Putin. Chẳng phải vì ông tuổi Thìn (sinh năm 1952) và gặp cách “tam hợp” Thân-Tý-Thìn, mà vì sẽ tái đắc cử vẻ vang vào tháng Ba tới. Trên đà chiến thắng đó, ông sẽ củng cố quyền hành và cố đưa Liên bang Nga trở lại tư thế đại cường đã mất, với hậu quả là mâu thuẫn giữa Nga và Mỹ sẽ gia tăng ở các vòng ngoại vi, các nước Cộng hòa trong Liên bang Xô viết cũ. Nhưng, “Chiến tranh lạnh” giữa hai khối Đông-Tây là điều khó xảy ra, chỉ có các nước nhược tiểu là khốn khổ, trong một nền dân chủ vắng bóng.
Củng cố quyền lực trong thế đa nguyên
Những ai mơ ước đa nguyên và dân chủ cho Việt Nam trong thời kỳ “hậu cộng sản” có thể học được nhiều điều ở tình hình Liên bang Nga. Thí dụ như trong cuộc bầu cử Tổng thống sắp tới. Mười năm sau khi Liên xô tan rã, các đảng phái dân chủ, cải cách, cấp tiến, thân Tây phương, v.v... đều thảm bại và còn thất cử nặng trong cuộc bầu cử Hạ viện Duma vừa qua. Trong sự băng hoại của xã hội Nga, một lực lượng mới đã xuất hiện, đảng Nước Nga Thống Nhất. Lực lượng này vừa khai thác sự phân hóa của phe dân chủ vừa hợp tác với các xu hướng cực tả (Cộng sản cũ) lẫn cực hữu để cầm quyền và chấn chỉnh lại quyền lực bị tan loãng thời Boris Yeltsin. Đó là lực lượng ủng hộ Vladimir Putin, đã chiếm đa số 301/450 ghế trong Hạ viện, và sẽ giúp ông đại thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng Ba này.
Trong cuộc bầu cử, có ba nhân vật đối lập được coi là có thế giá: Hikolai Kharitonov, đảng viên Cộng sản, cầm đầu liên minh cánh tả và đảng Nông dân; Segei Glaziev, cầm đầu cánh hữu và đảng Tổ quốc Rodina; và Irina Khadamada, đồng chủ tịch của Liên hiệp các Lực lượng thiên hữu, theo xu hướng tự do dân chủ gần với ý niệm của Tây phương. Cả ba lực lượng trên đều không là đối thủ của Vladimir Putin vì những bất đồng đa diện và cho đến nay chưa thể phối hợp được một chương trình hành động chung. Ngay trong nội bộ của từng phe, sự phân liệt giữa các lãnh tụ vốn dĩ đã là điều khó hàn gắn, đặc biệt trong phe dân chủ tự do.
Năm qua, Putin khéo khai thác sự bất đồng của các đối thủ và trong khi phe tả và phe hữu còn kỵ nhau hơn là kỵ Putin. Ông còn được sự hỗ trợ gián tiếp của lãnh tụ Cộng sản là Gennady Zhuiganov, nhân vật ham quyền mà kém cỏi và có biệt tài là làm dân Nga chán ghét lý tưởng cánh tả. Nhiều người còn cho rằng một số không ít đảng viên Cộng sản thực ra ngầm hợp tác với Putin để phá vỡ mọi khả năng liên minh với các đảng khác! Thất vọng về sự sa sút của đất nước nên dân Nga cũng có thiện cảm với chủ trương của cánh hữu (đảng Tổ quốc) mà ta có thể gọi là “quốc gia cực đoan”, vốn gần với lập trường của Putin, nhưng khác ông ta là quan tâm đến công bằng xã hội nhiều hơn. Các phe đảng dân chủ và tự do thì có truyền thống đa nguyên và dị biệt quan điểm lại bị dân chúng coi là có tinh thần thân Tây phương, không yêu nước bằng hai phe kia, nên không là một lực lượng đáng kể cho Putin, trừ những ý kiến nào xác đáng thì được ông ta đem áp dụng... Điều đó khiến ta nghĩ tới đặc tính của các đảng phái “quốc gia” ở Việt Nam trong lịch sử và trong một cuộc bầu cử giả tưởng của tương lai.
Lực lượng duy nhất đáng để Putin quan tâm là các tài phiệt, nếu họ có thể thống nhất được quan điểm là điều khó, vì bất đồng quyền lợi (hiện tượng ấy đã được phân tách trên cột báo này, ngày 04 tháng 11 năm ngoái). Sau khi tay trùm Mikhail Khodorkovsky bị cầm tù vào tháng 10, các tài phiệt cố tìm một khuôn mặt ăn khách khác để đưa ra tranh cử (một vị tướng lãnh có công trong chiến tranh hay một chính khách tên tuổi trong chính quyền Putin bất ngờ trở cờ vào lúc cuối) nhưng vẫn chưa thành công. Từ nay đến đó họ vẫn sẽ cố, nếu không, trong năm Thân, Putin sẽ hoàn thành việc dự tính từ lâu, là loại bỏ các tài phiệt ra khỏi chính trường Nga. Họ là các ông trùm, nắm giữ tiền bạc và quyền lực dưới thời “dân chủ hóa” của Yeltsin và làm lý tưởng dân chủ chính trị hay tự do kinh tế trở thành chuyện khôi hài.
Nhưng, bản thân Vladimir Putin muốn gì"
Giấc mơ của nhà đô vật
Vlaimir Putin là nhân viên KGB năm xưa và có sự am hiểu về quốc tế vượt xa nhiều đối thủ, ông cũng là nhà đô vật có máu lạnh, rất bình tĩnh và trì chí trước mọi nghịch cảnh, vốn xảy ra gần như thường xuyên nhờ thành tích cộng sản. Ông thuộc loại người trong sạch, yêu nước và thừa hưởng một di sản bi đát của Liên Xô nên muốn chấn hưng xứ sở hoặc ít ra chặn đà tụt dốc của Liên bang Nga, và không từ bỏ một thủ thuật nào trong mục tiêu đó, nhưng theo đúng quy luật ta gọi là “dân chủ”.
Putin chủ trương tiếp tục cải cách nền kinh tế cho tự do hơn, nhưng đồng thời tăng cường quyền lực nhà nước, trước đây bị tan loãng trong hỗn loạn và tham ô thời hậu Cộng sản. Không thể áp dụng chánh sách độc tài của một đảng độc quyền, ông muốn có một chính quyền mạnh, có khả năng ban hành và thi hành chánh sách quốc gia trên toàn lãnh thổ để Liên bang Nga chinh phục lại vị trí một cường quốc, dù chỉ là một cường quốc cấp vùng, không bằng Liên Xô thời Chiến tranh lạnh và chưa thể sánh với Hoa Kỳ thời nay. Đối ngoại, ông chủ trương hợp tác với các doanh nghiệp Tây phương để canh tân xứ sở (và trước mắt phá vỡ thế lực tài phiệt), nhưng hợp tác trong thế chủ động để khỏi mất quyền lợi. Về ngoại giao và an ninh, ông cũng muốn khai thác phản ứng chống Mỹ của Liên hiệp Âu châu, đặc biệt là Pháp và Đức, và của Trung Quốc, không nhằm xây dựng một lực đối trọng với Hoa Kỳ trong một thế giới đa cực như Pháp hay Trung Quốc mơ ước, mà chỉ để có tư thế mặc cả mạnh hơn với Hoa Kỳ hầu bảo vệ quyền lợi của Nga đang bị tiêu hao dần.
Với chánh sách ngoại giao hung hãn và đầy quyết đoán của chính quyền Bush – hai người có rất nhiều điểm tương đồng, ở hai thế khác nhau – Hoa Kỳ tất nhiên sẽ đụng Liên bang Nga trong một số phạm vi, và địa bàn tranh chấp trong năm Thân có thể là các nước Cộng hòa tiếp giáp với nước Nga, ngày xưa cùng ở trong Liên bang Xô viết.
Nga Mỹ đấu vật
Trong khi Hoa Kỳ bành trướng ảnh hưởng vào tới Đông Âu và Trung Á, vì cả lý do quyền lực lẫn nhu cầu chống khủng bố, và Liên bang Nga muốn vùng lên giành lại ảnh hưởng đã có từ thời Liên Xô và nay đang mất dần, mâu thuẫn Nga Mỹ tất nhiên sẽ phải xảy ra. So với thời Yeltsin và hai năm đầu của thời Putin, cục diện năm 2003 đánh dấu sự rạn nứt trong quan hệ đôi bên vì một đàng chính quyền Bush bung ra khắp nơi để bảo vệ an ninh Hoa Kỳ và đàng kia, chính quyền Putin cũng đã củng cố được thế lực của mình trong nội tình nước Nga và loại bỏ các nhân vật thân Tây phương trong chính quyền.
Putin không thể lui vào trong lãnh thổ Liên bang Nga vì như vậy là bị cô lập và mất hết tư thế quốc tế, mà Hoa Kỳ cũng không muốn Nga trở thành đại cường thách đố tư thế siêu cường của mình. Chiến tranh giữa hai nước là điều bất khả, cả hai bên đều biết vậy và muốn vậy, chưa kể đến mối lợi của hợp tác kinh tế, nên nếu có thì chỉ là một không khí chiến tranh lạnh được tái nhóm, trong một phạm vi thu hẹp hơn, tại vùng phiên trấn của Liên xô cũ. Trong vùng này, cả hai đều muốn tác động vào các chính quyền địa phương. Nga muốn yểm trợ các lãnh tụ có khuynh hướng thân Moscow và Hoa Kỳ muốn có các chế độ sẵn sàng hợp tác với mình trên các địa hạt ngoại giao hay kinh tế, và trong bối cảnh bất ổn nội bộ của toàn khu vực, tranh chấp giữa hai cường quốc sẽ chuyển thành mầm loạn cho các nước.
Thời sự năm Thân vì vậy sẽ thấy xáo trộn cho các lãnh tụ thân Nga như các Tổng thống Rolandas Paksas tại Lithuania (thành viên sắp tới của NATO), Alexander Lukaschenko tại Belarus, Vladimir Voronin của Moldovia, Leonid Kuchma tại Ukraine hay Saparmurat Niyazov tại Turkmenistan. Nơi bị sóng gió nhất năm Thân sẽ là Georgia. Xứ này đã có ba địa phương vùng lên đòi tự trị là Abkhazia, Nam Ossetia và mới nhất là Ajara. Chính quyền tân cử tại thủ đô Tbilisi sẽ chật vật với việc dân chủ hóa ở thành phố trong khi phải bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, cả hai việc đều nan giải như nhau, và kết quả sẽ là nội chiến không chỉ ở một nơi giữa hai phe mà là giữa nhiều phe đối nghịch. Đàng sau, có sự yểm trợ gián tiếp và kín đáo của Hoa Kỳ và Liên bang Nga. Vì sự thể đó mà dự án lập ống dẫn dầu Baku-Tbilisi-Ceyhan, do Mỹ khởi xướng, có thể tan thành khói. Động loạn và thủ đoạn trong vùng sẽ khiến ta thấy mưu thuật Xuân Thu Chiến Quốc thời xưa chỉ là tiểu thuyết: thời nay, thông tin lẫn võ khí có thể di chuyển rất nhanh.
Lãnh vực duy nhất mà cả Hoa Kỳ lẫn Liên bang Nga có quyền lợi tương đồng là chặn đà bành trướng của khuynh hướng Hồi giáo cực đoan tại Trung Á: vì vậy, các chế độ độc tài trong vùng này sẽ tiếp tục tồn tại, và cũng vì vậy, nha phiến tiếp tục được vận chuyển từ Afghanistan qua Trung Á vào đến Liên bang Nga và Âu châu.
Trong khung cảnh đó, nói đến dân chủ thời hậu Cộng sản có thể là một sự mỉa mai....
Gửi ý kiến của bạn
