Nhân quyền rất bao quát, một trong những quyền quan trọng nhất của con người là quyền được tự do lựa chọn. Quyền này thật đơn giản, không ai có thể xuyên tạc hay bóp méo, hoặc lấp liếm bằng những biện luận cù nhầy, như đã thấy trong nhiều trường hợp về các quyền tự do dân chủ. Câu hỏi về quyền tự do lựa chọn chỉ có một lời đáp ngắn gọn: hoặc có hoặc không, chớ không thể có cái đuôi thòng theo. Trong các cuộc tranh đấu cho nhân quyền, quyền tự do lựa chọn ít được nhắc đến, có lẽ bởi vì nó gồm cả hai vế: một bên là quyền lực chấp nhận quyền tự do lựa chọn cho người dân và một bên là sự hành xử quyền tự do đó của những người dân được hưởng.
Cố nhiên sử dụng quyền tự do lựa chọn không phải là dễ, bởi vì cần phải có sự đắn đo suy tính, nhất là cần phải có những kiến thức và kinh nghiệm đầy đủ mới có thể quyết định một sự lựa chọn cho đúng. Về mặt này, phía có quyền chấp thuận cho tự do lựa chọn có một số chức năng và bổn phận không thể thiếu sót. Đó là nhiệm vụ cung cấp cho người có quyền lựa chọn được có đủ cơ hội và thông tin cần thiết, cũng như có nhiều sự lựa chọn khác nhau để quyết định. Xem như cuộc bầu cử Quốc hội ở Việt Nam mới đây, hiển nhiên người dân đi bầu đã không có rộng đường tự do lựa chọn người đại biểu của họ, vì danh sách ứng cử viên do đảng quyết định trước. Việc bầu những nhân vật chóp bu tại Quốc hội trong tuần qua còn khắt khe hơn, bởi vì Chủ tịch nhà nước, Thủ tướng Chính phủ cho đến Chủ tịch Quốc hội đều chỉ có những ứng viên duy nhất chớ không có hai, thành ra cái gọi là tự do lựa chọn chỉ có một đường duy nhất do đảng chọn giùm từ trước.
Chuyện tự do lựa chọn ở Việt Nam như thế nào người ta đã thấy từ khi đảng Cộng sản hô lên rằng dân Việt Nam đã quyết định đi theo chủ nghĩa Cộng sản, nhưng dân không được lựa chọn. Sở dĩ chúng tôi nhắc đến sự lựa chọn trong lúc này vì từ ngữ đó đã nổi lên trong tin tức về tình hình doanh nghiệp Mỹ mấy tuần qua, nhưng ở một khía cạnh rất đặc biệt khiến người ta có thể hiểu thêm những vấn đề trong việc diệt trừ nạn gian lận tài chính của các công ty. Chữ "option" có nghĩa là lựa chọn, nhưng trong thế giới các công ty Mỹ, chữ "stock options" có nghĩa là các công nhân viên công ty được hưởng quyền mua cổ phiếu mà các công ty hứa cho họ hưởng với giá rẻ hơn giá thị trường. Đây chỉ là những cổ phiếu được hứa, các công nhân viên phải có quyết định hành xử sự lựa chọn, nên hay không nên mua và khi họ đã bỏ tiền ra mua, cố phiếu mới thực sự là tài sản của họ.
Đây là một tục lệ tốt, nó khích lệ công nhân viên trung thành làm việc với công ty ít ra cũng trong một thời gian nào đó, bởi vì công nhân viên không có quyền mua rẻ rồi bán ngay cổ phiếu kiếm lời, sau đó lại đi kiếm việc làm ở công ty khác. Trong đạo dự luật về cải tổ doanh nghiệp đệ trình lên Quốc hội, tục lệ "cổ phiếu hứa" (stock options) vẫn được duy trì với sự ủng hộ mạnh mẽ của đại đa số các công ty. Nhưng ở đây có một số dư luận chống đối của một số, phần lớn là các công ty thuộc kỹ thuật cao. Nguyên nhân sự bất đồng nằm ở việc các công ty "hứa cổ phiếu" cho công nhân viên phải khai đó là khoản chi chớ không thể bỏ qua mà không khai. Tại sao việc khai "cổ phiếu hứa" là khoản chi phí của công ty lại quan trọng như vậy"
Công ty đưa ra "cổ phiếu hứa" với giá rẻ hơn giá thị trường và khi các công nhân viên quyết định hành xử sự lựa chọn của họ bỏ tiền ra mua những cổ phiếu đó, tức là công ty đã thiệt mất một số tiền. Vì ở thị trường, cổ phiếu có giá cao nay lấy về bán cho công nhân viên với giá rẻ tức là công ty đã thiệt mất một khoản tiền coi như lỗ. Nếu khai rõ số lỗ đó, tự nhiên trong sổ sách kế toán, số lời sẽ bị giảm đi. Chúng ta đã biết một trong những thủ đoạn gian lận tài chính của một số công ty đã bị tố giác cho đến nay là bơm tiền lời giả tạo lên cao để cổ phiếu của họ có giá trên thị trường. Nay phải khai những số lỗ về "cổ phiếu hứa" là đi ngược lại toan tính bơm tiền lời của họ. Chính để chặn đứng mọi thủ đoạn bơm tiền lời không đúng với thực tế cho nên đã có đề nghị biện pháp bắt các công ty phải khai các khoản chi về "cổ phiếu hứa".
Trong số những người ủng hộ biện pháp này có ông Alan Greenspan, Chủ tịch Ngân hàng Dự trữ Liên bang và nhà đầu tư tỷ phú Warren Buffett. Họ nói những công ty không chịu khai khoản chi về "cổ phiếu hứa" đã đưa đến việc khai tiền lời quá mức. Một số người cho rằng vấn đề "cổ phiếu hứa" còn đưa đến những vụ man khai kế toán. Một số giám đốc hàng đầu của các đại tổ hợp công ty kiếm lợi hàng triệu đô-la lương bổng và tiền lời, hăm hở tìm cách thúc đẩy tiền lời công ty vọt lên cao dĩ chí dùng đến thủ đoạn sửa lại sổ sách kế toán. Thế nhưng một số công ty chống lại việc bắt buộc phải khai về "phí tổn" cổ phiếu hứa. Họ nói không nên có chính sách làm hại đến quyền lợi các cấp lãnh đạo công ty, làm cho việc kê khai tài chính thêm rắc rối chỉ làm nền kinh tế trì trệ. Đối với các công ty kỹ thuật cao, "cổ phiếu hứa" nhằm giúp công ty cột chặt công nhân viên ở lại hãng xưởng của họ, nếu không các công ty sẽ khó tuyển mộ nhân viên và muớn được những người có tài làm việc.
Chúng tôi nghĩ nền tảng kinh tế Mỹ vẫn lành mạnh, nhưng các tòa nhà xây dựng trên đó có những lỗ hổng dễ bị lạm dụng. Việc cho các giám đốc vay tiền của công ty cũng như việc không khai rõ số chi về cổ phiếu hứa là những lổ hổng, cần phải bít lại để tránh những vụ gian lận tài chính đưa đến sự phá sản, làm mất niềm tin của người đầu tư.
Send comment
