Trang Sử Việt: Nguyễn Thiếp

(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Năm).

________________

.

(1723 - 1804)

.

Nguyễn Thiếp có nhiều tên hiệu: Cuồng Ẩn, La Sơn Phu Tử, Lam Hồng dị nhân... quê làng Nguyệt Ao, huyện La Sơn, Hà Tĩnh. Năm 1743, ông đỗ Hương cống, chúa Trịnh Doanh bổ ông làm Huấn đạo, rồi Tri huyện ở Thanh Chương (Nghệ An), ông thấy dân tình cơ cực lầm than mà vua quan thì ganh tị vì danh lợi, nên năm 1768 (45 tuổi) ông từ quan về Hà Tĩnh, cất am trên núi Thiên Nhẫn ở ẩn, cày bừa trồng trọt, sống thanh bần. Năm 1786, Nguyễn Huệ ra Bắc diệt chúa Trịnh, nghe danh tiếng ông liền viết thư và sắm sửa lễ vật sai người đến núi Thiên Nhẫn mời, ông từ chối. Năm 1788, vua Quang Trung trên đường đem quân ra Bắc trừ xâm lược, xin gặp ông để hỏi kế sách diệt quân Thanh, ông nói: “Quân Thanh ở xa tới mệt mỏi không biết tình hình chủ khách, lại khinh địch, nếu đánh gấp thì không ngoài mười ngày sẽ phá tan. Nếu trì hoãn thì khó lòng mà trừ được giặc”.

.

Sau chiến thắng Xuân Kỷ Dậu (1789), khi Quang Trung về đến Nghệ An, mời ông đến bàn việc quốc sự. Ngày mồng 10 tháng 8, năm Quang Trung thứ 4 (1791), vua đã ân cần mời ông vào Phú Xuân. Vì cảm khái lòng chân thành của vua, nên lần này ông nhận lời giúp vua (đã từ chối 3 lần), ông dâng vua bản tấu bàn về 3 điều hệ trọng của đất nước:

.

1- Về Quân đức: Đức là gốc của vạn sự, ngài là bậc “Thượng đức cao minh, nghị luận lỗi lạc, liệu việc, lượng người hơn hẳn người ta” nhưng vẫn cần: “Trau dồi học vấn để tăng thêm tài thì thật là một đấng ở trước đời Thang, Vũ”.

.

2- Về Dân tâm: “Dân là gốc nước, gốc vững thì nước mới yên, chính sự thì uy vũ có thừa mà ân trạch chưa ban ra khắp, dân nghi ngại. Đạo làm vua là phải lo đến sinh dân.

.

3- Về Học pháp: “Nước ta từ trước đến giờ, chính học mất đã lâu. Người ta chỉ tranh nhau học về từ chương, cầu danh lợi. Vì thế: Chúa tầm thường, tôi nịnh hót. quốc phá, gia vong, những tội kia đều ở đó mà ra. Nên việc học cần ứng dụng thực tế, nội dung sáng sủa, mục đích rõ ràng: Học cho rộng rồi ước lược cho gọn, theo điều học biết mà làm”.

.

Vua Quang Trung cử ông làm “Viện trưởng Viện Sùng Chính” lo dịch chữ Nho ra chữ Nôm, để dạy học và phổ biến trong dân, chưa tới 2 năm, ông đã mài miệt dịch xong các sách: Tiểu học, Tứ thư, Kinh Thi, và 2 bộ sách: Thi kinh giải âm và Ngũ kinh toát yếu diễn nghĩa. Ngày 16-9-1792, vua băng hà, ông vô cùng tiếc thương. Vua Cảnh Thịnh còn trẻ, Thái sư Bùi Đắc Tuyên lộng quyền, các quan lại nghi kỵ nhau. Trước bối cảnh đó ông xin trả lại lộc dưỡng lão mà vua Quang Trung đã ban cho trước đây, lui về ẩn dật.

.

Sau khi vua Gia Long lên ngôi, gọi ông đến hỏi: “Ngụy Tây Sơn mời Tiên sinh làm thầy, vậy Tiên sinh dạy nó ra sao?”. Ông thản nhiên trả lời: “Có tám điều trong sách Đại Học, có chín điều trong sách Trung Dung, người giỏi thì làm được, người không giỏi thì không làm được”. Ông lấy cớ đã già yếu không giúp Gia Long, trở về vùng núi Thiên Nhẫn làm một ẩn sĩ. Ngày 5-2-1804, ông mất hưởng thọ 81 tuổi.

.

Ông để lại các tác phẩm có giá trị: La Sơn thi tập, Hạnh Am thi cảo, Lạp Phong văn cảo, Hạnh Am di văn, Thích Hiên ký...

.

*- Thiết nghĩ: Thời Tam Quốc, Lưu Bị có “ngũ hổ tướng” dũng mãnh, nhưng nếu không có Khổng Minh thì sự nghiệp khó thành. Vua Quang Trung có “Tây Sơn thất hổ tướng” nhưng cũng cần có một người tài trí phi thường để giúp vua kinh bang tế thế. Nguyễn Thiếp là người phi thường vậy. Nếu so sánh Nguyễn Thiếp với Khương Tử Nha, thì Nguyễn Thiếp thanh cao xem thường danh lợi, ra giúp nước là vì giống nòi vì vua Quang Trung đã mời mọc nhiều lần chân tình. Còn Tử Nha, khi Văn Vương (Cơ Xương) lên núi Bàn Khê thấy Tử Nha ngồi câu cá ở sông Vị, với lưỡi câu thẳng. Văn Vương thấy lạ, thì hỏi: “Ông lão, sao câu cá bằng lưỡi câu thẳng thế thì câu sao được?”. Tử Nha vì danh lợi, thưa: “Lưỡi câu bình thường chỉ câu được cá, lưỡi câu này mới câu được minh chủ.” Văn Vương mới mời Tử Nha phò trợ.

.

Cảm phục: La Sơn Phu Tử

.

.

Nguyễn Lộc Yên