HCM City (KL) – Bài của ký giả Seth Mudans báo New York Times viết về cán bộ VN, học viên của một học viện tại Hoa kỳ.
Nếu tất cả các quan niệm cấp tiến về thị trường do các giáo sư Hoa kỳ tọng cho các học viên Việt Nam tại học viện kinh tế bé nhỏ của Harvard tại Hoa kỳ hầu hết các căn bản là phải đổ mồ hôi ra để làm việc.
“Tôi nghe nói họ khiếu nại, “Các ngài bắt họ làm việc quá nhiều, các ngài không cho họ thời gian để thưởng thức,” theo lời của ông Brian Quinn, một giám đốc của học viện này gần đây đã trực chỉ đi vào cái xa lộ hai lằn tấp nập, thỉnh thoảng điểm một cơ xưởng mới thành lập như gợn sóng đầu tiên cho cái nền kinh tế thị trường đang chậm chạp nhô ra tại Việt Nam.
Một kinh tế gia người Việt Nam đã nói với Lora L. Sabin, nhà kinh tế này là giám đốc của một viện hàn lâm tại Việt Nam đã nghiêm nghị cho bà biết, “các cán bộ Việt Nam ưa làm việc trong một khung cảnh ít có căng thẳng.”
Để đổi lại thái đo này, có một thái độ nằm trong những chủ đích của Chương trình dạy học về nền kinh tế Fullbright, chương trình này được lập ra năm 1994 do Trung tâm Kinh doanh và Nhà nước Việt Nam, một chương trình nằm trong trường học John F. Kennedy trực thuộc đại học Havard của chính phủ Hoa kỳ. Tại khuôn viên phứùc hợp mát mẻ và lốm đốm ánh mặt trời nơi trung tâm của thành phố, học viện này đang làm việc để tạo ra các cấp quản lý cấp trung cho chính quyền tỉnh và nhà nước, các doanh gia tư nhân của Việt Nam để lâm trận kinh tế thị trường đi nhanh mà quốc gia Việt Nam cần phải thông quán khi cần cạnh tranh với thế giới.
“Mọi việc bây giờ tiến rất nhanh đến nỗi không có thể để cho bất cứ cơ quan hành chánh nào có được một quyết định đúng ngay được trong một nửa thời gian,” theo lời của Quinn.
Sư cố gắng của học viện này càng trở nên quan trọng như làm áp lực với Việt Nam gia tăng việc nới lỏng nền kinh tế tập trung đã hoạch định. Tổng thống Clinton đã có lời nhấn mạnh vào đề tài cho làm nhanh hơn nữa và phát triển nền kinh tế mở cửa rộng thêm ra. Lời của tổng thống đã được nhắc nhiều lần trong ba ngày thăm viếng tại Việt Nam, cuộc viếng thăm này đã đuợc chấm dứt vào ngày chủ nhật.
Phần lớn những công ty như Boeing, Caterpillar, Corning, Motorola và Oracle đang khát khao để khởi sự hay bành trướng sự có mặt tại Việt Nam, nhưng không khí kinh doanh hãy còn có khó khăn.
Trong các chương trình một năm, học viện này dạy trung bình khoảng 200 học viên hay nhiều hơn nữa , phần lớn là các cán bộ của nhà nước, về quan điểm căn bản của kinh tế và tay nghề phân tích kinh tế, bằng cách đưa ra các lớp học về các chủ đề như thống kê học áp dụng, kế toán trong quản trị xí nghiệp, các nguyên tắc vận dụng, và đánh giá các việc chi tiêu trong việc phát triển.
“Tôi đã thấy có sự bàng hoàng khi tôi tới được đây,” theo lời của Hưng Quân, 35 tuổi, một sinh viên từng là cán bộ của bộ phận lập điều lệ cho thị truờng chứng khoán mới của Việt Nam. “Khi chúng tôi học về lập kế họach trung ương, chúng tôi học được cách làm thế nào để vận dụng và kiểm soát kinh tế theo như kế hoạch. Tại đây chúng tôi đang học về nền kinh tế mới là làm thế nào để xử dụng các nguồn khan hiếm cho có hiệu quả. Quan điểm quả thiệt là rất khác lạ. Có điều khó khăn là làm sao cho sự học của chúng tôi tại Hoa kỳ thích ứng vào cái lối sống đã theo ngày xưa. Cái tay thì muốn làm, nhưng cái đầu lại không cho. Chúng tôi đang học để thay đổi.”
Những nguời nắm trong thế hệ của anh cán bộ này tại Việt Nam, họ là những người làm cho nền kinh tế đi theo mức độ cho từng ngày một, họ đã được đào luyện để theo các nguyên tắc của kinh tế chỉ huy nơi mà giá trị của tư tưởng đã thống lãnh mọi kế hoạch và mọi mục tiêu của nhà nước.
Nói về giá trị tuyệt đối của tư tưởng như các học thuyết của vật lý học hay toán học, các thuyết này cũng vẫn bi đào thải theo thời gian trước kỹ thuật đang đà tiến lên với những học thuyết mới được tìm ra nhờ vào sự phát triển của kỹ thuật.
Liên bang Sô viết đã bị sụp đổ vì học thuyết của Marxist-Lenin, Mao Trạch Đông đã theo kinh nghiệm để đổi học thuyết của Marxist, Đặng Tiểu Bình đã xếp học thuyết của Mao qua một bên.
Tất cả đều không có giá trị tuyệt đối cho những người cộng sản quá tin tưởng, tham nhũng và hối lộ đã biện chứng cho điều này.
Bích Hà là một học viên khác, người từng làm quản lý cho một công ty tư nhân về xuất- nhập khẩu tại Việt Nam, cô đã cho biết : “Bây giờ chúng ta sẽ thấy có sự thay đổi. Người ta nhận thấy nếu họ không thay đổi, không cấp tốc thay đổi, họ sẽ bị tụt hậu.”
Học viện này được Cơ quan Thông tin của Hoa kỳ bảo trợ với sự hợp tác của Chính quyền Việt Nam, học viện tính trước chiều hướng của sự phát triển kinh tế Việt Nam bằng cách chuyển điểm tập trung của chính quyền trung ương cho các chính quyền của cấp tỉnh và cấp địa phương.
“Đổi mới kinh tế thực sự sẽ là tiến trình để phân quyền quyết định. Còn có thêm nhiều quyền để quyết định hơn nữa sẽ được uỷ thác cho các cấp tại tỉnh. Khi đã ủy quyền rồi, cái quan trọng là các cấp này phải có đủ khả năng để cho ra các quyết định hợp lý,” theo như lời của ông Quinn. “Họ sẽ thiết lập các chương trình, thiết lập cơ cấu thuế, thiết lập chính sách cho chính quyền. Có sự thiếu công bằng là đòi hỏi họ lập ra chính sách mà không đào luyện cho họ có cái khả năng để làm việc đó.”
Đi thẳng về miền Nam khi đã đi xuyên qua các cánh đồng lúa của vùng châu thổ sông Hồng tại miền Bắc của Việt nam. Tại miền Nam phồn vinh, các cơ xuởng nhỏ đã bành trướng ra ở ngoại chu vi của thành phố Hồ Chí Minh, thành phố này là cái trục bánh xe kinh tế của Việt Na. Ông Quinn đã dừng chân tại xuởng dệt Long An, một xưởng dở sống, dở chết do nhà nước điều hành để sản xuất hàng vải bằng loại chỉ tổng hợp.
Lê Văn Bích là một học viên mới tốt nghiệp, giữ chức phó giám đốc chuyên trách về phát triển kinh doanh tại đây. Hy vọng vào tay nghề mới học đuợc tại Hoa kỳ, anh sẽ giúp cho xưởng này có được khả năng cạnh tranh hơn.
Bích, 40 tuổi, lứa tuổi của người trung tuần, đã cho biết : “Công ty này được thành lập theo kế hoạch trung ương, chúng tôi vẫn còn đang tìm cách để đi vào nền kinh tế thị trường. Chúng tôi đã vấp phải nhiều lầm lỗi, thí dụ như không để ý tới ảnh hưởng của hối xuất vào chi phí về máy móc và các nguyên liệu được nhập khẩu.”
Máy móc là của nhân dân, nhưng nhân dân lại không định được hối xuất. Hối xuất lại theo giá thị trường, tất nhiên chi phí máy móc và nguyên liệu của tư bản phải đi theo định thức này. Có một số những nhà bảo thủ kỳ cựu phản kháng sự đổi mới của Bích là để đi theo kiểu này, theo như anh đã cho biết. “ Nhưng thường ra chúng tôi không có vấn đề đối với các công nhân, bởi vì họ nhận ra rằng không có cách nào khác,” theo như Bích đã cho biết thêm. “Nếu các bạn không chịu, các bạn còn lâu mới có việc làm.”
Đi xuống xa lộ một chút, ông Quinn đã ghé thăm một học viên tốt nghiệp khác, Nguyễn Thị Thu, nữ phó chủ tịch chuyên trách về quản lý khu công nghệ tại tỉnh Long An. Nữ chủ tịch đã cho biết : “Truớc đây chúng tôi đã được đào luyện về mô hình của Sô Viết. Phần lớn các cán bộ tại đây đều hiểu các từ và có ý niệm cơ bản của hệ thống mới, miệng của họ có thể nói ra đúng mọi thứ, nhưng thực tình họ chẳng hiểu gì cả. Vì vậy khi tôi giảng giải mọi việc, họ nghe theo tôi.”
Tò mò thêm, quan niệm về tư duy độc lập hình như đang bắt chính xác, bởi vì chính sách mới của chính quyền trung uơng là việc hoạch định mới của trung ương. Nhà nữ chủ tịch đã cho biết :“Bây giờ nhà nước và đảng có một tuyến mới, tuyến này là thị trường. Như thế khi ngài có thể xửù dụng thị trường để lý luận với người ở đây, họ sẽ đồng ý với ngài ngay. Họ không cãi lại ngài bởi vì họ biết đó là cái tuyến của đảng và nhà nước đưa ra.”
Nữ chủ tịch lại cho biết thêm: “Chúng tôi có cách mới để làm việc sau khi tôi học xong khóa học, ai nấy cũng phải cho thích nghi. Nó nhanh hơn nhiều và nghiêm túc hơn. Trước đây chúng tôi đã làm việc quá chậm.”
Một trong những tay nghề hữu ích nhất mà nhà chủ tịch đã học được tại học viện của Hoa kỳ, theo như nữ chủ tịch đã cho biết, đó là đánh giá các dự án-phân tích kinh tế và hiểm họa tài chánh, kết toán kép thăng bằng lời và lỗ trong các dự án được đệ trình.
Ông Quinn đã cho biết : “Tại Việt Nam ngày nay, sự phân tích đầu tư thường theo cảm tính nhiều hơn là lý luận. Chúng ta cần phải có một xưởng chế thép, bởi vì mọi quốc gia kỹ nghệ hóa đều có xuởng chế tạo thép. Chúng ta muốn họ có thể hiểu một cách hợp lý cái gì khẩn trương hơn trong số các nguồn khan hiếm như xây một chiếc cầu, một trường học hay một văn phòng. Cái nào đầu tư có lợi, cái nào đầu tư có hại, làm thế nào để các bạn nhận định được cái có lợi và có hại trong một cách suy luận "”
Tại học viện, từng học viên một được yêu cầu để đưa ra một thí dụ thực tại tỉnh nhà để cả lớp phân tích. Tỉnh có nên xây cất một chiếc cầu thiệt lớn hay xây làm hai chiếc cầu nhỏ" Dự án phải làm gì trong trường hợp lượng lưu thông gia tăng "
“ Theo ngày xưa chúng tôi cứ có cái quan niệm cho rằng nó sẽ tăng lên 10%, thiệt là quá ư khó khăn quá để đáp ứng với nhu cầu,” theo lời của bà Sabin, người dạy đánh giá các dự án trong khóa học. “Chúng tôi muốn cho họ thấy rõ cái cách mà chúng tôi suy nghĩ về các vấn đề này. Thế giới thực ở ngoài đời đầy những sự bất chắc, đây là cái thế giới mà họ sẽ phải làm việc khi họ trở về các tỉnh của họ.”
Các học viên cũng được dạy để nghĩ tới, không những cho xí nghiệp và các cái lợi tức thì, còn phải nghĩ tới những người tiêu thụ. Người tiêu thụ là người trọng tài tối hậu và chính xác nhất của nền kinh tế thị trường.
Ông Quinn đã cho biết : ““Theo hệ thống ngày xưa, số lượng giầy xuất xưởng gia tăng tới một mức nào đó được nhà nước chỉ định. Nhưng nay nó đã biến đổi, Việt Nam là một nơi sản xuất giầy được khách hàng ưa thích nên có nhu cầu gia tăng, chính phủ đã phải làm ngơ để số lượng xuất xưởng quá ấn định.”
Một trong những vấn đề phổ biến là các nhà đầu tư nước ngoài đã thấy Việt Nam có tâm trạng cái của chúng tôi nằm trong cái của họ. Quan niệm về sự chiến thắng với cái chiến thắng hiếm thấy có tại nơi đây.
“Sự thừa nhận thông thường của người Việt Nam là nếu anh thắng thì tôi thua. Và chỉ cố làm cho mình thắng để bắt người khác phải thua. Cái quan niệm này tựa như một sách lược nằm trong cuộc chiến tranh, nghĩa là chơi cho tới cạn tầu, ráo máng.”
“ Nhưng lẽ dĩ nhiên, nếu các người Việt Nam cứ làm ăn theo cung cách đó, các đối tác của Việt Nam sẽ chẳng bao giờ trở lại để làm ăn cùng với họ nữa.”
Ông Quinn đã đồng ý là “ Đó là một trong những điều mà người Việt Nam phải học về thương mại : Có nghĩa là ai cũng thắng cả. Khách hàng là vua. Vua mua hàng là ta có đô.”
Gửi ý kiến của bạn
