Hội Ái Hữu Cựu Học Sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng tổ chức Lễ giỗ chí sĩ Phan Châu Trinh lần thứ 97

Westminster (Thanh Huy) – Tại nhà hàng Diamond Seafood Palace 3, Westminster, vào lúc 11 giờ sáng Thứ Bảy ngày 25 tháng 3 năm 2023, Hội Ái Hữu Cựu Học Sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng đã long trọng tổ chức Lễ giỗ chí sĩ Phan Châu Trinh lần thứ 97.

Theo thông lệ hằng năm vào khoảng cuối Tháng Ba, các cựu học sinh trường Trung Học Phan Châu Trinh Đà Nẵng đều tổ chức lễ giỗ chí sĩ Phan Châu Trinh để nhớ ơn Người, và cũng để noi gương lòng yêu nước, với chí khí và tâm huyết trong tinh thần “Khai Dân Trí – Chấn Dân Khí – Hậu Dân Sinh” do cụ đề ra cách đây gần 100 năm.

Tham dự buổi lễ ngoài một số các cựu giáo sư, cựu học sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng còn có Hội Đồng Hương Quảng Nam Đà Nẵng do Giáo Sư Đoàn Ngọc Đa Hội Trưởng và một số các thành viên trong ban chấp hành, Ông Lê Xuân Hùng, Hội Trưởng Hội Đồng Hương Quảng Trị, một số các cơ quan truyền thông và thân hữu.

Điều hợp chương trình lễ giỗ do cựu học sinh Trần Quang Sanh.

Mở đầu buổi lễ, cựu học sinh Huỳnh Tuấn lên điều khiển chương trình nghi thức chào cờ Việt, Mỹ và phút mặc niệm.

Tiếp theo cựu học sinh Võ Văn Thiệu lên điều hợp chương trình nghi thức lễ dâng hương tưởng niệm, trong lúc nầy ban tổ chức mời Thầy Trần Xuân Mai, cô Lê Hồng Khanh, ông Phan Thanh Thắng (đại diện gia đình cụ Phan), ông Phan Ứng Thời Hội Trưởng cựu học sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng và cô Hiền Viên lên trước bàn thờ có di ảnh chí sĩ Phan Châu Trinh với đầy đủ hương hoa trà quả để làm lễ tưởng niệm.

Sau nghi thức lễ tưởng niệm, ông Phan Ứng Thời, hội trưởng, trưởng ban tổ chức lễ giỗ lên ngỏ lời chào mừng và cảm ơn quý thầy, cô cùng quý vị quan khách đã đến tham dự ngày lễ giỗ lần thứ 97 chí sỉ Phan Châu Trinh, ông cho biết:  “Cụ Phan mất ngày 24 Tháng Ba năm 1926 tại Sài Gòn. Gần 100 năm đã qua, nhưng tư tưởng và chủ trương cứu nước của cụ vẫn có giá trị đến hôm nay, nhất là trong hoàn cảnh hiện tại của đất nước Việt Nam. Là học sinh của trường mang danh cụ Phan, chúng ta nguyện sẽ theo đuổi tư tưởng của Người, theo khả năng riêng của mỗi chúng ta, hầu góp phần xây dựng nước Việt Nam tự do dân chủ, bền vững và công bình thật sự.”

Trong dịp này, ông hội trưởng cũng thông báo đến quý Thầy, Cô và các cựu học sinh khắp nơi biết: Đại hội cựu học sinh Phan Châu Trinh toàn thế giới lần thứ 5 sẽ được tổ chức tại miền Nam California trong hai ngày 8 và 9 Tháng Bảy, 2023. Trong kỳ đại hội nầy, hội sẽ tổ chức bầu lại ban chấp hành cho nhiệm kỳ mới. (Chi tiết đại hội sẽ có thông báo đến quý vị sau).

Sau đó,  Ban Hợp Ca Cựu Học Sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng lên hợp ca “Phan Châu Trinh Hành Khúc,” sáng tác Giáo Sư Hoàng Bích Sơn. Sau bản hợp ca, Bác sĩ Jacqueline Trinh Ôn đại diện Thượng Nghị Sĩ Janet Nguyễn lên trao bằng tưởng lệ của Thượng Viện Tiểu Bang California đến Ông hội trưởng Phan Ứng Thời để ghi nhận những đóng góp giá trị của hội cựu học sinh Phan Châu Trinh trong sinh hoạt chung của cộng đồng đa sắc tộc.

Tiếp đến, sử gia giáo sư Trần Gia Phụng, trình bày về đề tài “Chí Sĩ Phan Châu Trinh và Công Cuộc Khai Dân Trí”. Giáo Sư Trần Gia Phụng cho biết: Sau khi đỗ phó bảng năm 1901, Phan Châu Trinh làm thừa biện bộ Lễ tại Huế năm 1903. Lúc đó, Pháp Tự Quốc Học Đường tức trường Quốc Học đã thành lập năm 1896.

Trong thời gian ở Huế, Phan Châu Trinh đọc được ba tác phẩm về học thuyết chính trị quan trọng là: 1) Du contrat social của Jean Jacques Rousseau. 2) De l’esprit des lois của Montesquieu.  3) Thiên hạ đại thế luận của Nguyễn Lộ Trạch (1843-1898), người tỉnh Thừa Thiên.

Hai tác phẩm đầu bằng chữ Pháp đã được dịch qua chữ Hán. Tác phẩm thứ ba do Nguyễn Lộ Trạch viết năm 1892, cũng bằng chữ Hán, bàn về tình hình Trung Hoa, Nhật Bản, Việt Nam, và đề nghị triều đình Huế chấn hưng giáo dục, nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, và truyền bá khoa học kỹ thuật Âu Tây…

Do ảnh hưởng của các tác phẩm nầy, Phan Châu Trinh từ quan năm 1904, để tự do hoạt động theo lý tưởng của mình. Về lại Quảng Nam, ông cùng các bạn là Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Thúc Duyện, Lê Bá Trinh, Lê Cơ, vận động mở trường miễn phí tại các huyện trong tỉnh, theo kiểu mới như trường Quốc Học Huế, dạy quốc ngữ, sử ký, toán, cách trí (vạn vật). Vào đầu và cuối mỗi buổi hoc, học viên các lớp nầy cùng đọc thuộc lòng một bài thơ yêu nước. Mỗi lớp khoảng vài chục người, không kể tuổi tác, giới tính. Số lớp lên đến khoảng 40 lớp trên toàn tỉnh. Các ông còn vận động thành lập các hội cắt tóc ngắn, mặc đồ tây, để răng trắng... (Theo lời kể cho người viết tại Đà Nẵng vào thập niên 60 của cụ Phan Thị Liên (con của Phan Châu Trinh) và cụ Ông Ích Bật (con của Ông Ích Đường.)

 

Vào cuối năm 1904, Phan Châu Trinh cùng Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng du lịch về phương nam, đến Bình Định, thì tại đây chính quyền địa phương đang tổ chức kỳ thi khảo hạch học sinh bằng chữ Hán. Đề thi gồm một bài thơ là “Chí thành thông thánh thi”, và một bài phú là “Danh sơn lương ngọc phú”. 

 

Các ông lấy tên chung là “Đào Mộng Giác” (người họ Đào tỉnh mộng) để tham dự kỳ thi nầy. Phan Châu Trinh làm bài thơ. Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng làm bài phú. Cả hai bài đều đả kích lối học từ chương khoa cử, kêu gọi sĩ phu hãy tỉnh mộng; và cả hai bài được một người cùng tham dự kỳ thi nầy là Nguyễn Quý Anh (con của Nguyễn Thông) phổ biến rộng rãi trong dân chúng. Chính quyền tỉnh Bình Định ra lệnh truy tìm Đào Mộng Giác, nhưng ba ông đã lên đường về phương nam. 

 

Đến Phan Thiết (tỉnh Bình Thuận), các ông gặp các nhân sĩ địa phương là Trương Gia Mô, Hồ Tá Bang, cùng nhau bàn chuyện thành lập công ty Liên Thành, và mở trường Dục Thanh. Công ty Liên Thành và trường Dục Thanh theo hình thức của các tổ chức ở Quảng Nam, nhưng quy mô rộng lớn hơn và hoạt động lâu dài hơn.   

 

Ra Hà Nội năm 1906, Phan Châu Trinh, giúp các ông Lương Văn Can, Nguyễn Quyền lập Đông Kinh Nghĩa Thục vào tháng 3-1907. Hoạt động được 8 tháng, trường bị Pháp đóng cửa vào tháng 11-1907.

 

Việc vận động thành lập các lớp ở Quảng Nam, trường Dục Thanh ở Phan Thiết và Đông Kinh Nghĩa Thục ở Hà Nội cho thấy đi đâu Phan Châu Trinh cũng kêu gọi mở trường nhắm mục đích khai dân trí hay nói cách khác là mở mang và nâng cao trình độ hiểu biết của dân chúng về văn hóa, chính trị, kinh tế… Trong bài diễn thuyết tại Hà Nội năm 1907, đề tài là “Hiện trạng vấn đề”, Phan Châu Trinh kêu gọi người Việt: “Tôi chỉ có một lời để nói với đồng bào: Không gì bằng học.” (Báo Tiếng Dân, Huế: số 613 năm 1933.)

 

Người Pháp cho rằng thơ văn Phan Châu Trinh tuy không bạo động như Phan Bội Châu, nhưng nguy hiểm hơn cho sự thống trị của Pháp. (Vũ Ngự Chiêu, Các vua cuối nhà Nguyễn, tập 2, Houston, Nxb. Văn Hóa 2000, tr. 618.) Vì vậy, khi xảy ra cuộc biểu tình xin xâu chống thuế ở huyện Đại Lộc ngày 11-3-1908, rồi lan truyền khắp Quảng Nam và các tỉnh Trung kỳ từ tháng 3 đến tháng 5-1908 (ba tháng), thường được gọi la Trung kỳ dân biến, thì viên khâm sứ Pháp ở Trung kỳ là Fernand Léveque cho rằng hoạt động của Phan Châu Trinh là nguồn gốc gây ra các cuộc biểu tình nầy. Lúc đó Phan Châu Trinh đang ở Hà Nội. Ông bị Pháp bắt ngày 31-3-1908, rồi bị áp giải về Huế, giao cho triều đình Huế. 

 

Phủ Phụ chính triều đình Huế tuyên án tử hình Phan Châu Trinh ngày 13-4-1908, nhưng hôm sau (14-4-1908), Lévecque đổi thành án khổ sai chung thân đày Côn Lôn, trong khi các cuộc biểu tình ở miền Trung vẫn còn tiếp diễn, đủ thấy người Pháp rất quan ngại về những hoạt động của Phan Châu Trinh.

Do sự vận động của Hội Nhân Quyền Pháp, chính phủ Pháp ra lệnh cho toàn quyền Đông Dương đưa ông về đất liền năm 1910, và chỉ định cư trú ở Mỹ Tho. Vào năm sau (1911), theo yêu cầu của Phan Châu Trinh, Pháp để ông qua Pháp. Từ đây bắt đầu khúc quanh mới trong cuộc đời của Phan Châu Trinh.

 

Cuộc vận động cải cách và khai dân trí của Phan Châu Trinh về sau được gọi là phong trào duy tân.  Những vận động nầy tuy bất bạo động, âm thầm, không ở dạng bùng nổ, nhưng đã góp phần làm chuyển biến tư tưởng dân chúng (thay đổi quan điểm) từ hệ tư tưởng quân chủ qua hệ tư tưởng dân chủ. Chính sự chuyển biến nầy đã góp phần làm cho người Việt hưởng ứng rộng rãi các đảng phái chính trị mới được thành lập vào thập niên 20, và cao điểm là Việt Nam Quốc Dân Đảng năm 1927.

 

Cách đây hơn 100 năm, trong một xã hội lạc hậu, tôn sùng Hán học, và bị Pháp đô hộ, mà một người có học vị và địa vị như Phan Châu Trinh đã rời bỏ quan trường để dấn thân hoạt động khai dân trí thì thật là can đảm và sáng suốt.  Can đảm vì ít ai từ bỏ địa vị, chức tước, vinh hoa phú quý để bước vào con đường tranh đấu chông gai. Sáng suốt, vì Phan Châu Trinh thấy rõ “khai dân trí” là con đường sống còn của dân tộc trong hoàn cảnh bị Pháp bảo hộ, và khai dân trí còn là con đường đưa đất nước chúng ta càng ngày càng phát triển trong tương lai một khi đã được độc lập. Ngay cả Hoa Kỳ ngày nay là nước tiến bộ nhứt thế giới, cũng không ngừng đầu tư khai dân trí, mới có thể tiếp tục thịnh vượng.

 

Sau phần trình bày của Giáo Sư Sử Gia Trần Gia Phụng, buổi tiệc bắt đầu, mọi người cùng thưởng thức chương trình văn nghệ thật xuất sắc do các anh chị em cựu học sinh Phan Châu Trinh và thân hữu trình diễn dưới sự điều hợp của 2 MC Phùng Thị Nghĩa, Võ Văn Thiệu, Viết Đang.