Trang Sử Việt: Trần Quí Cáp

(1870 - 1908)

.

    Trần Quí Cáp còn tên là Nghị, tự Dã Hàng, hiệu Thái Xuyên, quê xã Bất Nghị, huyện Điện Bàn, Quảng Nam, đỗ Tiến sĩ năm 1904. Ông rất yêu nước đã ủng hộ phong trào Cần Vương và phong trào Đông du, tích cực hoạt động duy tân nâng cao dân trí, nên sĩ phu đương thời rất kính trọng. 

.

         Năm 1905, Trần Quí Cáp cùng Phan Chu Trinh và Huỳnh Thúc Kháng, khi thấy ở Bình Định có khoa thi khảo hạch, giả vào ứng thí đã làm bài thơ “chí thành thông thánh” và bài phú “Danh sơn lương ngọc”, để kích động lòng yêu nước của đồng bào đã ảnh hưởng đến cả nước. 

         Năm 1907, ông được bổ làm Giám thụ ở huyện Thăng Bình (Quảng Nam); ông mở một lớp dạy chữ Pháp, rước thầy về dạy học sinh, mong mỏi người Việt tiến bộ theo văn minh tân tiến. Bọn quan lại cựu học không ưa tìm cách đổi ông vào tỉnh Khánh Hòa.

.

   Năm 1908, xảy ra cuộc kháng thuế ở Quảng Nam, phần lớn nhân sĩ trong tỉnh bị bắt. Việc này làm chấn động cả nước. Tại Khánh Hòa, Trần Quý Cáp viết một bức thư gửi cho các bạn hữu tại Quảng Nam, trong đó có những lời lẽ dí dỏm: “Cận văn ngô châu cử nhứt khoái sự, ngô văn chi, khoái nhậm, khoái thậm” Nghĩa là: Gần đây nghe trong tỉnh nhà làm một việc rất thú, tôi nghe tin lấy làm thích lắm. 

      Sau đó, ông bị Án sát Phạm Ngọc Quát khép vào tội mưu phản và bắt giam, lãnh án chém ngang lưng tại Khánh Hòa. 

      Cụ Phan Bội Châu điếu ông: “Ngọc toái bất ngỏa toàn, tam tự ngục thành sơn hải khấp. Hồng khinh nhi thái trọng, thiên thu luận định nhật tinh huyền” Nghĩa là: “Ngọc nát hơn ngói lành, ba chữ ngục tù rền vang núi biển. Nhẹ tợ lông hồng, nặng như thái sơn, nghìn năm vằng vặc ánh sao trời”.

     Sau này, đồng bào lập đền thờ ông ở huyện Diên Khánh. 

.

          Cảm phục: Trần Quí Cáp

  Trần Quí Cáp, toan lo nước nhà

  .