Trang Sử Việt: Từ Dũ Thái hậu: Phạm Thị Hằng

(1810 - 1902)

.

     Bà Phạm Thị Hằng quê Gia Định, con gái Quốc công Phạm Đăng Hưng, bà là quí phi của vua Thiệu Trị, khi con bà là Hồng Nhậm (Tự Đức) lên ngôi, triều đình muốn tấn phong Bà làm Thái hậu, bà từ chối, mãi đến 10 năm sau (1858), bà còn nói: “Tăng thêm uy danh cho đẹp, chỉ tăng thêm thất đức của ta mà thôi... Ta chỉ mong các quan văn võ trong triều, hết sức giúp vua trong chức vụ mình, ta thấy được sự thái bình của đất nước, thì không có cái vui nào hơn”. Đến năm 1870, bà tròn 80 tuổi, vua Tự Đức nài nỉ, bà đồng ý và căn dặn: “tiến hành thật đơn giản và ít tốn kém”.

     Thái hậu Từ Dũ (còn gọi là bà Từ Dụ) dù không nhúng tay việc triều chính, nhưng bà luôn theo dõi chính sự, khi nói chuyện với con (vua Tự Đức), bà hỏi: “Trong triều, con thấy các quan lại thế nào?”. Vua Tự Đức bẩm: “Nguyễn Tri Phương, Vũ Trọng Bình, văn võ kiêm toàn, trung thành thẳng thắn”. 

Thái hậu bảo: “Nếu được nhiều người như Nguyễn Tri Phương, Vũ Trọng Bình, để đặt ở mỗi tỉnh một người thì quốc sự dân sinh rất nhiều điều tiến ích. Thật hận cho bọn tham lam quá nhiều... Họ không biết là của bất nghĩa không mấy đời thì hết sạch, con cháu sẽ cùng khốn, bị thiên hạ cười chê. Sao bằng làm nhân nghĩa để đức lâu dài”.

     Người hầu thấy 2 ngọn nến (bạch lạp) còn một nửa, đem 2 cây nến mới sắp sửa thay. Bà Từ Dụ nhỏ nhẹ bảo: “Con định thay cây bạch lạp mới đấy à?! Ta xét mình không làm được gì có ích cho nước nhà, sao lại cậy thế là mẹ vua để tiêu xài xa xỉ?! Một sợi tơ, một hạt gạo, đều là mồ hôi công sức của dân, không được coi thường mà hoang phí!”.

     Phạm Phú Thứ, vì thẳng thắn dâng sớ can gián vua, mà bị giáng xuống làm lính. Chờ dịp Tự Đức vào hầu; Bà bảo: “Ông Phạm dâng sớ khuyên con, ông ấy được cái gì?”. 

 - Không được gì. Nhưng làm tôi mà trách vua, thì quá đáng.

 - Thế khi làm lính ông ta có hận gì không?

 - Dạ, con không nghe chuyện ấy.

 - Thế thì người này đáng trọng lắm. Dâng sớ trách vì lo vua, muốn vua được tốt. Ông ấy lo vua mà bị nạn, không giận hờn. Con nên nghĩ lại nghe con!. Do lời khuyên của mẹ. Vua Tự Đức, xuống chiếu gọi Phạm Phú Thứ hồi kinh, phục chức. Quả thực Phạm Phú Thứ lo đất nước và giúp vua rất nhiều.

.

     Theo thói thường một người làm quan cả họ được nhờ, nhưng một hôm có người họ Phạm từ Gia Định ra Huế, xin vua chức tước, bà nghe vậy, gọi vua bảo: “Người trong họ của mẹ, không có công lao gì thì không được ban cho tước lộc. Hễ có ai làm điều gì trái phép nước thì cứ nghiêm trị như thường để làm gương công minh cho dân trong nước biết”.

     Thái hậu thích xem sử sách, nên thường đêm vua Tự Đức đọc sách cho mẹ nghe. Khi đọc về Hán sử, các vua nước Tàu: Tần Thuỷ Hoàng, Hán Cao Tổ... và các nhân vật trong Tam Quốc Chí, như: Lưu Bị, Tào Tháo, Khổng Minh... sau những lời bình luận về đạo đức hay thất đức, về tài lãnh đạo, cách đối xử với dân chúng của mỗi nhân vật. Thái hậu khuyên vua, hãy nhìn những ưu khuyết của người xưa, từ đấy rút ra bài học về cái đạo trị nước của người làm vua. 

.

     Vua Tự Đức cho đoàn hát bội Thanh Bình vào triều, diễn “Tuồng Phàn Lê Huê” để mẹ vui. Diễn viên cố sức biểu diễn xuất sắc, đúng nguyên bản của nước Tàu. Nhưng Thái hậu xem lại không vui. Bà bảo ngưng còn gọi vua và đoàn nghệ nhân đến bảo: “Sao biểu diễn cái trò thất đức như vậy, con giết cha, em giết anh, thì còn gì đạo lý nữa?! Nước mình khác nước người ta; mình không được bắt chước người Tàu, đầu độc bá tánh làm điều vô đạo đức! Nên sửa lại”. Vua nhận lỗi.

.

     Bà Từ Dũ, khi nghe tin giặc Pháp chiếm 3 tỉnh Nam Kỳ, quân ta bị hao quân tổn tướng. Bà khóc thảm thiết và nhịn ăn mấy ngày liền. 

Năm 1883, vua Tự Đức băng, để di chiếu tôn bà làm Từ Dụ Thái hoàng thái hậu. Sau đấy nước nhà loạn lạc, đến năm 1885, vua Hàm Nghi mới làm lễ tấn tôn cho bà theo di chiếu. Bà mất năm 1902, hưởng thọ 92 tuổi.

.

Cảm niệm: Từ Dũ Thái Hậu