Bây giờ thì cuộc chạy đua trong nội bộ hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa đã chấm dứt. Đã đến lúc chúng ta nhìn vào cuộc bầu cử tháng Mười Một tới, là cuộc chạy đua giữa hai thượng nghị sĩ, McCain bên Cộng Hòa và Obama bên Dân Chủ.
Từ đây đến đó còn gần năm tháng. Mà năm tháng trong chu kỳ chính trị Mỹ thì không khác gì năm năm hay hơn nữa. Còn rất xa, và rất nhiều chuyện có thể xẩy ra, thay đổi hoàn toàn cuộc diện. Cách đây sáu tháng, vào đầu năm nay, ai dám nói trẻ đen Obama sẽ loại được bà già trắng Hillary"
Nhưng không phải vì vậy mà chúng ta không có quyền bàn góp để đoán mò xem ai có nhiều hy vọng hơn ai. Quyền đoán mò là quyền của tất cả mọi người. Và bất cứ ai cũng có quyền đồng ý hay khác ý.
Năm nay có thể nói là một đại họa cho phe Cộng Hòa. Chưa bao giờ tình hình lại thuận lợi cho phe Dân Chủ và bất lợi cho phe Cộng Hòa như bây giờ. Cuộc chiến Iraq chưa ngã ngũ. Kinh tế đi vào chu kỳ khủng hoảng với giá nhà tuột dốc nhanh nhất từ mấy chục năm nay, trong khi giá xăng mỗi ngày mỗi phá một kỷ lục mới. Các dân biểu và nghị sĩ Cộng Hòa thì bị dính líu vào đủ chuyện lem nhem, từ tham nhũng tiền bạc đến các chuyện tình dục nhơ nhớp.
Trong mấy tháng đầu năm, có ba cuộc tranh cử dân biểu địa phương tại Illinois, Louisiana và Mississippi. Tất cả đều là những căn cứ địa vững chắc của Cộng Hòa từ mấy chục năm nay. Ấy vậy mà các ứng viên Cộng Hòa đều thua tuốt luốt tại cả ba nơi. Một dấu hiệu không thể nào rõ ràng hơn về sự tuột dốc của Cộng Hòa.
Phần lớn dân Mỹ, do sự dẫn dắt của phe Dân Chủ và báo chí cấp tiến, đổ hết cả mọi lỗi lên đầu Tổng Thống Bush nên ông bị chống đối tới mức kỷ lục chưa từng thấy trong lịch sử cận đại Mỹ. Công bằng mà nói thì ông Bush không có đủ quyền hành ngăn chận các ngân hàng cho vay bừa bãi, nhất là khi quốc hội dưới thời Clinton ra luật nới lỏng sự kiểm soát để giúp càng nhiều người có thể mua được nhà càng tốt. TT Bush cũng chẳng đủ khả năng ngăn chận các ông Ba Tàu và Ấn Độ tư bản hoá tối đa, mua xe ào ào khiến xăng nhớt thế giới lên giá không ngừng, trong khi quốc hội ra luật cấm khai thác thêm mỏ dầu tại Mỹ. Quốc hội là cơ quan quyết định ngân sách quốc gia theo Hiến Pháp Mỹ, dù vậy, Bush vẫn bị quốc hội tố là thủ phạm gây thâm thủng ngân sách vài trăm tỷ.
Hầu hết các dân biểu nghị sĩ Dân Chủ bỏ phiếu cho Bush đánh Iraq, nhưng cũng chính những người này bây giờ tố Bush đánh Iraq bất hợp pháp.
Không cần biết phân bua đúng hay sai, chỉ biết Bush làm tổng thống thì phải chịu trách nhiệm về những gì xẩy ra dưới triều đại của mình. Cũng công bằng thôi. Nếu mọi sự đều tốt đẹp thì ông có quyền kể công, còn không thì ráng nghe chửi vậy. Đó là quy luật tiền định trong chính trị Mỹ từ hồi nào đến giờ.
Ông già trắng John McCain ra tranh cử, đại diện cho phe Cộng Hòa trong những điều kiện bất lợi nhất, trong khi ông trẻ đen Barack Obama, đại diện cho phe Dân Chủ lại là người thừa hưởng những điều kiện thuận lợi nhất.
Một cách ngắn gọn, Obama có bốn yếu tố thuận lợi rất lớn mà McCain không có: dân Mỹ chán ngấy Cộng Hòa, Obama là hình ảnh một lãnh tụ mới mẻ, hăng hái sung sức, dư thừa tiền bạc và được sự hậu thuẫn mạnh mẽ của giới truyền thông cấp tiến, gồm mấy đài truyền hình chính như ABC, CBS, NBC và CNN, và các tờ báo lớn như hai tuần báo Time, Newsweek, và ba nhật báo New York Times, Washington Post, Los Angeles Times.
Như vậy, đúng ra thì ông Obama phải là người có hy vọng thắng rất xa đối phương. Nhưng thực tế cho thấy trong tất cả các cuộc thăm dò dư luận, có khi ông McCain thắng ông Obama ba điểm, có khi ngược lại, Obama thắng McCain năm điểm. Như vậy thì cứ coi như là hai bên ngang ngửa nhau thôi.
Tình hình bất lợi cho Cộng Hòa như vậy mà hai ứng viên ngang ngửa nhau thì cũng có thể nói là Obama đang ở thế yếu, và McCain trong thế mạnh. Dick Morris, một cựu cố vấn chính trị của TT Clinton, đã nhận định: “Cái đảng ở trong tư thế mạnh đã lựa một ứng viên yếu nhất, trong khi cái đảng trong tư thế yếu đã lựa một ứng viên mạnh nhất”.
Đảng Cộng Hòa ý thức được sự thất thế nên lựa ứng viên mạnh nhất để cố giữ Tòa Bạch Ốc. Đảng Dân Chủ ỷ lại vào thế tất thắng nên muốn “làm lịch sử”, đưa một phụ nữ hoặc một người da đen lên làm tổng thống.
Mà tại sao McCain lại là một ứng viên mạnh nhất"
Thượng nghị sĩ McCain là một ứng viên có thể nói là gần hoàn hảo, gần như lý tưởng cho Cộng Hòa. Ông là người hùng, đã hy sinh nhiều cho đất nước. Can trường, thẳng thắn, đầy đủ tư cách và kinh nghiệm quân sự cũng như kinh nghiệm chính trị, rất có uy tín và được nể phục trong quốc hội. Sẵn sàng hợp tác với phe Dân Chủ để làm ra chuyện. Ông giải ngũ và tham gia chính trường khi Obama còn đang mài đũng quần tại trường trung học. Ông lại được sự hậu thuẫn của phe Cộng Hòa ôn hòa và các khối độc lập không thuộc đảng nào.
Một người từng trải. Nhưng có thể nói từng trải hơi quá nhiều với cái tuổi hơn 72. Cái tuổi mà phần lớn thiên hạ đã lo về câu cá làm vườn. Hiện giờ thì ông có vẻ vẫn khỏe lắm, nhưng chẳng ai dám bảo đảm ông sẽ đủ sức chịu đựng bốn năm làm tổng thống, hay đủ sáng suốt để lấy quyết định. Ông McCain đã khéo léo lái vấn đề, xỉa mũi dùi về phía Obama để nhấn mạnh ông này “quá trẻ và thiếu kinh nghiệm”.
Điều phiền hơn nữa, ông quá gần TT Bush trong lập trường về Iraq, phá thai, hôn nhân đồng tính… khiến phe Dân Chủ gọi ông là “Bush nhiệm kỳ ba”. Nhưng rất nhiều người không tin lập luận này vì trong quá khứ, ông McCain đã chống đối TT Bush trên nhiều vấn đề quan trọng, như chiến lược Iraq, thuế, bảo vệ môi sinh, gây quỹ cho đảng, ngân sách Nhà Nước, Katrina, tra tấn tù khủng bố… Một bằng chứng khá rõ: phe bảo thủ cực hữu triệt để ủng hộ TT Bush, nhưng lại chống McCain mạnh mẽ.
Ông không phải là người hoàn hảo, nhưng rõ ràng ông là ứng viên mạnh nhất mà Cộng Hòa có thể đưa ra.
Còn ông Obama, tại sao lại là một ứng viên yếu"
Nói câu này ra thế nào cũng có nhiều người phản đối. Ông Obama là ngôi sao đang sáng rực dưới bầu trời Dân Chủ. Trẻ tuổi, tài cao, nói năng như pháo nổ, hứa hẹn một tương lai rực rỡ chưa từng thấy cho nước Mỹ. Mỗi lần mít-tinh là thu hút cả chục ngàn người nghe. Ông là người lôi cuốn được hàng trăm ngàn thanh niên thanh nữ trẻ, lần đầu tiên trong đời họ, hăng hái tham gia vào sinh hoạt chính trị Mỹ. Hậu thuẫn của ông cũng được thể hiện qua việc cho đến nay ông đã thu được hơn hai trăm triệu đô tiền yểm trợ, một kỷ lục chưa ai đạt được. Như vậy sao lại gọi là yếu nhất"
Thật ra, khối dân ái mộ Obama tuy hăng hái, ồn ào, mà lại không đại diện cho đa số cử tri Mỹ. Chúng ta cần nhớ là chỉ mới có khoảng 15% dân Mỹ tham gia vào các cuộc bầu sơ bộ, còn lại chưa lên tiếng cho đến khi tổng tuyển cử tháng Mười Một tới. Nếu coi như ba ứng viên Obama, Hillary và McCain xấp xỉ ngang nhau, thì mỗi người chỉ mới được phiếu của 5% dân Mỹ thôi, tức là trên dưới 15 triệu người trong cái xứ 300 triệu dân này.
Cái liên minh mà Obama thành lập được là một liên minh của năm khối: dân da đen, trí thức cấp tiến, sinh viên khá giả, các thành phần chống chiến tranh Iraq, và giới truyền thông cấp tiến. Đây không là lần đầu tiên trong chính trị Mỹ có một liên minh như vậy, mà là lần thứ hai rồi.
Năm 1972, khi đại diện phe Dân Chủ, thượng nghị sĩ George McGovern cũng đã tạo được một cuộc tập hợp tương tự. Ông ra tranh cử đối diện với đương kim tổng thống Richard Nixon. Ông thu hút được sự ủng hộ hăng say, gần như điên cuồng, của giới trẻ và trí thức phản chiến, của dân da màu và cũng lôi cuốn được cả chục ngàn người đến nghe ông nói chuyện, đồng thời cũng được cổ võ bởi giới truyền thông cấp tiến đang đánh Nixon tơi bời vì cuộc chiến Việt Nam và khủng hoảng dầu xăng, y hệt tình trạng hiện nay.
Nhưng kết quả cuộc bầu tổng thống năm đó cho thấy rõ sức mạnh thực sự của liên minh này: McGovern thua Nixon trên 49 tiểu bang, chỉ thắng khít nút được có đúng một tiểu bang Massachusetts, tiểu bang cấp tiến nhất Mỹ (và District of Columbia, là thủ đô Washington, một thành trì kiên cố của khối cử tri da đen). Dân Mỹ nói chung chống chiến tranh vì bản tính hiền hòa lương thiện, nhưng họ cũng không muốn cuốn cờ tháo chạy như McGovern chủ trương. Hay Obama chủ trương hiện nay.
Ông McGovern cũng thua vì liên minh của ông đã không thu hút được các khối cử tri lớn khác như dân trung lưu và lao động Mỹ trắng, giới trung niên và lão niên, giới phụ nữ, thanh niên không là sinh viên đại học, và những thành phần không phải dân thành thị mà sống ở thôn quê, các tỉnh nhỏ, và ngoại ô các thành phố lớn.
Kinh nghiệm của McGovern không khỏi làm nhiều người nghĩ đến trường hợp của Obama ngày hôm nay. Nhất là khi nhìn vào những chiến thắng của bà Hillary lúc cuối mùa bầu sơ bộ.
Trước hết, những chiến thắng sau này chứng minh Obama chỉ thắng được lúc đầu mùa tranh cử khi còn ít người biết đến, sau này khi càng nhiều người biết rõ ông hơn - đặc biệt là sau khi liên hệ của Obama với các mục sư quá khích Wright và Pfleger, giáo sư khủng bố Ayers, và tài phiệt đang ngồi tù Rezko được khui ra - hậu thuẫn càng ngày càng yếu, nhất là tại các tiểu bang lớn.
Quan trọng hơn nữa, và đây cũng là điểm mà Hillary muốn nhấn mạnh: những chiến thắng sau này của bà chứng tỏ Obama đã và sẽ không được sự hậu thuẫn của thành phẩn chủ lực của Dân Chủ: lao động Mỹ trắng (white blue-collars).
Trước hết, phải nói về thực tế bầu cử Mỹ. Chúng ta cần ghi nhận là theo thể thức bầu tổng thống của Mỹ, kết quả từng tiểu bang mới có tính cách quyết định, chứ không phải tổng số phiếu của cả nước. Al Gore thu được nửa triệu phiếu nhiều hơn Bush mà vẫn thua.
Do đó, trên nguyên tắc, đây là cuộc bầu cử trên năm mươi tiểu bang. Nhưng có những tiểu bang chắc chắn sẽ bầu cho Cộng Hòa – như Texas, các tiểu bang Tây-Bắc, và Miền Nam - và những tiểu bang 100% Dân Chủ - như California, New York, Massachusetts, Illinois. Do đó, thực tế mà nói thì cuộc chạy đua được quyết định tại chừng nửa tá tiểu bang, trong vòng đai đại hồ - còn được gọi là vòng đai rỉ xét, Rust Belt, vì là khu kỹ nghệ nặng bị đào thải - như Ohio, Pennsylvania, Kentucky, Missouri, West Virginia, Michigan. Thắng trong đa số các tiểu bang này là đắc cử tổng thống.
Giản dị và dễ hiểu.
Đây là dựa trên kinh nghiệm của TT Clinton (Clinton cả hai lần đều thắng tại cả sáu tiểu bang) và TT Bush (Bush cả hai lần đều thua tại Pennsylvania và Michigan, mà thắng tại các tiểu bang còn lại).
Các tiểu bang vừa nêu trên là nơi có sự tập trung lớn của khối trung lưu và lao động Mỹ trắng. Cho đến nay, các cuộc tranh cử với bà Hillary và thăm dò dư luận cho thấy Obama rất yếu tại tất cả các tiểu bang huyết mạch ấy. Đã yếu ngay trong khối Dân Chủ thì làm sao “lấn đất dành dân” bên Cộng Hòa được"
Tại Kentucky, trong một cuộc thăm dò dư luận của đài CNN, chỉ có một phần ba (33%) cử tri Dân Chủ của bà Hillary nói là sẽ bỏ phiếu cho Obama nếu ông là ứng viên của Dân Chủ. Một nửa sẽ đào ngũ qua bên McCain, phần còn lại sẽ không đi bầu. Đó là chưa nói đến Florida, một tiểu bang then chốt đã mang về chiến thắng cho Bush năm 2000. Tại đây, McCain hiện đang thắng Obama ít ra là mười điểm.
Một điều đáng quan ngại nữa cho Obama là trong cuộc chạy đua với bà Hillary, ông thắng phần lớn nhờ hậu thuẫn của một thành phần chủ lực trong đảng Dân Chủ: dân da đen. Nhưng khối da đen chỉ là 11% số cử tri cả nước, mà lại tập trung ở các tiểu bang miền Nam, là nơi mà đa số cử tri sẽ theo Cộng Hòa.
Có một yếu tố tối kỵ mà ai nói đến cũng phải uốn lưỡi bẩy lần để làm sao nói cho nó “phải đạo chính trị” (politically correct). Đó là vấn đề kỳ thị da đen. Nói huỵch tẹt ra thì hiển nhiên rất nhiều ông bà Mỹ trắng chưa chấp nhận một người đen làm tổng thống, dù không dám nói ra. Nếu được thăm dò ý kiến thì hầu hết sẽ nói sẵn sàng bỏ phiếu cho Obama để chứng tỏ mình tiến bộ, văn minh, không kỳ thị. Nhưng khi vào phòng phiếu, đứng một mình, họ lại bỏ phiếu khác. Hiện tượng này được báo Mỹ gọi là “hiện tượng Bradley”. Tom Bradley từng là thị trưởng Dân Chủ da đen rất có uy tín của Los Angeles (ngày nay, phi trường LAX có tên chính thức là Tom Bradley International Airport). Năm 1982, ông tranh cử thống đốc California, đối diện với một ứng viên Cộng Hòa da trắng.
Tất cả các cuộc thăm dò dư luận cho đến ngày cuối cùng trước ngày bầu cử dự báo ông sẽ đại thắng. Nhưng kết quả ông đại bại. Chứng tỏ rất nhiều ông bà Mỹ trắng miệng nói sẽ bầu cho ông da đen Bradley, nhưng khi bỏ phiếu thì lại bỏ phiếu cho ông da trắng đối thủ.
Bà Hillary cũng đã nhìn thấy hiện tượng ấy trong kỳ bầu sơ bộ ở New Hampshire. Trước ngày bầu, thăm dò dư luận cho thấy bà sẽ thua Obama ít ra là 12 tới 15 điểm. Rốt cuộc bà thắng Obama ba điểm. Trong các cuộc bầu ở Texas, Ohio, Pennsylvania, West Virginia, Kentucky và South Dakota gần đây cũng vậy. Tỷ lệ thắng của bà cao hơn hẳn các cuộc thăm dò trước ngày bầu.
Thất bại của bà Hillary cũng đã tạo ra một sự bất mãn lớn cho giới phụ nữ Mỹ trắng. Nếu ông McCain biết khai thác, ví dụ như chọn một phụ nữ ôn hòa đứng cùng liên danh, biết đâu sẽ chẳng lôi cuốn được nhiều bà Dân Chủ"
Có nhiều dư luận cho rằng nhìn vào tình hình chung bất lợi cho Cộng Hòa và cá nhân hai ứng viên có phần bất lợi cho Obama, có thể người ta sẽ thấy Cộng Hòa thắng trong cuộc bầu cử tổng thống trong khi Dân Chủ sẽ thắng lớn trong cuộc bầu cử quốc hội.
Tình trạng hiện hữu, trong hiệp đầu của cuộc chạy đua, còn cách đại hội của cả hai đảng khoảng hai tháng, cho thấy ông McCain có thế thượng phong hơn ông Obama. Nhưng chắc chắn tình hình sẽ thay đổi khi đảng Dân Chủ chính thức đoàn kết lại sau đại hội đảng cuối tháng Tám và sau khi phe bà Hillary kết hợp lại với phe Obama. Khi đó thế đứng của ông Obama sẽ mạnh hơn bây giờ nhiều. Tất cả tùy thuộc hai phe Obama và Hillary sẽ hợp tác với nhau đến mức độ nào.
Một vấn đề quan trọng hơn nữa: sự phân tách trên chỉ có giá trị dựa trên các cuộc bầu cử tổng thống từ năm 1992 đến 2004. Hiện nay, người ta đang thấy cả hai ứng viên Obama và McCain đang cố “vẽ” lại bản đồ chính trị Mỹ. Obama đang cố chen chân vào cứ địa Cộng Hòa, là các tiểu bang tây-bắc, và tranh thắng tại miền nam nhờ khối cử tri da đen. McCain thì lo lấn đất qua các khối dân Nam Mỹ và khối lao động Mỹ trắng. Chiến lược nào thất bại hay thành công sẽ là yếu tố quyết định cho cuộc bầu tháng Mười Một.
Chúng ta sẽ có dịp cập nhật thường xuyên biến chuyển của tình hình trong các hiệp tới của trận đấu (21-6-08).