Chủ trương "Việt Nam học Trung Quốc đổi mới kinh tế" đã được đưa ra từ nhiều năm nay, trong đảng không có dị nghi, tất nhiên đã chấp nhận. Nhưng bây giờ vấn đề đi theo Trung Quốc trở thành kẹt, vì dư luận dân chúng trong và ngoài nước đã chỉ trích đảng CSVN nhượng đất nhượng biển cho Trung Quốc. Đi học làm kinh tế theo Trung Quốc cũng chẳng sao, nhưng phải đem một phần đất đai của tổ tiên làm lễ vật tặng "sư phụ" là chuyện khó coi. Phản ứng của Hà Nội trong những ngày vừa qua cho thấy ban lãnh đạo đảng CSVN đã đau thấu đến tâm can về những lời tố cáo dâng lễ quan thầy. Hai nguời lên tiếng chỉ trích đảng về chuyện này đã bị bắt: ông Lê Chí Quang, một giáo sư điện toán có bằng luật học, đã nhiều lần lên án cuộc điều đình giữa Bắc Kinh và Hà Nội về biên giới trên bộ và trên biển; và ông Trần Khuê, một nhà trí thức nổi tiếng trong nước vì những tiếng nói tranh đấu cho dân chủ. Ông Khuê là người đã viết và phổ biến "bức thư ngỏ" gửi Giang Trạch Dân khi họ Giang đến thăm Hà Nội hồi đầu tháng này.
Việc bắt giữ hai ông Quang và Khuê đã phản lại lập luận của Hà Nội "không làm theo Trung Quốc". Có thể bề ngoài "không làm theo", nhưng bề trong lại răm rắp tuân lệnh Bắc Kinh. Bịt mồm những tiếng nói trung trực phê phán việc ký kết hiệp định bất công với Trung Quốc, đó là vì áp lực của quan thầy. Việc đàn áp những tiếng nói phê phán về chuyện này đã diễn ra từ đầu năm khi Công an bắt giữ nhà báo Bùi Minh Quốc ở Đà Lạt vì ông đi tìm hiểu sự thật về hai bản hiệp ước đã được ký kết với Trung Quốc chưa hề được công bố. Như vây ban lãnh đạo đảng hiện nay của Nông Đức Mạnh cũng không khác gì thời Đỗ Mười và Lê Khả Phiêu, những người đã mang tiếng xấu quỵ lụy thiên triều để mong được ân sủng bám lấy địa vị.
Có một tiếng nói đáng chú ý. Phạm Thế Duyệt tuần qua nói một câu rất hùng hồn: "Việt Nam là Việt Nam. Việt Nam làm việc theo cách Việt Nam. Đừng có nói việc gì Việt Nam cũng đi theo Trung Quốc. Mỗi nước có hoàn cảnh riêng". Có thật vậy không" Duyệt là một nhân vật có thế lực nhất dưới thời Mười và Phiêu, nhưng lại là một tay tham nhũng gộc bị tố cáo nhiều nhất. Hiện nay Duyệt chỉ còn làm Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc, một tổ chức ngoại vi có nhiệm vụ vận động quần chúng. Vậy mà bây giờ Duyệt chính thức lên tiếng nói về mối quan hệ với Trung Quốc, không lẽ phe thân Trung Quốc lại lấn áp dưới thời Nông Đức Mạnh" Nhưng tại sao Duyệt dám nói "Việt Nam làm theo cách Việt Nam"" Sự thật câu này còn có nhiều ẩn ý. Đảng CSVN không cho doanh gia ngoài đảng được vào đảng là có một nguyên nhân căn bản. Các doanh gia tư nhân giỏi nhất của Việt Nam phần lớn xuất thân từ miền Nam, họ đã bị ảnh hưởng của chế độ kinh tế thị trường dưới thời Việt Nam Cộng Hòa có Mỹ viện trợ. Đảng CSVN muốn lợi dụng hoạt động kinh tế của họ, nhưng phe bảo thủ giáo điều ở miền Bắc lại sợ những mầm mống của chế độ cũ ở miền Nam diễn biến hòa bình.
Phạm Thế Duyệt vốn là bí thư thành ủy Hà Nội, người miền Bắc. Duyệt đã mất chức này và mất luôn cả chức ủy viên bộ Chính trị khi Nông Đức Mạnh lên làm Tổng bí thư, nên đã mang hận sẵn. Trong khi đó Trương Tấn Sang, nguyên bí thư thành ủy Saigon còn trong bộ Chính trị và được làm Chủ tịch Ủy ban Kinh tế Trung ương đảng. Nguyễn Tấn Dũng, Phó Thủ tướng, cũng là người miền Nam, đã trả lời những câu hỏi của Reuters về việc "cho phép đảng viên được làm tư doanh". Vào dịp này Trương Tấn Sang cũng lên tiếng. Để trả lời câu hỏi đảng CSVN cho đảng viên làm tư doanh có phải đã cho phép họ đi theo con đường tư bản chủ nghĩa, Sang nói: "Bây giờ đảng không đặt vấn đề đó, mà chỉ nhìn vào việc mở rộng thêm lãnh vực tư doanh, không gạt ra ngoài kinh tế tư doanh theo chủ nghĩa tư bản".
Trương Tấn Sang còn cố ý đề cao sức mạnh của tư doanh, quên luôn chủ trương quốc doanh chỉ đạo kinh tế quốc dân là cái phao do phe bảo thủ giáo điều vẫn muốn bám lấy cho chắc. Sang nói: "Lãnh vực tư doanh hiện chiếm 46% tổng sản lượng quốc dân. Trong tương lại theo chính sách đổi mới, chúng tôi sẽ có những biện pháp thúc đẩy tư doanh mạnh hơn và tạo ra một sự phát triển mau hơn nữa". Trong hai lần đại hội trước, đảng Cộng sản Việt Nam đã bác bỏ mọi ý kiến cho phép đảng viên làm tư doanh. Kể cả lần Đại hội đảng kỳ IX năm ngoái bầu Nông Dức Mạnh làm Tổng bí thư, đảng bàn cãi gay go rồi cũng bác bỏ đề nghị đó. Vậy bây giờ tại sao Trương Tấn Sang dám đề cao tư doanh như vậy" Lý do rất giản dị, Thương ước Việt-Mỹ đã được thông qua và thi hành, nếu không phát triển tư doanh, kinh tế chỉ có xuống dốc.
Những lời tuyên bố của Phạm Thế Duyệt và Trương Tấn Sang đã tạo ra một đường rạn nứt khá rõ, khiến chuyện theo hay không theo Trung Quốc chỉ là chuyện nói ngoài đầu lưỡi. Chúng tôi nghĩ Trung Quốc và Việt Nam cùng đi theo một con đường giống nhau, đó là phải chôn chủ nghĩa Cộng sản. Nhưng chôn nó cách nào lại không giống nhau, vì mỗi bên đều cần phải làm sao bảo đảm quyền lợi riêng cho cá nhân phe lãnh đạo được an toàn. Quả là "mỗi nước có một hoàn cảnh".