Cuộc khủng hoảng đang xảy ra tại Ukraine sẽ làm thay đổi cả lục địa Âu-Á và khiến người Việt ta nên suy ngẫm....
Đặc điểm đáng chú ý của cuộc khủng hoảng tại Ukraine là các lực lượng trong cuộc đều có khả năng tổ chức, tinh thần kỷ luật và nhất là sự tự chế trong cách vận động quần chúng để không gây bạo động và tổn thất. Tối cao Pháp viện Ukraine cuối cùng hủy bỏ kết quả bầu cử và cho tổ chức lại vòng chung kết vào ngày 26 tháng này. Trước sau, không có tiếng nổ, thậm chí cũng chẳng có một vỏ xe bị đốt, chỉ có một rừng cờ màu da cam...
Cuộc “Cách mạng Cam” tại Ukraine, tiếp theo cuộc cách mạng tại Cộng hoà Serbia cách đây đúng bốn năm - khiến Slobodan Milosevic bị lật đổ cũng sau một cuộc bầu cử có gian lận – cho ta thấy trình độ dân trí đáng khâm phục của các nước Đông Âu từng bị chế độ cộng sản cai trị khá lâu. Một trình độ hơn hẳn các nước Cộng sản Á châu: nếu ta quên mất tên tuổi những người đang bị bách hại tại Việt Nam vì khát khao dân chủ hoặc chỉ thị mới loan báo của bộ Công an và Quốc phòng Hà Nội là “không được suy nghĩ về vụ T-4” thì hãy nhớ tới vụ Thiên an môn năm 1989....
Nhưng, nhìn từ bên ngoài, vụ Ukraine còn đáng chú ý hơn vì động lực phức tạp của các quốc gia liên hệ, là Liên bang Nga, Liên hiệp Âu châu và Hoa Kỳ. Toàn lục địa Âu-Á, trải dài từ vùng Bretagne của Pháp tới Vladivostok của Nga, sẽ bị ảnh hưởng trong mấy chục năm tới, cũng tương tự như tiến trình dân chủ hóa thế giới Hồi giáo.
Quả như vậy, địa dư chiến lược và dân chủ hóa là hai khía cạnh đáng chú ý tại Ukraine.
Trước khi nói về địa dư chiến lược, hãy nói về địa dư:
Ukraine giống Việt Nam ở rất nhiều điểm bất ngờ. Xứ này có gần 50 triệu dân trên một lãnh thổ rộng hơn Pháp và gần gấp đôi Việt Nam (hơn 600 ngàn cây số vuông), và từng là nạn nhân của các đại cường lân bang vì nằm trên vùng “giao lưu văn hoá” Đông-Tây. Từng bị xâm chiếm và đô hộ nhiều lần trong lịch sử - bởi cả quân Mông Cổ, xứ Lithuania và Ba Lan - Ukraine trở thành thuộc địa Nga và tuyên bố độc lập sau khi Nga thất trận trong Thế chiến thứ nhất. Chỉ một năm sau, Ukraine lại bị thôn tính và trở thành Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Ukraina trong Liên bang Xô viết năm 1922 (lãnh thổ miền Bắc thì vẫn nắm dưới quyền cai trị của Ba Lan cho đến 1939).
Món quà xã hội chủ nghĩa đáng ghi nhớ cho người dân Ukraine là trận đói 1932-1933 – trong thời “bình”- khiến hơn năm triệu người chết dưới triều đại Stalin và vụ nổ lò máy nguyên tử tại Chernobyl năm 1986 dưới triều đại Brezhnev. Trong Thế chiến thứ hai, Ukraine nằm trên đường tiến quân của Đức quốc xã vào nước Nga, rồi đường giải phóng của đồng minh, trước khi bị Liên xô chiếm lại năm 1944.
Vì vị trí địa dư, Ukraine là mảnh hộ tâm kính của Nga: Đế quốc Nga chỉ thành hình khi khống chế được Ukraine, nếu không, sẽ như anh khổng lồ hở bụng. Vì hoàn cảnh lịch sử, Ukraine cũng chịu ảnh hưởng của hai xu thế lớn trên hai miền: miền Tây cởi mở và thiên về Âu châu, miền Đông cổ điển thì nói tiếng Nga và theo chính thống giáo. Ngày nay, Ukraine là vùng giao tranh giữa hai nếp văn hoá chính trị: miền Tây khát khao dân chủ và tiến bộ, miền Đông độc tài và triệt để bảo vệ “bản sắc dân tộc”.
Hoàn cảnh đó làm ta nhớ tới Việt Nam khi xoay 90 độ: miền Nam cởi mở và tiến bộ ngay từ khi trở thành Việt Nam, nhất là kể từ thế kỷ 19, trong khi miền Bắc coi trọng truyền thống nhưng gò bó về tư tưởng và bị Trung Quốc khống chế mà không ý thức được đặc tính nô lệ ấy.
Bây giờ, ta trở lại chuyện địa dư chính trị.
Trên đường tan rã sau khi Đế quốc Liên xô sụp đổ, Liên bang Nga cố gom nhặt hai manh giáp còn lại là Belarus và Ukraine, khi ba nước Cộng hoà Baltic đã thành hội viên của Minh ước Bắc Đại Tây Dương NATO, các nước Đông Âu đã hội nhập vào Liên hiệp Âu châu và ngần ấy Cộng hoà Hồi giáo (có tên là “stan”, đất) đều vuột khỏi tầm kiểm soát. Từ gần 10 năm nay, Nga mất bao xương máu và tài sản mà chưa giữ nổi Chechnya. Nếu Ukraine ngả về Tây thì Liên bang Nga chỉ là cường quốc hạng nhì, là điều Tổng thống Vladimir Putin không muốn và không thể chấp nhận được. Tội nghiệp cho ông ta.
Nhưng, tội nghiệp hơn là dân Ukraine: họ không muốn bị chia hai, dù có sức ly tâm rất mạnh ở bên trong.
Các nước Tây phương, tức là Liên hiệp Âu châu, Minh ước NATO và Hoa Kỳ, không có nhu cầu thôn tính nước Nga. Nền dân chủ chính trị và tự do kinh tế tự nhiên phát triển và các chính quyền hay lãnh đạo chỉ chạy theo để hợp thức hoá: Tây phương có thể làm Ukraine thay đổi, và như vậy, mặc nhiên đe dọa quyền lợi của Liên bang Nga, hiện thay đổi chậm hơn các chư hầu cũ và chưa tìm ra một giải pháp chính trị cho chính mình. Nước Nga cảm thấy bị đe dọa, chẳng vì những tính toán xâm lăng đế quốc của Tây phương mà vì sự chuyển động tự nhiên của xã hội – ta đọc thấy mối lo “diễn biến hoà bình” đầy ngớ ngẩn của Hà Nội. Vụ khủng hoảng Ukraine vì vậy là một khủng hoảng văn hoá cho Nga, và khủng hoảnh chính trị cho chính quyền Putin. Họ phải tìm mọi cách giàng xứ nào vào vùng ảnh hưởng của mình, nếu không, tiến trình tan rã sẽ tiếp tục.
Vì vậy, Nga ủng hộ xu hướng bảo thủ - và tham ô lạc hậu - của Tổng thống Leonid Kuchma và kết quả bầu cử đầy tính ma giáo của Thủ tướng Viktor Yanukovich. Khối Tây phương lại không thể nhắm mắt bỏ qua. Dù không có chủ đích, các nước Âu châu cũng không thể để xảy ra một vụ cưỡng đoạt dân ý trắng trợn như vậy, và Hoa Kỳ thấy ra một mối hàn không thể lỡ: một sự đồng thuận giữa hai bờ Đại Tây Dương và một cơ hội khuất phục Liên bang Nga. Ít ra là cơ hội gây khó cho Putin để vận động những giải pháp khác, ở nơi khác.
Nói vắn tắt: vụ khủng hoảng Ukraine là trận đụng độ Đông-Tây hậu cộng sản: Liên bang Nga cho rằng chuyện bầu cử chỉ là cái cớ của Tây phương để lột manh giáp che bụng của mình. Các nước Âu-Mỹ thì cho rằng đó là một đòn bành trướng đầy tuyệt vọng của Nga.
Đặc điểm đáng chú ý của cuộc khủng hoảng tại Ukraine là các lực lượng trong cuộc đều có khả năng tổ chức, tinh thần kỷ luật và nhất là sự tự chế trong cách vận động quần chúng để không gây bạo động và tổn thất. Tối cao Pháp viện Ukraine cuối cùng hủy bỏ kết quả bầu cử và cho tổ chức lại vòng chung kết vào ngày 26 tháng này. Trước sau, không có tiếng nổ, thậm chí cũng chẳng có một vỏ xe bị đốt, chỉ có một rừng cờ màu da cam...
Cuộc “Cách mạng Cam” tại Ukraine, tiếp theo cuộc cách mạng tại Cộng hoà Serbia cách đây đúng bốn năm - khiến Slobodan Milosevic bị lật đổ cũng sau một cuộc bầu cử có gian lận – cho ta thấy trình độ dân trí đáng khâm phục của các nước Đông Âu từng bị chế độ cộng sản cai trị khá lâu. Một trình độ hơn hẳn các nước Cộng sản Á châu: nếu ta quên mất tên tuổi những người đang bị bách hại tại Việt Nam vì khát khao dân chủ hoặc chỉ thị mới loan báo của bộ Công an và Quốc phòng Hà Nội là “không được suy nghĩ về vụ T-4” thì hãy nhớ tới vụ Thiên an môn năm 1989....
Nhưng, nhìn từ bên ngoài, vụ Ukraine còn đáng chú ý hơn vì động lực phức tạp của các quốc gia liên hệ, là Liên bang Nga, Liên hiệp Âu châu và Hoa Kỳ. Toàn lục địa Âu-Á, trải dài từ vùng Bretagne của Pháp tới Vladivostok của Nga, sẽ bị ảnh hưởng trong mấy chục năm tới, cũng tương tự như tiến trình dân chủ hóa thế giới Hồi giáo.
Quả như vậy, địa dư chiến lược và dân chủ hóa là hai khía cạnh đáng chú ý tại Ukraine.
Trước khi nói về địa dư chiến lược, hãy nói về địa dư:
Ukraine giống Việt Nam ở rất nhiều điểm bất ngờ. Xứ này có gần 50 triệu dân trên một lãnh thổ rộng hơn Pháp và gần gấp đôi Việt Nam (hơn 600 ngàn cây số vuông), và từng là nạn nhân của các đại cường lân bang vì nằm trên vùng “giao lưu văn hoá” Đông-Tây. Từng bị xâm chiếm và đô hộ nhiều lần trong lịch sử - bởi cả quân Mông Cổ, xứ Lithuania và Ba Lan - Ukraine trở thành thuộc địa Nga và tuyên bố độc lập sau khi Nga thất trận trong Thế chiến thứ nhất. Chỉ một năm sau, Ukraine lại bị thôn tính và trở thành Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Ukraina trong Liên bang Xô viết năm 1922 (lãnh thổ miền Bắc thì vẫn nắm dưới quyền cai trị của Ba Lan cho đến 1939).
Món quà xã hội chủ nghĩa đáng ghi nhớ cho người dân Ukraine là trận đói 1932-1933 – trong thời “bình”- khiến hơn năm triệu người chết dưới triều đại Stalin và vụ nổ lò máy nguyên tử tại Chernobyl năm 1986 dưới triều đại Brezhnev. Trong Thế chiến thứ hai, Ukraine nằm trên đường tiến quân của Đức quốc xã vào nước Nga, rồi đường giải phóng của đồng minh, trước khi bị Liên xô chiếm lại năm 1944.
Vì vị trí địa dư, Ukraine là mảnh hộ tâm kính của Nga: Đế quốc Nga chỉ thành hình khi khống chế được Ukraine, nếu không, sẽ như anh khổng lồ hở bụng. Vì hoàn cảnh lịch sử, Ukraine cũng chịu ảnh hưởng của hai xu thế lớn trên hai miền: miền Tây cởi mở và thiên về Âu châu, miền Đông cổ điển thì nói tiếng Nga và theo chính thống giáo. Ngày nay, Ukraine là vùng giao tranh giữa hai nếp văn hoá chính trị: miền Tây khát khao dân chủ và tiến bộ, miền Đông độc tài và triệt để bảo vệ “bản sắc dân tộc”.
Hoàn cảnh đó làm ta nhớ tới Việt Nam khi xoay 90 độ: miền Nam cởi mở và tiến bộ ngay từ khi trở thành Việt Nam, nhất là kể từ thế kỷ 19, trong khi miền Bắc coi trọng truyền thống nhưng gò bó về tư tưởng và bị Trung Quốc khống chế mà không ý thức được đặc tính nô lệ ấy.
Bây giờ, ta trở lại chuyện địa dư chính trị.
Trên đường tan rã sau khi Đế quốc Liên xô sụp đổ, Liên bang Nga cố gom nhặt hai manh giáp còn lại là Belarus và Ukraine, khi ba nước Cộng hoà Baltic đã thành hội viên của Minh ước Bắc Đại Tây Dương NATO, các nước Đông Âu đã hội nhập vào Liên hiệp Âu châu và ngần ấy Cộng hoà Hồi giáo (có tên là “stan”, đất) đều vuột khỏi tầm kiểm soát. Từ gần 10 năm nay, Nga mất bao xương máu và tài sản mà chưa giữ nổi Chechnya. Nếu Ukraine ngả về Tây thì Liên bang Nga chỉ là cường quốc hạng nhì, là điều Tổng thống Vladimir Putin không muốn và không thể chấp nhận được. Tội nghiệp cho ông ta.
Nhưng, tội nghiệp hơn là dân Ukraine: họ không muốn bị chia hai, dù có sức ly tâm rất mạnh ở bên trong.
Các nước Tây phương, tức là Liên hiệp Âu châu, Minh ước NATO và Hoa Kỳ, không có nhu cầu thôn tính nước Nga. Nền dân chủ chính trị và tự do kinh tế tự nhiên phát triển và các chính quyền hay lãnh đạo chỉ chạy theo để hợp thức hoá: Tây phương có thể làm Ukraine thay đổi, và như vậy, mặc nhiên đe dọa quyền lợi của Liên bang Nga, hiện thay đổi chậm hơn các chư hầu cũ và chưa tìm ra một giải pháp chính trị cho chính mình. Nước Nga cảm thấy bị đe dọa, chẳng vì những tính toán xâm lăng đế quốc của Tây phương mà vì sự chuyển động tự nhiên của xã hội – ta đọc thấy mối lo “diễn biến hoà bình” đầy ngớ ngẩn của Hà Nội. Vụ khủng hoảng Ukraine vì vậy là một khủng hoảng văn hoá cho Nga, và khủng hoảnh chính trị cho chính quyền Putin. Họ phải tìm mọi cách giàng xứ nào vào vùng ảnh hưởng của mình, nếu không, tiến trình tan rã sẽ tiếp tục.
Vì vậy, Nga ủng hộ xu hướng bảo thủ - và tham ô lạc hậu - của Tổng thống Leonid Kuchma và kết quả bầu cử đầy tính ma giáo của Thủ tướng Viktor Yanukovich. Khối Tây phương lại không thể nhắm mắt bỏ qua. Dù không có chủ đích, các nước Âu châu cũng không thể để xảy ra một vụ cưỡng đoạt dân ý trắng trợn như vậy, và Hoa Kỳ thấy ra một mối hàn không thể lỡ: một sự đồng thuận giữa hai bờ Đại Tây Dương và một cơ hội khuất phục Liên bang Nga. Ít ra là cơ hội gây khó cho Putin để vận động những giải pháp khác, ở nơi khác.
Nói vắn tắt: vụ khủng hoảng Ukraine là trận đụng độ Đông-Tây hậu cộng sản: Liên bang Nga cho rằng chuyện bầu cử chỉ là cái cớ của Tây phương để lột manh giáp che bụng của mình. Các nước Âu-Mỹ thì cho rằng đó là một đòn bành trướng đầy tuyệt vọng của Nga.
Các nước liên hệ - Nga, Âu, Mỹ - có chủ đích ấy không thực ra lại không quan trọng. Sự vận hành của thực tế mới đáng kể. Nếu dân Ukraine muốn sống dân chủ và không chấp nhận thủ thuật chính trị để cưỡng đoạt ý dân thì Liên bang Nga hết là đại cường đại lục, sẽ mất ảnh hưởng ở mọi nơi khác trước khi xu hướng độc đoán sẽ mất luôn ảnh hưởng ngay bên trong. Cục diện Liên bang Nga vì vậy sẽ có thay đổi lớn nếu xu hướng dân chủ thắng thế tại Ukraine. Do đó, toàn lục địa Âu-Á đang nằm trên bàn cân chênh vênh. Và quả cân đó là 50 triệu dân Ukraine, là lá phiếu người dân. Nhưng, họ không quan tâm đến chuyện thế giới và quân bình chiến lược Đông-Tây, họ muốn có một xứ sở thống nhất và thanh bình. Lãnh đạo của họ ở cả hai phe mà tính trật thì họ sẽ lại bị hy sinh trước tiên...
Kết quả của biến cố sẽ thay đổi diện mạo của phân nửa thế giới trong mấy chục năm tới. Đó là khía cạnh địa dư chính trị, với những dự tính hay lo sợ của các nước trong cuộc. Cũng vì vậy mà người ta hiểu vì sao lại có nạn tráo thùng phiếu tại Ukraine và những đắn đo của dân Ukraine trước sự cuống cuồng của Valdimir Putin.
Bây giờ ta mới nói đến nội dung và ảnh hưởng của những đắn đo ấy: dân chủ hay chăng"
Đề cao dân chủ mạnh nhất chính là Âu châu – sau khi đã trải năm trăm năm bóc lột và khống chế thế giới. Ý niệm dân chủ xuất phát đầu tiên là từ khu vực này, với đám tòng vong hắc ám ngụy danh dân chủ là chủ nghĩa thực dân, phát xít rồi cộng sản. Ý niệm ấy nay đã trở thành phổ biến trên thế giới và là một đòi hỏi thực tế ngay tại Âu châu mở rộng về hướng Đông.
Nhưng, Âu châu chỉ mở rộng về hướng Đông mà bất lực tại hướng Nam, với di sản của chế độ thực dân Tây phương là nỗi bất mãn của Thế giới Hồi giáo. Hoa Kỳ nhập cuộc với lối năng nổ đầy khó chịu của Tổng thống Bush.
Âu châu muốn có dân chủ trên vùng đất của mình và các vùng phiên trấn vây quanh. Xa hơn nữa, dân chủ trở thành ý niệm văn hoá, hoặc chưa hợp thời. Nghĩa là mơ hồ. Bất kể tới những giải đoán thâm thúy của Âu châu uyên bác, Hoa Kỳ - và một cựu đế quốc thâm thúy và thâm độc nhất là nước Anh - đã nhìn thấy một sự thể khác: dân chủ là giải pháp chứ không là vấn đề. Và là giải pháp toàn cầu. Lý luận đó gây hiềm khích và làm ô nhiễm mối quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương, giữa Hoa Kỳ và Âu châu (cũ).
Từ hai năm nay, hai bên duy nhất có một lần đồng ý là tại Ukraine.
Hai mươi năm trước, Tây Âu còn lo sợ vì phản ứng quyết liệt của Tổng thống Ronald Reagan đến nỗi bật khóc “thà đỏ hơn chết”, thà là bị Liên xô khuất phục còn hơn là bị chiến tranh nguyên tử. Khi đó, Reagan đòi thiết trí hỏa tiễn tầm trung để bảo vệ Tây Âu chống hỏa tiễn chiến lược của Liên xô. Cái nhìn đớn hèn và ích kỷ của Tây Âu khi đó - chủ yếu của cánh tả Đức và Pháp – là nếu chiến tranh bùng nổ thì sẽ bùng nổ tại Âu châu, chứ nước Mỹ vẫn bình yên. Đám phản chiến màu hồng của Tây Âu không thể ngờ là có ngày Liên xô tan rã, hoặc Ukraine sẽ có bầu cử như ngày nay.
Ngày nay, ta lại thấy phản ứng đó: việc Tổng thống Bush và Thủ tướng Blair của Anh muốn xây dựng dân chủ trong thế giới Hồi giáo là viển vông không tưởng. Lại đòi xây dựng dân chủ trong một xứ trung cổ là Afghanistan và một xứ có mầm nội chiến lâu đời là Iraq là điều không những khó thành mà còn nguy hiểm nữa. Tất cả xu hướng ngoại giao truyền thống và cổ điển tự mệnh danh là “thực tiễn” cũng đồng ý như vậy. Nôm na là vì quyền lợi đại cường, đừng tháo ngòi nổ trên các thùng thuốc súng. Cứ phủ cát là tạm êm. Nhưng ý dân lại khác và vụ Ukraine mới bùng nổ thành khủng hoảng.
Khi thực tế lại xoay chuyển bất ngờ như vậy thì xu hướng khôn ngoan đến độ đớn hèn dõng dạc đòi hỏi phải có dân chủ tại Ukraine, một sự đồng thuận hiếm hoi với quan điểm cực đoan và quá khích của Bush!
Trong số người cầm cờ biểu tình suốt mấy ngày đêm tại Kiev để đòi hỏi bầu cử trong sáng cho Ukraine, không thiếu gì những cựu đảng viên cộng sản hoặc con em của chế độ Cộng sản thời Liên xô. Có lý do gì khiến ta cho rằng trong số dân Hồi giáo không có những người như vậy" Có, một lý do duy nhất: chúng ta kỳ thị sắc và tin là họ không đủ thông minh để tìm ra giải pháp có lợi nhất cho bản thân và xứ sở.
Tối cao Pháp viện Ukraine có thể ra một phán quyết dứt khoát hơn (“có gian lận bầu cử, ứng viên Viktor Yushchenko mới là người thắng cử”) nhưng ta không nên đòi hỏi quá nhiều. Định chế ấy không là một công cụ gia nô thì cũng là điều đáng mừng và đáng khen. Ukraine có tự do và độc lập hay chăng, ta chưa biết, nhưng có thể tin vào một kết quả tích cực khi thấy phe đối lập có tổ chức, đường lối và lãnh đạo của họ có bản lãnh trong khi phe Thủ tướng Yanukovich cũng không thô lỗ, thô thiển và thô bạo.
Iraq có dân chủ hay chăng, ta cũng chưa biết. Cũng như đã từng chưa biết và đánh giá sai tinh thần của người dân ba nước Baltic, của dân Ba Lan, Tiệp Khắc, Hung Gia Lợi....
Kết luận bất ngờ ở đây là chuyện Ukraine thực ra cũng không khác chuyện Iraq.
Còn chuyện Việt Nam"
Chúng ta không muốn xứ sở lại bị vỡ đôi trên lằn ranh Nam-Bắc, và càng không muốn hiện trạng tiếp tục với sự giảo hoạt được dựng thành quốc sách trước sự khôn ngoan đớn hèn của những người vẫn cho rằng dù sao thời nay đã khá hơn thời xưa – khá hơn vì có nhiều cơ hội làm ăn và phét lác hơn xưa. Chúng ta không muốn miền Nam trở thành hành lang nối liền với thế giới bên ngoài, miền Bắc cố thủ vào hậu phương Bắc Kinh để lãnh đạo tìm đất sống. Chúng ta muốn Việt Nam phải thoát xác và không bị phân hoá hoặc bị hy sinh cho những tính toán địa dư chiến lược của các đại cường.
Với Ukraine, Liên bang Nga là thế lực đi xuống, cho nên chuyện địa dư chính trị hay đại thế thiên hạ còn có cái lẽ tất thắng của giải pháp dân chủ và cởi mở. Với Việt Nam, Trung Quốc là thế lực đi lên và lãnh đạo Hà Nội là thế lực ngoan ngoãn đi sau. Trong khi dân trí và dân khí của ta còn thua dân Ukraine rất xa... Hãy theo dõi tin tức Việt Nam mà xem. Hãy nhìn vào nội dung và mục tiêu của các trận đấu đá cung đình mà xem. Hãy kiểm điểm xem Công an và Quân đội đang đánh nhau vì lý do gì thì sẽ thấy. Những mục tiêu cỏn con và những đòn phép ấu trĩ, hoàn toàn nằm bên ngoài ước vọng của người dân.
Có đi hết biển thì vẫn chui vào ống cống.
Gửi ý kiến của bạn
