Bạn có thích đọc thơ không? Người ta nói, mỗi người Việt là mỗi nhà thơ. Nhà thơ sao lại không đọc thơ?
À, như vậy, bạn có đọc thơ.
Dĩ nhiên bạn thích đọc thơ hay. Nhưng làm thế nào để biết bài thơ hay? Có bài thơ được nhiều người khen hay quá trời, sao bạn lại nghĩ là dở. Hoặc bạn hí hửng khoe bài thơ hay vừa đọc được, người bạn đọc xong, lắc đầu. Sao vậy?
Thơ hay không bảo đảm người đọc đồng ý với nhau.
Hãy hỏi bạn Trí Thông Minh Nhân Tạo (A.I.), trông cậy anh ta biết nhiều, hiểu rộng, có thể cho đôi lời vắn tắt.
A.I. nói:
“Một bài thơ được coi là tuyệt vời đối với người đọc khi nó gợi lên phản ứng cảm xúc mạnh mẽ, tạo ra hình ảnh sống động thông qua ngôn ngữ có sức tác động, khơi dậy suy nghĩ và sự phản ánh sâu sắc, và khiến người đọc cảm thấy gắn kết với chủ đề hoặc thông điệp của bài thơ, thường thông qua sự kết hợp giữa các từ ngữ được đặt đúng chỗ, nhịp điệu và các thiết bị âm thanh cộng hưởng ở cấp độ cá nhân.
Các yếu tố chính góp phần tạo nên sự xuất sắc của một bài thơ:
Hình ảnh sống động: Sử dụng ngôn ngữ mô tả vẽ nên một bức tranh rõ nét trong tâm trí người đọc, cho phép họ gần như trải nghiệm được cảnh được mô tả.
Sự cộng hưởng cảm xúc: Truyền tải cảm xúc và tình cảm theo cách mà người đọc có thể kết nối sâu sắc và liên hệ với trải nghiệm của chính họ.
Ngôn ngữ có ý nghĩa: Lựa chọn từ ngữ một cách cẩn thận vì hàm ý và tác động của chúng, tạo ra các lớp ý nghĩa vượt ra ngoài nghĩa đen.
Các thiết bị âm thanh: Sử dụng nhịp điệu, vần điệu, phép điệp âm và các kỹ thuật âm thanh khác để tăng cường tính nhạc và sự trôi chảy của bài thơ.
Cấu trúc và hình thức: Cách các dòng bị ngắt quãng và sắp xếp có thể góp phần vào tác động và ý nghĩa chung của bài thơ.
Tính độc đáo của sáng tạo: Trình bày một góc nhìn độc đáo hoặc góc nhìn mới mẻ về một chủ đề.
Người đọc có thể trải nghiệm một bài thơ tuyệt vời như thế nào:
Cảm thấy được đưa đến một nơi hoặc thời gian khác. Suy ngẫm sâu sắc và phản ánh cá nhân về chủ đề của bài thơ. Cảm giác ngạc nhiên hoặc kinh ngạc trước khả năng diễn đạt những ý tưởng phức tạp của nhà thơ. Một kết nối cảm xúc có thể bao gồm niềm vui, nỗi buồn, nỗi nhớ hoặc cảm hứng. (A.I. Overview.)
Trong những điều chủ yếu do A.I. đề nghị, cần thiết nhất là “tính độc đáo của sáng tạo.” Sáng tạo thể hiện dưới nhiều hình thức và văn dạng khác nhau. Sáng tạo không có chân dung hình hài nhất định và người ta đã lợi dụng tên tuổi nó đến mức, sáng tạo trở nên tầm thường như sáng kiến. Chủ quan hơn bởi những người hàn lâm, sáng tạo trở thành sáng lập. Trong tay những người làm thơ thiếu kinh nghiệm, thường xuyên yêu thơ mình trong quá khứ, sáng tạo trở thành sáng trăng. Vì vậy, thơ trong thế kỷ 21 đòi hỏi sáng tạo “độc đáo.” Nghĩa là duy nhất, nổi bật và chạm sáng.
Sáng tạo, tạo ra chất sáng như Ezra Pound xác nhận, những điều sáng thơ làm thơ vượt lên thơ bình thường. Cùng với T.S. Eliot, Pound đưa ra thuyết chủ nghĩa hình tượng (Imagism) nhắm vào ngôn ngữ mô tả những hình ảnh sống động, làm cho thơ sáng. Đây là cái sáng của hình thức.
Cái sáng trong nội dung được T.S. Eliot lập luận: Trong bài thơ hay thường bắt gặp những mô tả tạo ra cảm giác, nhiều mô tả loại này và cường độ gia tăng cảm giác về chủ đề sẽ dẫn đến mô tả cảm xúc, hoặc mô tả bởi ngôn ngữ từ vô thức. Trạng thái này trước đây, gọi là xuất thần.
Cảm giác thơ và cảm xúc thơ lên cao trào tạo ra cảm xúc toàn bộ về bài thơ, về đề tài hoặc về thông điệp của tác giả. Đây là Quá trình của sáng.
Nói bình dân hơn, nếu muốn thực sự thưởng thức bài thơ, người đọc không thể chỉ lướt mắt qua như đọc báo, mà nên đọc từ tốn để hưởng sự thú vị, nếu có.
Tìm những hình ảnh, lời lẽ diễn tả sống động và gây cảm giác. Theo dõi các biểu tượng, các so sánh, các ẩn dụ để hiểu tứ thơ, ý nghĩa và những ngụ ý của chữ nghĩa. Hành trình này tự động đưa đến sự thích thú (một cách cảm xúc giải trí) hoặc tự nhiên chia sẻ những cảm xúc buồn, vui, thế thái nhân tình, mà tác giả đã xây dựng trong thơ. Ngoài ra, bạn đọc sẽ cảm nhận, cảm thông nhiều điều hơn cả tác giả vì trí tưởng tượng của bạn tự động tạo ra một quang cảnh, một thế giới, một tâm sự, một số ý nghĩa khác hơn trong văn bản. Đây là phần kỳ diệu nhất của đọc thơ.
Khi bạn đọc một bài thơ mà những câu thơ cảm thấy quen thuộc như đã nghe đâu đó trong các cuộc trò chuyện hàng ngày, đọc đâu đó trong sách vở, trên báo chí, facebook, mạng lưới, hoặc đã đọc thấy tương tựa trong các bài thơ khác, vân vân, nghĩa là bài thơ đó không có trình độ sáng tạo. Tôi nghĩ, đừng đọc tiếp vì nó sẽ mang bạn đi xa thơ, đi lạc vào lầm thơ hay.
Khi đọc một bài thơ và cảm nhận lời lẽ lổn ngổn, trục trặc, bạn nên đọc chậm lại, tìm hiểu xem có nên đọc tiếp hay không?
1- Ngôn ngữ thơ có hình dạng và nội dung không nhất thiết phải theo đúng văn phạm. Từ ngữ có thể được sử dụng trong một ý nghĩa mở rộng hơn nghĩa từ điển. Tuy nhiên, điểm chính, dù câu thơ khó hiểu, khi đọc lên phải trơn tru, tự nó đã có một loại nhịp điệu nào đó, làm cho câu thơ vang lên dễ dàng. Những câu thơ trước sau phối hợp với nhau dù mới nhìn ra vẻ rối loạn. Nếu cần trải nghiệm, bạn hãy đọc lớn tiếng, nghe thử bài thơ có trôi chảy dễ dàng. Nếu không, khỏi đọc tiếp, vì có một số người làm thơ đã lầm lẫn về mặt ngoài của từ ngữ và cách diễn tả, họ tạo ra những câu thơ gồ ghề, lộng lẫy mà vô nghĩa, khiến người đọc cảm thấy khó hiểu. Đó có thể là một tập hợp của thời trang chữ nghĩa, không hẳn là bài thơ.
2- Thơ thường chứa đựng nhiều so sánh, biểu tượng, ẩn dụ vì đó là những thành phần tạo ra tính văn học và vẻ đẹp của thơ. Đọc những câu thơ này, bạn không nhất thiết phải hiểu ý tác giả, mà nên hiểu theo ý riêng và thu nhận khả năng tưởng tượng của bản thân. Một bài thơ hay cho phép độc giả tưởng tượng ra nhiều điều tốt đẹp, có ý nghĩa, có điều gì để cao lên. Mỗi độc giả sẽ cảm thụ khác nhau. Đó là thú đọc thơ hay và cách học hỏi từ tác giả rồi vượt qua tác giả để tự học về bản thân.
Bạn đọc, tôi hỏi A.I. đề cử vài bài thơ dại diện thơ một phần tư thế kỷ 21, hắn ta đề nghị:
Một bài thơ thế kỷ 21 thường tập trung vào các chủ đề như công nghệ, phương tiện truyền thông xã hội, biến đổi khí hậu, chính trị bản sắc và sự phức tạp của cuộc sống hiện đại, thường sử dụng giọng điệu đàm thoại và kết hợp ngôn ngữ kỹ thuật số; một số ví dụ bao gồm:
Bài "Màn hình" của Ocean Vương:
Ánh sáng xanh trên chiếc gối cạnh bên,
Bóng ma trong đêm tối, lời cầu xin thầm lặng.
Tôi cuộn mình qua cuộc sống, hồi sinh và tươi sáng,
Trong khi đời tôi mờ dần vào bóng đêm.
["The Screen" by Ocean Vuong:
A blue glow on the pillow beside me,
A ghost in the dark, a silent plea.
I scroll through lives, curated and bright,
While my own fades into the nigh.]
Bài "Tweet" của Rupi Kaur:
Một ngàn chữ
chỉ 140 ký tự
cho suy nghĩ thoáng qua
vào không gian điện tử.
["Tweet" by Rupi Kaur:
A thousand words
condensed into 140 characters
a fleeting thought
in a digital space.]
Những đặc điểm chính của thơ thế kỷ 21:
Cá nhân và tự thú: Thường trực tiếp đề cập đến những trải nghiệm và cảm xúc cá nhân, đôi khi với giọng điệu thô và thẳng thắn.
Bình luận xã hội: Tham gia vào các vấn đề đương đại như bất bình đẳng, bất ổn chính trị và các mối quan tâm về môi trường.
Ảnh hưởng kỹ thuật số: Kết hợp ngôn ngữ và hình ảnh liên quan đến công nghệ, phương tiện truyền thông xã hội và văn hóa trực tuyến.
Thẩm mỹ thị giác: Một số nhà thơ sử dụng các yếu tố thị giác như ngắt dòng và khoảng cách để tăng cường ý nghĩa của bài thơ.
(A. I. Overview.)
Đọc thơ hay là một cái thú. Đọc thơ có trình độ là một sự học hỏi. Đọc thơ là tự mang hồn xác của mình tiếp cận vùng sáng của văn chương và thẩm mỹ. Dĩ nhiên, bản thân sẽ từ từ sáng thêm. Ngược lại, đọc thơ dở, cổ động thơ dở là cách dập tắt ánh sáng văn chương, mang bóng tối lầm lẫn đến cho bản thân và người khác.
Ngu Yên
Gửi ý kiến của bạn