
Đội hình phòng thủ của cơ thể con người rất tài tình – từ những kháng thể được tạo ra theo nhu cầu cho đến những sát thủ tự nhiên, giúp ngăn chặn bịnh tật xâm nhập. (Nguồn: pixabay.com)
Mỗi ngày, cơ thể chúng ta đều đối mặt với rất nhiều kẻ xâm nhập tiềm ẩn, đặc biệt là trong mùa lạnh và ở những vùng khí hậu lạnh. Những vi sinh vật này, được gọi là các tác nhân gây bệnh (hay mầm bệnh), xuất hiện dưới nhiều hình thức như vi-rút, vi khuẩn, ký sinh trùng và nấm. Hệ thống miễn dịch của cơ thể thiết lập nhiều tuyến phòng thủ để chống lại chúng. Và đây là cách hệ thống đa tầng này hoạt động.
Học từ kinh nghiệm
Không giới hạn trong một bộ cơ quan cụ thể, hệ thống miễn dịch hoạt động khắp cơ thể, sử dụng hàng ngàn tỷ tế bào miễn dịch và các phân tử chuyên biệt. Tuyến phòng thủ đầu tiên nằm ở hàng rào vật lý của da và màng nhầy, ngăn chặn và bắt giữ ‘những kẻ xâm lược.’ Tầng thứ hai là hệ thống miễn dịch bẩm sinh, bao gồm các tế bào trong đó có phagocytes (tế bào thực bào), nhiệm vụ cơ bản của chúng là ăn kẻ xâm nhập. Ngoài các tế bào miễn dịch này, còn có nhiều hợp chất hóa học khác phản ứng với nhiễm trùng và tổn thương, chạy đến nơi để tiêu diệt mầm bệnh, đồng thời bắt đầu sửa chữa mô.
Tuyến phòng thủ thứ ba của cơ thể – hệ thống miễn dịch thích ứng – là phản ứng cuối cùng, cụ thể hơn. Các chiến binh tinh nhuệ được huấn luyện theo nhu cầu; nghĩa là chúng được tạo ra để phản ứng với mầm bệnh mà cơ thể chưa từng gặp trước đó. Một khi được kích hoạt ở một phần của cơ thể, hệ thống thích ứng hoạt động khắp cơ thể và ghi nhớ các kháng nguyên (chất gây ra phản ứng miễn dịch). Lần tới chúng xuất hiện, cơ thể sẽ phản kích nhanh và mạnh mẽ hơn.
Tế bào sát thủ (Killer cells)
Khả năng phòng thủ nội bộ của cơ thể chủ yếu dựa vào hai loại tế bào hung hãn: thực bào (phagocytes) và tế bào sát thủ tự nhiên (natural killer cells hay tế bào NK). Các tế bào thực bào chủ yếu là đại thực bào (macrophages). Đúng nghĩa là “những kẻ ăn no,” các đại thực bào lang thang đó đây để tìm kiếm sự lây nhiễm và ăn thịt vi khuẩn và tàn dư. Các đại thực bào cố định sống trong các cơ quan như gan và não. Xếp sau đại thực bào, loại thực bào quan trọng nhất là bạch cầu trung tính (neutrophils), loại tế bào bạch cầu phổ biến nhất. Một loại tế bào bạch cầu khác là eosinophil (hay bạch cầu ưa acid), không ‘tham ăn’ như thực bào nhưng lại rất quan trọng trong việc tiêu diệt giun sán và các loại ký sinh khác.
Tế bào sát thủ tự nhiên
Nhóm tế bào NK chiếm khoảng 5 đến 15% tổng số các tế bào lymphocytes. Giống như các tế bào thực bào, chúng cư trú ở lá lách, hạch bạch huyết và tủy xương đỏ. Những sát thủ hữu dụng này có thể tiêu diệt một số vi khuẩn truyền nhiễm và tế bào ung thư bằng cách nhắm mục tiêu vào những tế bào có lượng protein màng huyết tương không đủ. Chúng tấn công vào màng của mầm bệnh bằng các hợp chất gọi là perforins, khiến nạn nhân bị rò rỉ tới chết. Chúng cũng có thể ‘thả’ các phân tử ‘tự sát’ (apoptosis, tế bào chết theo chương trình) vào tế bào mục tiêu để tiêu diệt mầm bệnh.
Miễn dịch
Khác với cuộc tấn công quy mô lớn của hệ thống miễn dịch bẩm sinh, hệ thống miễn dịch thích ứng tấn công mầm bệnh bằng các kháng thể và tế bào cụ thể, được tạo ra theo nhu cầu. Các kháng thể và tế bào lymphocytes của hệ thống thích nghi có thể nhận ra hàng triệu mầm bệnh khác nhau, một số thậm chí không có trong tự nhiên, và chúng có thể phân biệt các tế bào bị nhiễm trùng, ung thư hoặc tế bào ngoại lai với các tế bào bình thường cùng loại trong một cơ quan.
Mỗi kháng thể và tế bào lymphocyte chỉ nhận biết một loại kháng nguyên. Các thụ thể (receptors) trên bề mặt của mỗi lymphocyte nhận biết cấu trúc hóa học đặc trưng của kháng nguyên, và khớp với kháng nguyên đó giống như khi tra một chiếc chìa khóa vào ổ khóa. Thông qua tiêm chủng, cơ thể được “đào tạo” cho quen với những kháng nguyên này. Sau đó, nguyên lý “Thứ gì không diệt được ta sẽ khiến ta mạnh mẽ hơn” được áp dụng. Hệ thống miễn dịch thích ứng tạo ra các kháng thể và tế bào cần thiết để khi tái nhiễm, chúng ta có khả năng chống trả và chiến thắng.
Vậy nên, khi bước vào mùa cúm và cảm lạnh, hãy nhớ rằng hệ thống miễn dịch thích ứng của quý vị luôn sẵn sàng: một lực lượng chiến đấu tinh nhuệ mang “ký ức” của sát thủ.
Nguồn: “Got a cold? Here’s how your immune system is fighting it.” được đăng trên trang Nationalgeographic.com.
Gửi ý kiến của bạn