Ngày 17 tháng 7 năm 2014, chiếc máy bay MH17 đang trên đường bay từ Amsterdam đến Kuala Lumpur thì bị bắn rơi ở miền đông Ukraine. Tất cả 298 người trên máy bay đều thiệt mạng, không một ai sống sót. Hiện trường lúc đó vô cùng thảm khốc. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Cuộc điều tra về vụ máy bay MH17 của Malaysia Airlines đã tìm thấy “những dấu hiệu rõ ràng” rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cho phép cung cấp hỏa tiễn cho phe ly khai để bắn hạ máy bay này.
Tuy nhiên, nhóm điều tra chung dẫn đầu cuộc điều tra cho biết họ đã đạt đến giới hạn của cuộc điều tra, phần lớn là do phía Nga từ chối hợp tác. Tại thời điểm này, họ sẽ không khởi xướng thêm bất kỳ cuộc truy tố nào.
Các chuyên gia điều tra đã xem xét những gì?
Vào ngày 17 tháng 7 năm 2014, chiếc máy bay MH17 đang trên đường bay từ Amsterdam đến Kuala Lumpur thì bị bắn rơi ở miền đông Ukraine. Tất cả 298 người trên máy bay đều thiệt mạng, không một ai sống sót.
Hành động tàn bạo này đã gây chấn động cộng đồng quốc tế và đặt ra nhiều câu hỏi về trách nhiệm pháp lý mà đến nay vẫn chưa có câu trả lời.
Một phản ứng ngay từ ban đầu là thành lập nhóm điều tra chung, tập hợp các nhà điều tra và công tố viên từ năm quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi thảm kịch, bao gồm Hà Lan, Ukraine, Malaysia, Úc và Bỉ. Vai trò của nhóm là thực hiện “cuộc điều tra quốc tế đầy đủ, kỹ lưỡng và độc lập” theo lời kêu gọi của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc.
Công cuộc điều tra của nhóm rất phức tạp và kéo dài, đặc biệt khi chỗ xảy ra tai nạn nằm trong vùng đang có xung đột. Vào giữa năm 2015, khi các nhà điều tra có được quyền truy cập vào trang web ở Ukraine. Sau đó, họ đã thẩm vấn 200 nhân chứng, chặn và phân tích 3,500 cuộc hội thoại. Nhóm cũng đã nghiên cứu 20 hệ thống vũ khí và xem xét kỹ lưỡng 5 tỷ trang web.
Họ thu thập các mẫu đất từ nhiều địa điểm khác nhau ở các nước khác nhau. Các địa điểm phóng hỏa tiễn được mô phỏng lại ở năm quốc gia dẫn đầu cuộc điều tra. Hàng ngàn bộ phận từ đống đổ nát của máy bay đều đã được kiểm tra qua.
Phát hiện quan trọng ban đầu là chiếc máy bay đã bị bắn hạ bởi một hỏa tiễn được phóng từ hệ thống BUK-TELAR, nằm trên khu đất nông nghiệp trong khu vực do lực lượng ly khai Ukraine thân Nga kiểm soát vào thời điểm đó. Các nhà điều tra xác định hỏa tiễn và bệ phóng đã được vận chuyển từ Nga trước cuộc tấn công và được mang trả về Nga sau vụ việc.
Hà Lan truy tố hình sự
Một kết quả quan trọng từ cuộc điều tra là vụ truy tố 4 chiến binh ly khai ở Hà Lan. Ba người trong số đó – Igor Girkin, Sergey Dubinskiy và Leonid Kharchenko – đã bị kết tội vào năm ngoái vì đã bắn rơi máy bay và sát hại toàn bộ 298 người trên máy bay.
Những người này không nhấn nút phóng hỏa tiễn, nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển, định vị và đưa bệ phóng hỏa tiễn trở lại Nga.
Những người bị kết tội đã phải nhận bản án tù chung thân và được lệnh phải trả hơn 16 triệu Euro (24.7 triệu đô la Úc) tiền bồi thường cho gia đình nạn nhân. Nhưng vì họ bị xét xử vắng mặt, nên rất khó có khả năng bất kỳ ai trong số đó sẽ thực sự thụ án.
Khả năng Putin có liên quan
Báo cáo do nhóm điều tra MH17 mới công bố tập trung vào những người chịu trách nhiệm phóng hỏa tiễn và các cấp trên đã chỉ huy.
Mặc dù các nhà điều tra đã phát hiện ra nhiều thông tin về việc ra quyết định trước khi máy bay bị bắn hạ, nhưng bằng chứng vẫn chưa đủ để có thể truy tố thêm ai nữa. Vấn đề chính nằm ở khả năng tiếp cận thông tin: Nga khăng khăng từ chối nhận trách nhiệm và ngăn cản các nhà điều tra thu thập bằng chứng từ các công dân Nga. Không chỉ vậy, Nga còn bị cáo buộc ngụy tạo chứng cứ.
Các nhà điều tra tin rằng những người bấm nút phóng là thành viên của lữ đoàn 53 của quân đội Nga, có trụ sở tại Kursk. Có vẻ như nếu có thể thẩm vấn những người này, họ có thể giải thích nhiệm vụ của họ ở Ukraine là gì và tại sao MH17 bị bắn hạ.
Nhóm nghiên cứu cũng tìm thấy bằng chứng cho thấy phe ly khai đã liên lạc với tình báo Nga và Điện Kremlin. Họ đã yêu cầu và được cấp quyền sử dụng các hệ thống phòng không hạng nặng hơn. Các nhà điều tra tin rằng chính Nga ‘thao túng’ phong trào ly khai “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” vào tháng 7 năm 2014. Nga đã thẳng thừng phủ nhận điều này.
Tuy nhiên, điều thu hút sự chú ý của dư luận nhất là khả năng Putin có liên quan tới vụ bắn rơi MH17.
Theo các nhà điều tra, có “những dấu hiệu rõ ràng” rằng Putin đã chuẩn thuận quyết định cung cấp bệ phóng BUK-TELAR cho quân ly khai.
Các cuộc điện thoại bị chặn là bằng chứng cho thấy Putin là người duy nhất có thẩm quyền chuẩn thuận cho việc cung cấp các hệ thống phòng không hạng nặng như BUK-TELAR cho phe ly khai. Nhóm nghiên cứu tin rằng Putin còn cho phép cung cấp các hệ thống phòng không hạng nặng hơn, nhưng không có đủ bằng chứng thuyết phục để truy tố.
Trong mọi trường hợp, tại thời điểm này, Putin được hưởng quyền miễn trừ vì là nguyên thủ quốc gia.
Nga vẫn có thể phải chịu trách nhiệm?
Mặc dù cuộc điều tra hiện đã ngừng, nhưng nó có thể được tái khôi phục trong tương lai. Các nhà điều tra cho biết họ sẵn sàng nhận bằng chứng từ chính quyền Nga hoặc nhân chứng Nga và thông tin có liên quan.
Digna van Boetzelaer, phó công tố viên trưởng của Hà Lan, phản ánh về những gì nhóm đã đạt được cho đến nay:
Mục đích của cuộc điều tra này là để tìm ra sự thật, và tôi nghĩ chúng ta đã đi xa hơn những gì chúng ta từng nghĩ trong năm 2014.
Trở ngại trong việc quy trách nhiệm hình sự cá nhân là khá cao. Hiện tại, chúng tôi chưa thể vượt qua được những trở ngại đó.
Những phát hiện của chúng tôi về sự tham gia của Nga ở cấp cao nhất có thể đóng một vai trò quan trọng trong các thủ tục tố tụng khi phát sinh vấn đề về trách nhiệm pháp lý của quốc gia này.
Bình luận cuối cùng của Van Boetzelaer đề cập đến các hành động tư pháp khác liên quan đến MH17 vẫn đang tiếp diễn.
Trong số đó, Ukraine và Hà Lan vẫn đang kiện Nga tại Tòa Án Nhân Quyền Châu Âu (European Court of Human Rights – ECHR). Tháng trước, ECHR đã đưa ra một phán quyết tạm thời, quy một số trách nhiệm cho Nga về những tội ác đã gây ra trên lãnh thổ Ukraine.
Trong một diễn biến riêng biệt, Úc và Hà Lan cũng đã đệ đơn kiện Nga trước International Civil Aviation Organization.
Ukraine cũng đang theo đuổi một vụ kiện chống lại Nga trước Tòa Án Công Lý Quốc Tế (International Court of Justice), với cáo buộc Nga đã tài trợ cho các hành động khủng bố của phe ly khai và chịu trách nhiệm về những vi phạm nhân đạo nghiêm trọng đối với thường dân Ukraine.
Tất cả những hành động này đang diễn ra trong tình hình ngày càng phức tạp và bi thảm của cuộc chiến Nga-Ukraine. Nhưng như Ngoại trưởng Úc Penny Wong đã nhấn mạnh trong tuần này, các quốc gia bị ảnh hưởng bởi thảm kịch (MH17) vẫn cam kết sẽ buộc Nga phải chịu trách nhiệm.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “Putin is now implicated in the downing of flight MH17 – so why is the investigation shutting down?” của Amy Maguire, được đăng trên trang theconversation.
Gửi ý kiến của bạn
