Thế Giới "Nặng Ký" Của Danh Hoạ Fernando Botero

Nói đến cái đẹp, triết gia Kant cho rằng "Cái đẹp là cái làm người ta thích". Phạm Quỳnh thì bảo "Cái đẹp là phải có thể cảm ngay người ta được". Trong nghệ thuật thị giác, khi vẽ tranh chân dung, các hoạ sĩ hầu như ai cũng lựa các cô người mẫu đẹp để vẽ. Bởi vì vừa nhìn vào ai cũng yêu, cũng mến, cũng rung động ngay trước sự quyến rũ ngời ngời của nhan sắc. Thế mà ở châu Mỹ La Tinh, Fernando Botero, một hoạ sĩ  kiêm điêu khắc gia xứ Colombia đã nổi tiếng lừng lẫy vào cuối thế kỷ thứ 20, nhờ những bức tranh vẽ người và các đồ vật đều quá khổ, trông rất phì nộn.

Thật vậy, mọi vật động hay tĩnh, người hay thú, chân dung hay phong cảnh trong thế giới tranh, tượng của Botero đều mập mạp, mũm mĩm, tròn trịa một cách dễ thương như những em bé vừa thôi nôi hay các con búp bê. Tuy nhiên không phải chúng giống nét dễ yêu của trẻ thơ mà đều được tất cả mọi người ưa thích. Từ lúc chúng ra đời và góp mặt với nền mỹ thuật hiện đại, người yêu, kẻ ghét phong cách vẽ, điêu khắc, của ông đã tạo nên những tranh luận khác chiều, kéo dài cho tới ngày nay. Ông thường miêu tả nghệ thuật dân gian Mỹ Latinh trong tác phẩm của mình với một thế giới hầu như phẳng và nhiều màu sáng. Botero thú nhận “Tác phẩm của tôi có người yêu thích, có người lại không ưa. Bạn không thể được mọi người ưa. Ở đâu đó luôn có những đối nghịch. Bản thân tôi cũng là hiện thân của sự đối nghịch với những gì đang diễn ra trong nghệ thuật ngày nay”. Thật vậy, người dẫn Tour cũng nói với tôi, có những người Colombia không thích phong cách vẽ của ông, có người rất tự hào vì tài năng ông đã làm rạng danh quê hương họ.

Tuy nhiên, không ai chối cãi được, chính cái khác người, lạ lẫm kia đã làm nên tên tuổi một Botero có nét cọ quay quanh những hình tròn, ngược lại với Modigliani, một hoạ sĩ, điêu khắc gia Ý vẽ, khắc, con người dài ngoằng như một đường thẳng. Thế mới biết, sự sáng tạo do cái khác đi, lạ đời có mang nhiều ý nghĩa, đã khiến nhiều người thành công và vang danh.

Tài năng của ông đã phát triển từ thời thơ ấu. Cha mất sớm, chú ông là người đã đưa ông vào trường dạy đấu bò để ông được đào tạo thành một tay đấu bò chuyên nghiệp. Tuy nhiên chú ông đã sớm nhận ra rằng cháu trai 12 tuổi của mình thích vẽ và vẽ những con bò đực hơn là chiến đấu với chúng. Các tác phẩm đầu tiên của Botero vẽ bò và dũng sĩ đấu bò  bằng màu nước đã được bán bởi một người làm nghề bán vé cho các trận đấu bò.

Một trong những công việc mưu sinh đầu tiên của ông là vẽ minh họa cho một tờ báo địa phương Năm 1948, khi Botero mới 16 tuổi, ông đã có những bức tranh minh họa đầu tiên được đăng trên một trong những tờ báo quan trọng nhất ở Medellín, El Colombiaiano. Số tiền ông kiếm được cho phép Botero tài trợ cho việc học mỹ thuật. Vào những năm 1950, họa sĩ chuyển đến Madrid để học tại Học viện Nghệ thuật San Fernando. Năm 20 tuổi, Botero đã giành được giải nhì tại Bogotá’s Salón Nacional de Artistas. Ông qua Âu Châu và dành một năm để tìm hiểu về các nghệ sĩ thời Phục hưng. Gót chân ông lê la khắp chốn chỉ để chiêm ngưỡng những kiệt tác nguyên thủy của các hoạ sĩ bậc thầy. Việc này đã là một bước ngoặc thay đổi đời ông và thúc đẩy ông bước sâu hơn vào con đường nghệ thuật. Thời gian ấy, chịu ảnh hưởng của các nghệ sĩ Tây Ban Nha như Pablo Picasso và Juan Gris, Botero cũng bắt đầu thử nghiệm với hội hoạ lập thể.

Hiện nay, Botero là một trong những nghệ sĩ tạo hình giàu có nhất thế giới thế kỷ 20 nhờ tác phẩm. Những tác phẩm hội họa và điêu khắc của ông bán được hàng triệu đô. Hơn 50 viện bảo tàng mỹ thuật khắp thế giới mua và có tranh ông trong bộ sưu tập của họ. Ngoài ra, ông đã triển lãm tác phẩm tại quê nhà là Colombia, Hoa Kỳ, Anh, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hungary, Thổ Nhĩ Kỳ, Mexico và các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất. Sau này ông cống hiến một số tác phẩm của ông kể cả các bộ sưu tập tranh hiếm quý của mình cho các viện bảo tàng quốc gia. Trong số đó có cả 90 tác phẩm giá trị của Picasso, Miró, Braque, Chagall, Calder, Giacometti cùng khoảng 40 bức tranh của các họa sĩ Đức, Tây Ban Nha và Mỹ, với những tên tuổi lớn như Frank Stella, Helen Frankenthaler, Robert Rauschenberg.    

Nhân chuyến du lịch Colombia vào mùa xuân, tôi đã đến các bảo tàng viện của xứ này để chiêm ngưỡng những tác phẩm "nặng ký" của Fernando Botero mà tôi nghe danh từ lâu. Hai nơi của Colombia, trưng bày nhiều tác phẩm của ông nhất là Viện bảo tàng Quốc Gia- National Museum of Colombia ở Bogota và the Museo de Antioquia and Plaza Botero ở Medellín.

Botero không chỉ vẽ, ông còn là một nhà điêu khắc tài ba tạo ra các hình thức nổi bật mà người ta cảm thấy giống như một phần mở rộng của các tác phẩm hai chiều của ông. Người nghệ sĩ nói "Tôi đã từng muốn trở thành một nhà điêu khắc trong suốt cuộc đời, nhưng để làm được điều đó, tôi đã phải dừng việc vẽ tranh". Ông đã tái hiện các nhân vật trong tranh của ông thành tượng. Những tác phẩm điêu khắc nổi tiếng của ông có mặt ở khắp nơi trên thế giới như Barcelona,  Madrid, Armenia, Israel,  Singapore, New York City, Hawaii, Paris hay Berlin.

Riêng ở Plaza Botero, có nhiều tượng đồng điêu khắc của Botero nhất, khoảng 23 bức mà bức nào bức nấy đều khổng lồ, không những vì các nhân vật có bề ngang đồ sộ, chúng còn "nặng ký" vì được làm bằng đồng. Tiền vào cửa viện bảo tàng rất nhẹ nhàng, khách tham quan còn được tự do chụp hình miễn là không để flash. Vừa vào xem,  tôi đến thẳng khu trưng bày tranh của ông và say mê chiêm ngưỡng những bức tranh lạ lùng của nghệ thuật thị giác. Phần lớn chúng được vẽ với những khổ rất lớn chiếm nhiều diện tích đầy gian phòng.

Botero đã cắt nghĩa về phong cách vẽ của mình là không phải ông cố tình vẽ các vật và con người mập mạp, đầy đặn như nhiều người đã phê bình. Thật ra, ông muốn khám phá và miêu tả "Cái gợi cảm hay sự khêu gợi của hình thể". Không gian to lớn của hình thể đặc thù trong tranh ông cho phép người hoạ sĩ nhấn mạnh và làm nổi bật những tính chất và tác động của chúng trước mắt người xem.

Tôi thích thú nhìn những con bồ câu tròn quay, chậu bông trông như cái nấm nút, và những người đẹp bầu bĩnh, ít xương, nhiều thịt, ít quần áo của Botero mà không nín được cười. Nếu bạn tìm hiểu và ngẫm nghĩ kỹ, bạn sẽ khám phá ra sự khôi hài, tính quá đáng hay sự nở nang một cách cố ý trong phong cách vẽ của ông đều có chủ ý của tính giễu nhại. Đi sâu hơn vào lịch sử Colombia với nền chính trị hỗn loạn, rối beng trong thời đại Botero sống, bạn sẽ hiểu hơn những nụ cười trào phúng châm biếm một cách sâu sắc cái xã hội mà ông thể hiện trong tranh mình. Những cuộc chiến giữa chính phủ và ma tuý, xã hội đen, hiếp dâm, bắt cóc, giết người là những môi trường sống gây cảm hứng cho ông sáng tác. Botero không ngại đưa những chủ đề chính trị - xã hội vào tranh. Ông tâm sự “Vào những năm 1960, tôi đã vẽ chân dung bọn quân phiệt Nam Mỹ, vẽ những vụ bạo lực ma túy ở Colombia, đến năm 2005 tôi lại vẽ khoảng 80 tranh và phác thảo về những bạo hành tù nhân  trong nhà tù Abu Ghraib ở Iraq”.

Dĩ nhiên khi gặp một tác phẩm giễu nhại một cá nhân, một chính quyền hay tổ chức nào đó, người bị ông đem ra làm trò cười, ai mà không tức giận, thù ghét. Ngoài phong cách châm biếm chính trị ông còn sao chép những tác phẩm nổi danh như "Nụ cười Mona Lisa" và thể hiện lại dưới thủ pháp tròn lẳng, nở nang, rất "Boterismo"! Hay bức tranh một giáo sĩ, Đức Giáo Hoàng hoặc ngay cả hình tượng Chúa Jesus, Đức Mẹ cũng sống lại dưới mắt người thưởng ngoạn khác đi, lạ lẫm, không giống những gì người ta đã thấy từ xưa đến nay. Sự sáng tạo đó phá tan những lối mòn, sao chép hay những khuôn mẫu mà người ta không ai dám động đến để tạo cho chính ông một phong cách cá biệt.

Trịnh Thanh Thủy thực hiện
Orange County, CA

• Iraq Có Thể Nội Chiến, Cần Lhq Giúp (11/21/2004)
• Dân Không Ưa Wall Street Cũng Như Phong Trào Occupy
• Cựu Giám Đốc Fbi Robert Mueller Gửi Thư Cho Chính Phủ Scotland: Thả Thủ Phạm Nổ Phi Cơ Pan Am Là Khen Thưởng Khủng Bố
• Trum: Không Muốn Người Nghèo Lãnh Đạo Điều Hành Kinh Tế