(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Sáu hằng tuần).
________
TRẦN CAO VÂN
(1866 - 1916)
Trần Cao Vân tên thật là Trần Công Thọ, lúc trẻ tên là Trần Cao Đệ, khi hoạt động chống Tây đổi tên là Trần Cao Vân, biệt hiệu Hồng Việt, Chánh Minh, biệt danh Bạch Sĩ, khi đi tu pháp danh là Như Ý, quê huyện Điện Bàn, Quảng Nam.
Năm 1898, ông vào Phú Yên gặp Võ Trứ là vị tu sĩ ở chùa Đá Trắng tại huyện Tuy An, Phú Yên, bắt tay cùng hoạt động chống Pháp, cả hai bị Pháp bắt giam tại nhà lao Phú Yên. Võ Trứ đã khẳng khái nhận là lãnh tụ duy nhất của lực lượng chống Pháp nên ông bị giam một năm thì được thả.
Ông chẳng những là một chí sĩ yêu nước, mà còn thông thạo Hán-Nôm và là một nhà thơ. Năm 1900, ông soạn Trung Thiên Dịch, nguyên Dịch học có 2 trường phái: Tiên Thiên Dịch do Phục Hy làm ra, Hậu Thiên Dịch do Chu Văn Vương soạn thành. Sau đấy, Khổng Tử soạn thêm các phần Hào từ, Thoán từ, Văn ngôn, Hệ từ, Thuyết quái, Tự quái, Tạp quái để bàn rộng và rõ thêm nghĩa của Dịch. Dịch học được cho là bao gồm tất cả nguyên lý trong trời đất và đời sống loài người. Trần Cao Vân nghiên cứu Trung Thiên Dịch, với ý nghĩa là con người ở giữa trung tâm trời đất, là một Tài quan trọng trong “Tam-Tài của Thiên-Địa-Nhân”. Tương truyền, Trung Thiên Dịch của ông rất được người đời hâm mộ. Bố chánh Bình Định là Bùi Xuân Nguyên, ghét Trần Cao Vân chống lại chính quyền đương thời, nên bắt giam còn tiêu hủy hết Dịch đồ Trung Thiên Dịch. Ngày nay, chúng ta không có Trung Thiên Dịch rất đáng tiếc.
Cuộc biểu tình chống thuế ở Quảng Nam, Pháp nghi ông là chủ chốt, nên ông bị Pháp bắt và đày Côn Đảo 6 năm, năm 1915 được thả về.
Trần Cao Vân vừa về nước, liền cùng Thái Phiên hăng hái tham gia Việt Nam Quang Phục Hội, cả hai chí sĩ được đề cử liên lạc với vua Duy Tân để mật bàn cuộc tổng khởi nghĩa chống Pháp. Cuộc gặp gỡ giữa vua ái quốc Duy Tân với hai chí sĩ phục quốc, nhà vua đã giả dạng là người đi câu đậu thuyền để chờ gặp mặt. Ưng Bình Thúc Giạ Thị, tức là hoàng thân Nguyễn Phúc Ưng Bình (1877-1961) kính nể lòng sắt son ái quốc của các vị ấy đã cảm tác một bài thơ độc đáo:
“Chiều chiều trước bến Văn Lâu
Ai ngồi ai câu, ai sầu ai thảm?
Ai thương ai cảm, ai nhớ ai trông?
Thuyền ai thấp thoáng bên sông
Đưa câu mái đẩy chạnh lòng nước non!”
Sau khi bàn bạc, vua Duy Tân đồng ý và quyết định khởi nghĩa tại các tỉnh miền Trung vào ngày 3-5-1916. Đáng tiếc, tin khởi nghĩa lại lọt đến tai mắt tình báo Pháp. Nên vua Duy Tân và các nhà cách mạng đều bị bắt. Vua bị đày đến đảo Réunion. Các nhà cách mạng: Trần Cao Vân, Thái Phiên, Tôn Thất Đề, Nguyễn Quang Siêu và một số người yêu nước khác bị Pháp hành quyết tại An Hoà (Huế) ngày 17-5-1916.
*- Thiết nghĩ: Trần Cao Vân là người thông thạo Hán-Nôm, văn thơ sâu sắc, tinh thông dịch lý nên ông đã soạn “Trung Thiên Dịch”. Ông là một nhà yêu nước sắt son lo tồn vong tổ quốc, nên ông bền bỉ đấu tranh không ngưng nghỉ. Ông tận tâm quang phục quê hương dù bị thực dân Pháp bắt vào tù nhiều lần, như: Ngục thất ở Bình Định, nhà tù Phú Yên, nhà tù Quảng Nam, giam ở đảo Côn Lôn. Nhưng ông vẫn kiên trì đấu tranh. Cuối cùng, ông đền nợ nước tại Huế ngày 17-5-1916. Trước khi giặc hành quyết, ông đã dõng dạc ngâm 4 câu thơ ý chí bất khuất, thiết tha tổ quốc và dân tộc:
“Trời chung không đội với thù Tây
Quyết trả ơn vua nợ nước này
Một mối ba giềng xin giữ chặt
Thân dù thác xuống rạng đài mây”.
Đúng vậy, ông hy sinh vì tổ quốc, tên tuổi ông sẽ bất tử!
Cảm kích: Trần Cao Vân
Trần Cao Vân, khí khái hiên ngang!
Kinh Dịch cao thâm, luận rõ ràng!
Thấy nước gian nguy, lo lắng nước
Trông làng điêu đứng, giữ gìn làng
Cầu vua, đánh đuổi quân xâm lược
Tìm bạn, ngăn ngừa đám Việt gian
Tuyệt bút, chứa chan lòng tiết nghĩa
Pháp trường dõng dạc, nhớ vô vàn!
Nguyễn Lộc Yên
.
Gửi ý kiến của bạn
