Đỉnh Sóng
(Chuyển ngữ từ: La Chine et lInde saffrontent autour de la figure du Bouddha
*** Le Monde Jeudi 19/9/2013)
Đây là một trận chiến tranh dành ảnh hưởng xuyên Hy Mã Lạp Sơn. Chung quanh
thân thế Đức Phật, điểm hội tụ của toàn thể những cộng đồng Á Châu - và xa hơn
thế - Trung Quốc (TQ) và (Ấn Độ) đối đầu với nhau.
Cuộc đối đầu không ầm ĩ lắm, nó xảy ra kín đáo và đôi khi lén lút, nhưng cũng
không kém phần quyết liệt, như một sân chơi mới của một "trò chơi lớn"
giữa hai tay khổng lồ Á Châu đã từng có những mặt trận đối đầu khác (tranh chấp
biên giới, ganh đua quyết liệt, tranh dành trên Ấn Độ Dương...) Theo ngôn từ thời
thượng, cuộc tranh đua âm thầm đó diễn ra trên bình diện quyền lực mềm, thứ quyền
lực mà những cường quốc ngày nay cố áp đặt một cách tế nhị lên tinh thần con
người, song song với sự phô trương quyền lực cổ điển. Và trên phương diện quyền
lực mềm, Phật Giáo, với sức tỏa rạng toàn cầu, cung ứng một tiềm năng mà không
một nhà nước nào có thể làm ngơ nếu muốn đóng vai trò lãnh đạo tại Á Châu.
Trong tầng trệt của một khách sạn năm sao ở New Delhi với những bộ sa-lông bọc
dạ, hội nghị đầu tiên của Liên Đoàn Phật Giáo Thế Giới (IBC) từ ngày 9 đến ngày
12 tháng Chín vừa chứng kiến giai đoạn chín mùi của cuộc đối đầu đó. Chính thức
mà nói, hội nghị đó có tham vọng đóng vai trò "Liên Hiệp Quốc Phật
Giáo," một giao điểm kết hợp những trường phái khác nhau - Đại Thừa, Tiểu
Thừa, Kim Cương Thừa - của một di sản tinh thần của 400 triệu tín đồ khắp thế
giới. Những đại biểu hiện diện tại New Delhi đến từ 40 quốc gia, cho thấy tiếng
vang của biến cố nầy. Hãy còn quá sớm để phán đoán về tương lai của IBC. Trước
mắt, một điều chắc chắn là: sáng kiến nầy rõ ràng là do khuyến khích của Ấn Độ
- người đứng ra tổ chức, Lạt Ma Lobzang, là một cận thần của triều đại
Nehru-Gandhi. Sánh kiến đó có những lý do không hoàn toàn tôn giáo. Vai trò của
địa chính trị thấy rõ ở đây.
Sự ra đời của IBC là đáp ứng của Ấn Độ trước những hoạt động của một tổ chức
khác, World Buddhist Forum (WBF) - Diễn Đàn Phật Giáo Thế Giới, được khai sinh
dưới sự bảo trợ của TQ, và là hội nghị đầu tiên được tổ chức vào năm 2006 ở
Hàng Châu (phía nam Thượng Hải). WBF là một trong những công cụ để Bắc Kinh tìm
cách ve vãn những cộng đồng Phật Giáo như một người cha đỡ đầu tốt bụng. Điều
đó được ghi nhận trong một chính sách ngoại giao Phật Giáo tích cực khởi đầu
hơn mười năm trước với những cuộc triển lãm lưu động khắp Á Châu về cái
"răng" và "ngón tay" của Đức Phật, những di tích được nói
là của Đức Phật và TQ hiện sở hữu. Vào năm 2012 ở Hương Cảng, trong thời gian hội
nghị kỳ ba của WBF, một mẫu xương sọ được nói là của Đức Phật - được khám phá
hai năm trước đó ở Nam Kinh - đã được đem ra triển lãm lần đầu tiên.
Thách thức địa chính trị ở Hy Mã Lạp Sơn
Thoạt nhìn, cử tọa của WBF do Bắc Kinh đỡ đầu không khác mấy so với cử tọa của
IBC do New Delhi đỡ đầu. Tổ chức đầu khó lòng vượt qua những biên giới của thế
giới TQ (TQ, Hương Cảng, Đài Loan, những sắc tộc gốc Hán ở Đông Nam Á) trong
khi tổ chức thứ nhì lại bao gồm những chân trời rộng lớn hơn. Sự khác biệt đó về
tác động được giải thích một phần là do vấn đề Tây Tạng. Trong thời gian những
cuộc hội nghị diễn ra, WBF phô trương Gyancain Norbu, Ban-Thiền Lạt-Ma thứ XI
[ngôi vị thứ nhì trong Phật Giáo Tây Tạng] được Bắc Kinh chọn và tính chính
đáng bị thách thức bởi những đồ đệ của Đức Đạt-Lai Lạt-Ma thứ XIV, vị lãnh đạo
tối cao của Phạt Giáo Tây Tạng đang lưu vong ở Dharamsala, Ấn Độ. Một trong những
mục tiêu của WBF hiển nhiên là tạo điều kiện cho ban-thiền lạt-ma thứ XI thân Bắc
Kinh nói trên trình bày với thế giới ý muốn sát nhập Tây Tạng vào TQ, một chủ
trương có vẻ phù hợp với lòng yêu nước. Bắc Kinh hy vọng một cơ hội như thế sẽ
khiến thế giới công nhận uy quyền của nhân vật nầy, một uy quyền hiện còn què
quặt. Ngược lại, những đồ đệ trung thành với Đức Đạt Lai Lạt Ma lại hoạt động
trong Hội Nghị IBC được tổ chức ở New Delhi. Thực tế, IBC đầu tư trên ánh hào
quang của "Biển Khôn" chiếu trên đại bộ phận của gia đình Phật Giáo,
và trên cái thiện bên trên cái áo Tây Tạng của nó.
Trong cuộc tranh đua đó, mỗi nước đều phô trương cái nhản hiệu quý phái của
mình. TQ không ngừng nhắc lại rằng họ là quốc gia có nhiều người theo đạo Phật
nhất trên thế giới. Về phần mình, vì Phật Giáo đã bị mu lờ qua nhiều thế kỷ do
Ân Giáo chiếm đa số, Ấn Độ thắng thế nhờ đã khai sinh ra Đức Phật. Người ta thường
nói với Asoka Mission, người tổ chức IBC ở New Delhi, "Ấn Độ là nguồn gốc
của Phật Giáo." Đề tài nầy đã gây ra tranh cãi, vì Lâm-Tỳ-Ni, nơi Đức Phật
ra đời vào thế kỷ thứ 6 trước Công Nguyên, ngày nay thuộc nước láng giềng
Népal; và người dân Népal công phẫn trước tuyên bố đó của Ấn Độ. Tuy nhiên, những
thánh địa trong cuộc hành trình tinh thần của Đức Phật và những đồ đệ của Ngài
- như Bodh Gaya, Sarnath, Nalanda … - đều dứt khoát ở Ấn Độ, và New Delhi bắt đầu
thực hiện những phương tiện để xúc tiến một dịch vụ du lịch hành hương.
Từ nay về sau, chính trên bình diện đó đang diễn ra trận đấu lớn Ấn-Trung chung
quanh quyền lực mền Phật Giáo. Thất lợi cho Ấn Độ, TQ vừa tràn vào san sau của
những địa bàn của họ. Năm 2011, Asia Pacific Exchange and Cooperation
Foundation (APECF), một công ty quốc doanh của TQ có trụ sở ở Hương Cảng, đã đề
nghị với Népal đầu tư $3 tỉ (2.25 tỉ Euro) - tức bằng 85% ngân sách tài khóa của
xứ nầy - để "phát triển" vùng Lâm-Tỳ-Ni, nổi tiếng là nơi ra đời của
Đức Phật. Sáng kiến nầy bất ngờ gây náo động trong vùng Hy Mã Lạp Sơn. APECF đã
chọn làm đại diện chính ở Népal một nhân vật nóng nảy nhưng có ảnh hưởng,
Pushpa Kamal Dahal, biệt danh "Prachanda", chỉ huy của cuộc nổi loạn
thân Mao từng thống nhất các định chế sau hòa ước 2006. Chính Prachanda từng
làm thủ tướng Népal từ năm 2008-2009.
Bão hòa của các dự án
Lich sử của dự án phục hồi Lâm-Tỳ-Ni là một vấn đề đã cũ nhưng mới đây nó lại
được hâm nóng trở lại. Nguồn gốc có từ năm 1970, khi, dưới sự bảo trợ của Liên
hiệp Quốc, Kenzo Tange, một kiến trúc sư người Nhật, đã đề nghị một kế hoạch.
Nhưng đà tiến đã bị sa lầy trong đám quan liêu Népal và trong tình thế bất ổn nội
xứ của quốc gia nhỏ bé nầy của Hy Mã Lạp Sơn nằm kẹt giữa TQ và Ấn Độ. Vào
tháng 3/2010, người ta bắt đầu quan tâm trở lại với sự cải tiến của một kế hoạch
mới do một nhóm người Mã Lai gốc Trung Hoa, những môn đồ của Phật Giáo Tây Tạng.
Chủ trương là biến Lâm-Tỳ-Ni thành một điểm du lịch quần chúng dành cho những
người hành hương, theo hình ảnh của La Mecque đối với những tín đồ Hồi Giáo.
Đương nhiên, kế hoạch đó đã bị "đánh cướp" bởi công ty thân Bắc Kinh,
APECF, với viên giám đốc thực sự, tay Xiao Wunan bí ẩn, vốn có nhiều quan hệ cấp
cao trong bộ máy của Đảng Cộng Sản TQ. Tay nầy rất năng nỗ trong hệ thống những
sắc tộc gốc Hán ở Đông Nam Á. Sự cấu kết của y với tên Népal thân Mao,
Prachanda, sẽ đặt để APECF như là lực lượng đi lên trong sự sục sôi đang phục
sinh liên quan đến Lam-Tỳ-Ni. Vào mùa Xuân 2011, hai nhân vật nầy hoạch định kế
hoạch của họ, y hệ như kế hoạch của những người Mã Lai nhưng xử dụng một lực lượng
xung kích chính trị hùng mạnh hơn nhiều. Một vài tháng sau, một nhân vật thứ ba
xuất hiện: Kwaak Young Hoon, một kiến trúc sư Nam Hàn, từ lâu rất quan tâm đến
Lâm-Tỳ-Ni. Ông ta được hậu thuẫn của Cơ Quan Korea International Cooperation
Agency (KOICA), một cơ quan hợp tác của chính phủ Nam Hàn.
Từ đó có sự bão hòa của các dự án dành cho chiếc nôi Đức Phật. Đối trước sự
lúng túng, những cuộc tiếp xúc đã bắt đầu nối kết trong năm 2012 giữa người nầy
người nọ nhằm điều hợp những sáng kiến dựa theo những biểu mẫu khác nhau và
cũng nhằm cám dỗ Liên Hiệp Quốc, vì vùng Lâm-Tỳ-Ni được UNESCO thừa nhận là di
tích thế giới của nhân loại. Cùng lúc đó, những ngờ vực chiếm đoạt đầu óc mọi
người. Ai phục vụ cho ai? Ai tìm cách khuynh đảo ai? Một giai thoại được Kwaak
Young Hoon kể lại với tờ báo Le Monde cho thấy mức độ ngờ vực bao trùm. Kể từ
khi xuất hiện trong công trình, kiến trúc sư Nam Hàn đã nhận được một thông điệp
từ bộ văn hóa Népal - trong đó những người theo chủ nghĩa Mao Trạch Đông nắm chắc
ảnh hưởng - thông điệp nầy đòi hỏi phải cung cấp những "bảo đảm" rằng
ông ta không phải là người chống TQ. Do đó, Kwaak đã phải thanh minh là ông
không chống TQ.
"Đức Phật là một người Ấn Độ"
Chính lúc đó, Ấn Độ bắt đầu cảm thấy ý đồ chính trị của công ty APECF thân TQ.
"Ấn Độ không thể đứng ngoài công trình phát triển Lâm-Tỳ-Ni." Đó là lời
phát biểu của Karan Singh, Chủ tịch Hội Đồng Indian Council for Cultural
Relations (ICCR) - một trong những công cụ của quyền lực mềm Ấn Độ - và là giám
đốc sở ngoại vụ của Đảng Đại Nghị, cơ quan thiết lập quyền chính ở New Delhi.
Theo lời của Singh, lý do chính thức của điều này là: "Đức Phật là một người
Ấn Độ." Vấn đề cũng là - và có lẽ trên hết - chiến lược.
Trong mắt người Ấn Độ, tham vọng nầy của TQ trên lãnh địa Phật Giáo đầy ấn tượng
như Lâm-Tỳ-Ni, lại nằm cách biên giới của họ có vài cây số, tạo ra một thách thức
lớn lao về địa chính trị. Nỗi lo sợ cũng rõ ràng bùng lên ở New Delhi. Người Ấn
Độ sợ rằng, nếu dự án của APECF thành hình thì Bắc Kinh sẽ chiếm được ảnh hưởng
đối với những cộng đồng du mục của Hy Mã Lạp Sơn, với những hậu quả có thể có
trên việc kiểm soát sắc tộc Tây Tạng sau khi Đức Đạt Lai Lạt Ma qua đời.
"Xuyên qua Lâm-Tỳ-Ni, TQ có thể cấy một đạo quân thứ năm ngay cửa khẩu của
Ấn Độ." Đó là nỗi lo sợ của Jayadeva Ranade, một công chức cao cấp hồi hưu
Ấn Độ được lưu dụng trong phân tích chiến lược.
Dự án APECF đã phần nào hết hơi - nhưng không chắc bị chôn vùi - vì lý do mối
ác cảm mà nó đã gây nên trên vùng đất. Những tín đồ Phật Giáo Népal, phẫn uất
vì không được hỏi ý kiến, nên đã huy động binh lính của họ để phản đối sự
"chiếm đoạt đất đai" đang đe dọa cộng đồng người bản xứ (người
Tharus) đang sống chung quanh Lâm-Tỳ-Ni trên bình nguyên Terạ. Phong trào nầy
là thuần túy địa phương nhưng Ấn độ không khỏi bất bình khi nhìn nó. Một chiến
binh Népal theo Phật Giáo được tiếp xúc ở New Delhi cho biết, "Người Ấn Độ
đã cho chúng tôi một hỗ trợ tinh thần." Đây là phát biểu của Shakun
Sherchand, một cấp lãnh đạo của những tín đồ Phật Giáo Népal: "Lâm-Tỳ-Ni
đã trở thành trung tâm của trò chơi lớn giữa Ấn Độ và Trung Quốc." Một
trung tâm đầy sôi sục trong đó đang gặp nhau những tu sỹ, những người làm áp
phe, những chính trị gia, binh lính bản địa, và bọn chỉ điểm đủ loại.