Bắc Kinh phù phép mà chưa có phép lạ…
Các kinh tế gia khó là thiền sư để như Bạch Ẩn Huệ Hạc của dòng Lâm
Tế mà nghe được "tiếng vỗ của một bàn tay". Lý do đơn giản
là vì họ có hai tay....
Chúng ta có thể suy luận như vậy khi nhớ lại những lời - thậm chí
nhiều pho sách – ca tụng phép lạ kinh tế Trung Quốc với những dự
đoán kinh người về thời điểm "vượt Mỹ". Sau khi có sản
lượng vượt Đức rồi vượt Nhật, kinh tế Trung Quốc sẽ vượt Hoa Kỳ để
dẫn đầu thế giới vào năm 2016, hay 2020, 2025, 2030, v.v.... Tất cả đều
chỉ là dự đoán thôi. Vì kinh tế học cũng có hơi hướm khoa học, các
kinh tế gia hiểu rằng mọi tiên đoán đều có thể trật.
Thầy bói mà đoán trật thì bể tráp hay mất khách, giới kinh tế biết
vậy nên khi đoán mò là họ khéo nhấc bàn tay kia.
"Một đàng" thì Trung Quốc có những động lực tất yếu để đưa
mức tăng trưởng thần kỳ qua mặt Hoa Kỳ vào một thời điểm nào đó
trong tương lai. Nhưng - bàn tay kia được giương lên cho thêm phần hùng
biện - nhưng "đàng kia" thì cũng còn lý này hay lẽ nọ để
có chuyện lỡ hẹn! Trong mọi cuốn sách ngợi ca Trung Quốc, họ đều
yểm bên dưới dòng chữ li ti trong phần cước chú một vài lý luận về
"đàng kia" – on the other hand....
Tức là đúng sai gì thì họ vẫn có lý.
Chúng ta nhớ lại điều ấy vì từ hai chục năm nay, sau khi kinh tế Nhật
Bản sa sút rồi suy trầm, đã có cả một kỹ nghệ ca tụng kinh tế Trung
Quốc với nhiều dự đoán tưng bừng.
Các doanh nghiệp đầu tư vào xứ này đã huy động cả truyền thông lẫn
giới nghiên cứu để cổ võ cho việc làm ăn với Hoa lục. Họ dùng lý
luận kinh tế đưa ra những luận chứng khoa học về một kỷ nguyên hay
một Thế kỷ mới của Trung Quốc. Các tay cò mồi quốc tế lẫn chính
khách có sự nghiệp gắn liền với việc buôn bán đó cũng chen vai xác
nhận.
Rồi họ sẵn sàng tìm ra cái lý giảm khinh để biện bạch cho những
điều bất toàn của hệ thống kinh tế chính trị Trung Hoa.
Tham nhũng ư? Chế độ nào mà chẳng có tham nhũng? Môi sinh bị hủy
diệt ư? Các nước nghèo và mới nổi thảy đều phải qua giai đoạn ấy,
nhưng khi đã giàu có hơn thì họ sẽ cải tiến. Bất công xã hội ư? Làm
sao bằng tình trạng quá đáng của các nước tư bản với 1% dân số đã
ăn trùm 99% còn lại! Độc tài ư? Các chế độ kinh tế Á Châu đều phải
như vậy, khi kinh tế phát triển rồi thì giới trung lưu sẽ đẩy mạnh
những đổi thay về chính trị. Huống hồ, trước những biến động liên
tục của các nước tư bản Tây phương từ dăm bảy năm nay, mọi người đều
thấy ưu điểm của chế độ tư bản nhà nước và vai trò trọng yếu của
chính quyền để điều tiết và vận dụng thị trường....
Kết luận, vạn tuế kinh tế thần kỳ!
Cho đến năm nay thì bỗng dưng nhạc lắng mây chìm và đà tăng trưởng
thần kỳ chỉ là vang bóng.
Thành thử, như nhiều nước đi trước, Trung Quốc cũng sẽ phải chuyển
hướng. Lãnh đạo Bắc Kinh đã nói đến nhu cầu cải cách họ gọi là
lịch sử và sinh tử. Sau khi thế hệ thứ năm lên ngôi từ Đại hội 18
vào năm ngoái, Hội nghị Trung ương kỳ ba sẽ đưa ra kế hoạch cải cách
thần kỳ này.
Tuần qua, Hội nghị đó đã kết thúc.
Hội nghị quy tụ 373 Ủy viên Trung ương đảng và Dự khuyết kéo nhau vào
nơi củ mật nhất của thủ đô Bắc Kinh để họp bốn ngày liền. Nơi củ
mật là Khách sạn Kinh Tây do Quân đội quản lý và bảo vệ như một
pháo đài. Dân chúng Bắc Kinh bị bóp họng đã nhân dịp chơi chữ mà
gọi chốn linh thiêng đó là "Kinh Hí" (cũng phiên âm là
Jingxi), có nghĩa là tuồng hát ở kinh đô! Truyền thông uyên bác thì
gọi là Beijing Opera.
Có máu Ba Giai thì ta gọi ký kịch đó là "Cải cách Củ
mật", xin ai đừng nghĩ bậy như Tú Xuất sang "Kủ kải",
vì chữ "củ" cũng có nghĩa là rối beng. Rối ren trong bí
mật!
* * *
Bộ Chính trị Khoá 18 đã mất gần một năm để thu thập ý nguyện của
ngần ấy phe phái, vây cánh và cơ sở quyền lực kinh tế lẫn chính trị
và soạn ra một thực đơn 18 món. Có đủ sơn hào hải vị, thất tình
lục dục lẫn bát trân bát bửu. Phe nào cũng thấy những đòi hỏi
chính đáng của quần chúng nhân dân lao động bên dưới được thể hiện
rõ ràng trong một mớ chữ đầy mâu thuẫn.
Rốt cuộc thì vẫn là kinh tế thị trường mà theo định hướng xã hội
chủ nghĩa (xin nói về chữ nghĩa để đừng dịch sai, "xã hội chủ
nghĩa" là phạm trù tư tưởng, khác với "chủ nghĩa xã
hội" là trạng thái xã hội). Vẫn là xã hội chủ nghĩa nhưng với
màu sắc Trung Quốc ("Trung Quốc đặc sắc xã hội chủ nghĩa"),
tức là nét lưỡng thể phi cầm phi thú của "kinh tế thị trường
xã hội chủ nghĩa".
Nhưng vẫn nằm trong Chủ nghĩa Mác-Lênin, được cải tiến bằng "Tư
tưởng Mao Trạch Đông", hoàn thiện bằng "Lý thuyết Đặng Tiểu
Bình" và "Phương hướng Giang Trạch Dân", là dùng lực đẩy
của thuyết "tam biểu": đảng là đại biểu của các phương tiện
sản xuất tiên tiến, của nền văn hóa kỹ thuật tiên tiến và của quyền
lợi chính đảng của đại đa số quần chúng nhân dân...
Sau khi dựng lên tấm bình phong kiên cố và phải đạo như vậy rồi, Hội nghị
mới thông báo một thực đơn toàn những món ăn chơi.
Các nhà bình luận quốc tế đều soi kính hiển vi và phát giác bước
ngoặt vĩ đại là nỗ lực "thâm hóa cải cách" – cho sâu hơn –
để quy luật thị trường giữ vai trò "quyết định" thay vì
"cơ bản" như trước đây. Thế là vui rồi!
Chứ nội dung bên dưới khẩu hiệu huy hoàng này vẫn là chuyện củ mật.
Làm sao vận dụng quy luật thị trường mà tránh được dao động quá
đáng và nạn bong bóng đầu cơ đang nổi lên từ các đại gia trong đảng?
Làm sao san bằng bất công xã hội và khác biệt quá lớn giữa đô thị
với nông thôn, giữa vùng duyên hải lý tài nhộn nhịp với các tỉnh bị
khóa bên trong? Làm sao thị trường có thể vận hành khi mà một lực
lượng lao động rất lớn, đến vài trăm triệu "dân công" trong
tổng số 900 triệu người, vẫn chưa có hộ khẩu?
Vì sao Hội nghị không nhắc đến con quái vật nằm giữa đại sảnh là
chế độ hộ khẩu?
Dưới ánh sáng tù mù đó, ta mới chú ý đến việc Chủ tịch Tập Cận
Bình đề nghị lập ra một "Quốc gia An toàn Ủy trung hội",
một Hội đồng An ninh Quốc gia, để tập trung các phần vụ ngoại giao,
an ninh, tình báo, quân sự và trật tự công cộng trước đây vẫn phân
tán ở nhiều nơi.
Trong hệ thống tổ chức của đảng, Ban Chính Pháp Trung ương là bộ
phận có trách nhiệm giữ gìn trật tự công cộng bên trong (qua Bộ Công
An) và công tác tình báo phản gián với bên ngoài (qua Bộ Quốc An).
Với nạn Bạc Hy Lai cùng kẻ đỡ đầu là Trưởng ban Chính pháp Chu Vĩnh
Khang, sau Đại hội 18, người lên cầm đầu cái ban bệ ghê gớm này (Mạnh
Kiến Trụ) không ở trong Thường vụ Bộ Chính trị nữa. Và Tập Cận
Bình cần dưới tay một cơ chế phối hợp trực tiếp hơn. Mục tiêu không
nhắm vào an ninh đối ngoại mà để kiểm soát tình hình bên trong.
Đấy mới là một cản trở của cải cách và có thể giải thích vì sao
chưa có thay đổi gì lớn trong chế độ hộ khẩu như nhiều người đã đề
nghị hoặc trông đợi. Nếu không giải tỏa chính sách hộ khẩu thì làm
sao giải quyết bài toán an sinh xã hội, nâng cao sức tiêu thụ của thị
trường nội địa làm lực đẩy thay thế cho đầu tư của khu vực công?
Một con voi trắng lù lù trong đại sảnh của khách sạn Kinh Tây cũng
thơ thới bước ra. Đó là kế hoạch cải cách doanh nghiệp nhà nước.
Người ta chỉ được biết tư nhân sẽ có thêm quyền hạn đầu tư – châm
tiền cấp cứu – xí nghiệp quốc doanh, nhưng vai trò của các tập đoàn
kinh tế nhà nước vẫn được duy trì. Chế độ tư bản nhà nước và đám
tòng vong là tham ô, lãng phí và bóc lột, vẫn tiếp tục tung hoành,
dưới một núi nợ vĩ đại của hệ thống tín dụng cũng của nhà nước
từ trung ương đến địa phương.
Cũng vậy, việc cải cách chính sách tín dụng và hệ thống ngân hàng
hay cải cách thuế vụ để tránh nạn địa phương cướp đất của dân làm
nguồn thu ngân sách, những yêu cầu đó vẫn là mờ mồ nhân ảnh. Chưa
nói gì đến chuyện phòng the cũng củ mật không kém: nới lỏng chế độ
kiểm soát sinh đẻ và chấm dứt chính sách mỗi hộ một con để trong
vài thế hệ nữa sẽ tạo ra sự chuyển dịch dân số tốt đẹp hơn tình
trạng chưa giàu đã già như hiện nay.
Còn nhiều lắm....
* * *
Chúng ta đều có thể hiểu rằng sau một hội nghị có tầm chiến lược
như vậy, lãnh đạo Bắc Kinh phải mất nhiều năm khai triển, thuyết
phục, hoặc bẻ tay đấu đá rồi mới có kế hoạch và chương trình áp
dụng. Vì vậy, không ai chờ đợi một nghị quyết hoàn chỉnh để trên
dưới sẽ răm rắp thi hành. Mặc dù như vậy, việc lãnh đạo xứ này phải
dung hòa nhiều quan điểm trái ngược và nói ra những ước nguyện đầy
mâu thuẫn có thể cho thấy một sự thật khác: Đảng chưa nhất trí!
Chỉ vì bên dưới vẫn còn quá nhiều thế lực cưỡng chống và muốn duy
trì hiện trạng để bảo vệ quyền lợi riêng.
Hiện tượng đó thì tự cổ chí kim nơi nào cũng có. Nhưng nếu có thông
tin minh bạch trong một thể chế dân chủ được gạn lọc qua bầu cử tự
do thì ít ra những người trong cuộc vẫn còn tiếng nói. Trung Quốc
tiên tiến thì chưa đi tới chốn đó. Vì vậy, giấc mộng Trung Hoa và đà
tăng trưởng thần kỳ vẫn là mộng mị.
Hỏi các kinh tế gia lạc quan năm xưa thì họ giơ cả hai tay lên trời!
Bái phục, bái phục, và luôn bái phục bác.
Bài viết thâm sâu dựa trên khoa học và kinh tế. Bác có lối viết và nói chuyện hết sức đặc biệt hơn người và nhìn ra kết quả của cây ngay khi người ta mới vừa gieo hạt.
Cháu chỉ xin nói tắt như vậy.
Từ hơn mười sáu năm nay, chưa bao giờ cháu bò qua một bài viết hay phỏng vấn nào của bác.
Kính chúc bác trường thọ khoẽ mạnh.
Hết sức bái phục.
Dominic Le