Lê Tài Điển nhìn bởi Đinh Cường.
Từ trái: Nguyễn Trung, Lê Tài Điển, Nhã Ca.
Bài viết của Nhã Ca
Bạn mà không phải bạn. Không phải bạn mà bạn. Có khi còn bạn hơn bạn, theo kiểu thường thấy. Đó là họa sĩ Lê Tài Điển và chúng tôi.
Cố nhớ, chuyện Sàigòn kiếp trước. Gặp nhau hồi nào? Không biết. Khỏi cần nhớ.
Tên tuổi Lê Tài Điển có đó, từ lâu, giữa Nguyễn Trung và các bạn hoạ sĩ.
Với Nguyễn Xuân Nghĩa thời Tổng Hội Sinh Viên Paris, chuyện từng kể là Lê Tài Điển đã phụ trách dựng cảnh cho Hội Tếtï Sinh Viên 1969, chỉ với mấy bình sơn xịt, làm sống lại không khí trận chiến Mậu Thân.
Sau thời Mậu Thân rồi hoà đàm Paris, một số lớn các bạn kéo nhau về nước, trong số này có ông bạn hoạ sĩ.
Tại Saigon, ngôi nhà gia đình của Nguyễn Xuân Nghĩa ở đường Hiền Vương có tranh Lê Tài Điển nghênh ngang ngay trên tường phòng khách. Tranh lớn ngoại khổ. Hơn sáu thước vuông. Nghe nói hoạ sĩ đã phải làm khung căng bố vẽ ngay tại chỗ. Đó là thời sơn dầu Lê Tài Điển còn đủ mầu sáng láng gợi nhớ tranh Marc Chagall.
Bên bức tranh lớn ấy, đêm Giáng Sinh Sàigon sau đổi đời 1975, đám bạn còn lại vài chục tên đã ngồi lại bên nhau lần cuối. Nửa đêm, có Mai Thảo đọc thơ, Hoài Bắc cầm lại đàn ghi ta, và Thái Thanh hát hát trong nước mắt dàn dụa.
Sau họp mặt lần ấy là tan nát. Chẳng hiểu cái tranh Lê Tài Điển bây giờ ra sao?
Với tôi, sau hơn 14 năm tù đầy, treo bút, khi đã tái sinh một kiếp khác, hai tên "chưa là bạn mà vẫn bạn" mới có dịp gặp nhau.
Mấy năm đầu ở Thụy Điển, một lần điện thoại của Nguyễn Trung từ Paris, nhắc tới Lê Tài Điển, nói hai tên đang đứng bên nhau, uống quá trời uống. Chúng tôi gửi lời thăm nhau qua Nguyễn Trung.
Năm 1992, vợ chồng chúng tôi cùng Kiều Chinh từ Đức sang Pháp, đi xe hơi bằng đường làng! Họp mặt, có bạn hữu đông vui. Điển đến với Nguyễn Cầm. Tôi nhìn khuôn mặt vừa lạ vừa quen. Đó là cái vênh váo, mới coi tưởng "ngầu", thật ra là vụng về, ngây thơ vô số tội. Gặïp là thân, như đã từ bao năm với Nguyễn Trung, rồi với Kiệt Tấn, với Trần Tam Tiệp. Ông Tiệp lúc đó còn chưa ngồi xe lăn, khoe sáng sáng vẫn đủng đỉnh đi nhìn mấy bà đầm, cô đầm dẫn chó xuống phố.
Lần thứ hai tôi tới Pháp một mình. Càng thân thêm với Điển. Không chỉ có Trần Tam Tiệp, mà còn thêm cặp bạn Phạm Kế Viêm-Diệu Tâm, anh chị Đỗ Việt và chị Phương Lan. Nơi hẹn gặp là một quán phơ của quận 13û. Điển tới, tay xách chai rượu đỏ, lại vênh váo cái mặt với giọng nói ú ớ, "Phải uống cho hết. Một chai cho bà đó." Nhìn mà thấy cười. Ngồi giữa Paris, khui Cabernet Sauvignon của Bordeaux ra uống với... phở. Vậy mà cả bọn cũng đốn ngã, không chỉ một mà còn thêm hai ba chai tiếp viện. Vậy mà rượu vang trộn phở vẫn làm cả bọn cùng "phê", họa sĩ và nhà văn có lúc tranh nhau nói, Lê Tài Điển ú ớ không địch nổi Kiệt Tấn.
Lần thứ Ba, lại Paris, sau một buổi sinh hoạt.
Vừa trả bài xong là có Lê Tài Điển chờ sẵn.
"Đi. Đi thôi. Các bạn gọi."
Lại quán Việt quận 13. Đỗ Việt đón Trần Tam Tiệp, Kiệt Tấn. Thêm mấy bạn "đồng bọn." Lê Tài Điển cho biết Nguyễn Trung có để lại 3 cái tranh, nói để dành cho tôi, còn dặn dò Điển là phải trao tận tay.
Buổi chiều đó, trên một căn lầu nhỏ, Điển mở mấy tấm bố, trải dưới nền xi măng, nói: "Không phải Nguyễn Trung đâu. Rượu nó vẽ đó." Kể, lúc Trung ở Paris, tối tối cả bọn thường say mèm. Một đêm giữa cơn say, Trung lôi bố ra quẹt, thoáng cái là xong. Lúc tỉnh coi lại, Trung bảo mấy bức này phải dành cho mụ Nhã.
Trung là tay làm tranh kiểu rị mọ, hết cọ lại dao, đôi khi cả ngày chỉ làm cho bằng được một điểm sáng hay tối. Nhờ vậy mà dù là khoảnh màu tối ám, vẫn bật lên cái chất sơn trong veo lấp lánh. Mấy tấm tranh Trung bắt Điển trao tận tay cho tôi hôm ấy không giống bất cứ tranh Nguyễn Trung nào khác. Cả ba đều là những nhát sơn đen quẹt nhanh quẹt mạnh trên khung bố rồi có sao để vậy.
Lâu không có dịp cụng ly, mấy năm trước, biết có Nguyễn Xuân Nghĩa ở Việt Báo, Lê Tài Điển gửi từ Paris sang bài viết dành cho Việt Báo xuân Ất Dậu, 2005: "Trong Tôi Xuân Đến." Kèm bài còn có cặp rượu đỏ, nhắn để các bạn uống mừng Lê Tài Điển... mổ tim.
Chẳng biết trái tim của hoạ sĩ ra sao, nhưng bài viết cho mùa xuân trong chàng thì có mòi lai láng. Chàng kể về một chân dung thần thoại:
"Đêm nay, cùng một bầu trời, cùng những vì sao anh với em cùng nhìn. Con đóm hoang di động, em mói tuổi nhỏ thường chụp bắt nó, cùng chui vào mền để nhìn ánh sáng chập chờn trong bóng tối - đang chứng kiến đội ta.
Anh dừng lại nơi có ánh sáng cuối đường, tìm cái bằng lòng của gã du mục. Hoàn thành cuộc hành trình trầm tư. Nét cọ cuối cùng cho điểm sáng trong tranh sau những đơn giản và gạn lọc, để rôài anh đặt cho nó một cái tên: Thần thoại."
(Trích Trong Tôi Xuân Đến, Lê Tài Điển)
Chân dung thần thoại của nàng có "màu xanh phong rêu, màu hồng nhạt chất chứa nhiều sắc độ". Có cả "cánh hồng" nữa. Nhưng với nàng thì, "em không nhìn được chân dung của em". Và chàng tự thú là đã phạm một trọng tội, chỉ vì có một người Ý Đại Lợi đổi "một số tiền không đáng giá cho anh."
Không đáng giá mà vẫn phải để cho thần thoại ra đi.
Tội chàng với nàng đúng là đáng mổ, đáng xẻ.
Chỉ mổ cái tim thôi, là còn nhẹ. Rất hên cho ông.
Đọc "Trong Tôi Xuân Đến" của Lê Tài Điển xong, về nhìn kỹ mấy cái tranh "rượu vẽ" của Nguyễn Trung mà Điển tự tay cuốn cho tôi mang đi, tôi không ngạc nhiên khi thấy cả hai ông hoạ sĩ đều đã rời bỏ hình tượng mầu sắc cũ để sang tranh trừu tượng.
Bài viết của Điển cũng nhắc "...đã một lần trên chuyến tầu tách rời hải cảng, chuyên chở một linh hồn, mang theo tâm sự xuôi miền đất lạ..."
Tôi nhớ câu này khi đọc bài Thụy Khuê viết về Điển, kể về những đêm say một mình trên con tầu Paris - Sartrouville, Điển quên bẵng bến xuống, và cứ ở lì trên tàu, đề nó đưa đến đâu thì đến.
*
Ông bạn ngây thơ vô số tội,
Không phải chỉ một tội túng tiền bán luôn thần thoại đâu.
Tiếp tục thú tội bằng cách viết bài báo xuân Việt Báo năm tới đi.
Cặp rượu ông bắt bạn vác từ Paris sang cho, Nguyễn Xuân Nghĩa khui xong từ lâu, mà vẫn chưa có dịp cụng ly với bạn mình. Nghe đâu cuối năm nay, có Nguyễn Trung trở lại California. Còn sức bay sang không? Cả bọn nhớ bạn.
Nhã Ca