Quy hoạch tổng hợp Lưu vực sông Cửu Long
Có khả thi và tin cậy được không?
Phạm Phan Long
Dẫn Nhập
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) mênh mông vẫn có rất nhiều nước với rất nhiều công trình thủy lợi, nhưng dân vẫn khao khát nước sạch, chìm ngập trong nước bẩn, đói phù sa, dư phèn, thừa muối và khổ sở với ô nhiễm. Các chất thải lỏng, rắn và rác rưới sinh hoạt cứ thế cho xả hết vào nguồn nước không thể kiểm soát và xử lý. Không có một xã hội văn minh nào có thể để tệ trạng (iả đái vào miệng giếng) này kéo dài mãi như thế được. Do đó một quy hoạch (QH) với tầm chiến lược quốc gia như thế vô cùng khẩn thiết, không ai không ước mong QH này đạt mục đích đến thành công. Những phân tích khả thi và khả tín nêu ra trong bài này không có gì vui, người viết ước mong những lo ngại ấy không xảy ra, hay giảm bớt để mang thêm một bát nước trong lành giải khát cho con cháu và thế hệ tương lai.
Giới thiệu: Quy hoạch tổng hợp Lưu vực sông Cửu Long [1]
Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Cửu Long (QH) hay Mekong Delta Master Plan vừa được ông Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Phó Thủ tương phê duyệt vào ngày 6 tháng 3 2023, qua Quyết định 174/QĐ-TTg mang tên Quy hoạch tổng hợp Lưu vực sông Cửu Long thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Hình 1: Báo cáo và Quyết định phê duyệt QH-Nguồn tham khảo [1,2]
Người viết rất trân trọng với nỗ lực các chuyên gia đã đóng góp trí tuệ vào QH này và nhìn nhận nhiệm vụ này rất khó khăn. Chuyển đổi lộ trình và lịch trình, cho một con tàu đang đi lạc đã khó, huống chi cho con tàu to lớn như ĐBSCL cưu mang vận mạng của 18 triệu người. Người viết sẵn sàng đón nhận những quan điểm phản hồi khác biệt nhưng vẫn khách quan mổ xẻ và rà soát QH này với khả năng khiêm tốn của mình và trình bày sau đây:
QH này có mục đích bảo đảm an ninh tài nguyên nước “tôn trọng quy luật tự nhiên” và “lấy tài nguyên nước là yếu tố cốt lõi”, đây là một văn bản pháp quy về quyết sách bảo vệ an ninh nguồn nước, xử lý nước thải, kiểm soát ô nhiễm, bảo đảm chất lượng nước cho ĐBSCL. QH này là một bản tuyên ngôn, một khế ước long trọng với 18 triệu dân là trong 7 năm QH này sẽ giải quyết được 100% nhiều tệ trạng bi thảm hiện có. Với sứ mạng đó, nếu thành công, QH này sẽ là một kỳ tích ngoạn mục của lịch sử dân tộc. Nếu QH thực hiện manh mún, bỏ dở và thất bại, niềm tin và sản nghiệp của người dân sẽ bị nhấn chìm dưới cả đáy vực.
Thật vậy, đây là một canh bạc chơi hết vốn, QH này phân loại ĐBSCL thành ba vùng kinh tế nông nghiệp: Ngọt, Lợ và Mặn theo hình sau; một số rất lớn dân cư hai bên đường biên phân vùng sẽ phải chuyển đổi sinh kế để thích hợp với nó. Dựa vào những văn bản chính thức và các nguồn tin công khai về QH này hiện có trên mạng, ta có thể để đánh giá độ khả thi và khả tín của QH này trước những thách đố tiềm tàng sau đây:
Hình 2: Bản đồ phân vùng nước theo QH [1]
1. Chỉ tiêu quá tham vọng [1]
Quyết Định QH cam kết thực hiện các chỉ tiêu cơ bản sau đây:
- 100% vị trí giám sát dòng chảy xuyên biên giới được giám sát tự động, trực tuyến;
- 100% nguồn nước liên tỉnh được công bố khả năng tiếp nhận nước thải, sức chịu tải;
- 100% công trình khai thác, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn nước được giám sát vận hành và kết nối hệ thống theo quy định;
- 50% nguồn nước thuộc đối tượng lập hành lang bảo vệ nguồn nước được cắm mốc theo quy định;
- 100% nước thải đô thị được xử lý đạt quy chuẩn quốc gia trước khi xả vào nguồn nước, hệ thống thoát nước chung.
Tất cả các chỉ tiêu trên của QH này đều phải đạt chỉ tiêu 100% trừ việc cắm mốc nguồn nước 50%. Ngay từ mục này, người từng làm quy hoạch phải thấy QH này là một ”phi vụ nhiều rủi ro rất khó thành”. Không thể là chuyện nói chơi rồi vì QH ghi rõ như thế trong văn bản pháp quy và công bố rầm rộ liên tục trên các nguồn truyền thông báo chí chính thức. Khi thấy những hứa hẹn quá sức như thế, người dân vốn đã ái ngại vì những thất bại từ các QH quá khứ vẫn chưa hồi phục, dân sẽ không khỏi ngờ vực tính khả thi của QH này.
2. Ngân sách kinh phí quá thấp
Câu hỏi đầu tiên người Việt đặt ra là tiền đâu? Tính khả thi của QH này rất mong manh vì kinh phí đầu tư dành cho QH rất thấp. Theo trang 309 của QH, tổng mức đầu tư thực hiện QH được phê duyệt sẽ là 510 tỉ đồng (22 triệu USD) trong hình trên [1].
Hình 3: Kinh phí và lịch trình QH [ 1]
Văn phòng Việt Đức Nghiên cứu về phát triển bền vững tại Việt Nam ghi nhận ngày 21 tháng 6 2022, Quy hoạch và Xúc tiến đầu tư ĐBSCL (Mekong Delta Regional Master Plan and Investment Promotion) có ngân sách tới năm 2025 là 20 tỉ USD hay 910 lần nhiều hơn [3].
Hôm sau ngày 22 tháng 6 2022, World Bank, nguồn cung cấp tài trợ vốn, cơ quan tài chính đáng tin cậy nhất, đã ước tính Quy hoạch trên cần kinh phí 57 tỉ USD hay 2590 lần nhiều hơn [4]; số vốn đầu tư kinh khủng này cao gần 10 lần ngân sách quốc phòng, và còn nhiều hơn cả ngân sách quốc gia. Dù phạm vi các quy hoach không giống nhau nhưng với ngân sách khác nhau cả ngàn lần dân phải hiểu làm sao?
Nếu lãnh đạo đã tin vào con số 22 triệu USD trong báo cáo QH mà phê duyệt tưởng sẽ đạt được 100% các chỉ tiêu phần 1 thì họ đã nuốt phải một cú lừa ngoạn mục. Nếu cho báo cáo QH này bị lỗi khi dịch hay viết sai, tổng mức đầu tư là con số khác lớn hơn khuất nấp ở nơi nào khác, giới giang hồ sẽ xem đây là một canh bạc bịp. Người dân không thể nào tin cậy vào số liệu kinh phí QH thấp như thế nó còn phải giãn nở hơn nhiều. Người viết tin chắc kinh phí QH này đã đưa ra là con toán QH sai, và sai chưa từng có. QH lần này lại do chính ông Trần Hồng Hà, với chức vụ Bộ trưởng BTNMT từ 2016 đã tự đề nghị cho chính ông với chức vụ Phó Thủ tướng phê duyệt, do đó ông phải hoàn toàn chịu trách nhiệm xem xét và trả lời một lần sòng phẳng với dân về QH này nếu không nói cho cả QH những năm trước.
3. Người dân đứng trước canh bạc hết vốn và cạn kiệt niềm tin
Ngay cả khi có đủ kinh phí, QH này chỉ thành công chi khi nào có một đội ngũ nhân sự chuyên môn tại tất cả địa phương từng giờ kiểm soát phẩm chất và phân bố lượng nguồn nước theo QH. Cho đến nay, qua nửa thế kỷ, sau bao nhiêu công trình QH thủy lợi, dân nhìn xuống dòng nước sinh hoạt khắp nơi, chỉ thấy ngày càng đen đậm, rác rưởi và hôi thối; đội ngũ tài nguyên môi trường và quy hoạch vẫn chưa thực hiện và duy trì được một dự án tầm vóc nào thanh lọc hết ô nhiễm và đảo ngược được suy thoái. Tính khả tín của QH này không nằm trong văn bản QH mà ở năng lực trình độ các cán bộ và quan chức hữu trách.
Trang 26 của QH là một bản tự kiểm thảo những công trình tai hại và đầu tư sai lầm không hề được phục hồi đã làm dân mất niềm tin:
“Vùng ven biển LVSCL đã xây dựng 450km đê biển, 1.290km đê sông và khoảng 7.000km bờ bao ven các kênh rạch nội đồng để ngăn mặn, triều cường và sóng bão cho vùng ven biển. Có thể nói do vốn và tiến độ không cho phép nên đầu tư còn thiếu tính đồng bộ, không tập trung, nên nhiều khu vực dự án chưa phát huy hiệu quả, thậm chí còn nảy sinh những tác động tiêu cực kéo dài, như hệ thống Bắc Bến Tre (trong đó có cống – đập Ba Lai), hệ thống Quản Lộ - Phụng Hiệp, hệ thống Nam Măng Thít.”
Lần này không thấy có biện pháp nào được mang vào QH để ngăn ngừa những bài học trên tái diễn. Do đó bước đầu QH phải chứng minh bằng các dự án thí điểm với thành quả thực tế để thuyết phục dân cư và gầy dựng lại niềm tin trước khi tiến hành toàn bộ QH. Đầu tư vào năng lực cán bộ và gây dựng niềm tin dân hiện là những yếu tố then chốt còn thiếu vắng trong QH này.
Thật vậy, hiện tượng trái ngược với QH đang diễn ra ngay trên đồng bằng sông Cửu Long đã được báo TT báo động và lan tỏa trên mạng xã hội [5].
“Bây giờ sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL rất quái lạ: ngành thuỷ lợi lấy hàng ngàn tỷ đồng để ráng làm các cống đập ngăn mặn vùng ven biển để… trồng lúa dù nước ngọt rất khan hiếm. Trong khi vùng Đồng Tháp Mười, nước ngọt quanh năm thì nông dân đào ao, hút nước mặn dưới đất lên để… nuôi tôm!
Ngành nông nghiệp và tài nguyên môi trường chỉ biết lập biên bản và xử phạt, rồi cứ để tình trạng tiếp tục mở rộng thôi sao?”
Hình 4: Vẫn cứ nuôi tôm giữa vùng nước ngọt [5]
Không chỉ thế thôi, theo báo Nông Nghiệp VN [6], hiện giờ dân đã rơi vào đáy thung lũng tuyệt vọng và cạn kiệt niềm tin, họ cào vét luôn lớp đất màu mỡ có trên ruộng đem bán đi [6] để sống tạm hiện tại, bất kể tuyệt lộ chờ họ ngay trước mắt.
“Sau khi thu hoạch lúa đông xuân, nhiều nông dân ở tỉnh Vĩnh Long thuê máy xới, máy cày cào xới lớp đất mặt ruộng lúa để bán. Ghi nhận của Báo NNVN, thực trạng này diễn ra ở nhiều nơi như: xã Song Phú, Phú Lộc, Mỹ Lộc huyện Tam Bình; xã Phú Đức, huyện Long Hồ và xã Mỹ An, huyện Mang Thít...
Những ngày này, phong trào diễn ra rầm rộ hơn cả. Chạy theo con đường từ Khu đô thị mới Song Phú (huyện Tam Bình) về chọ Cái Ngang (xã Mỹ Lộc) huyện Tam Bình sẽ thấy nhiều núi đất khổng lồ do người dân thuê máy cày, máy xới cào xới và xe tải chở từ ruộng vào chất đống dự trữ. Còn riêng tại xã Mỹ An trên đường tỉnh 909 cũng có việc nhiều người cặm cụi xúc từng cục đất bỏ vào bao, sau đó sẽ có xe chở thu gom về điểm tập kết ven lộ.”
Hình 6: Cạo vét lớp đất trên mặt ruộng bán để sống [6]
Sau nửa thế kỷ qua người dân ĐBSCL đã gánh chịu những tệ hại từ các công trình cải tạo thủy lợi thành thủy hại, việc đóng cổng ngăn sông để ô nhiễm tích tụ không xử lý và xả nước thải vào dòng không kiểm soát đã để cho tài nguyên và môi sinh ngày càng suy thoái. Thậm chí trẻ con lớn lên không biết bơi vì nước sông hồ quá dơ bẩn và làm chúng ngứa ngáy. Niềm tin vào các quy hoạch không còn mà thay vào là nỗi ngờ vực và tương lai bấp bênh.
Tại sao người dân phải có những hành động thách thức luật pháp và tự sát như thế. Chỉ có thể hiểu người dân không tin vào QH, không tin khi phân vùng xong thì nguồn nước các nơi sẽ ngoan ngoãn ngọt mặn mà hiện ra theo. Chưa kể QH này khiến người dân phải đem cả sản nghiệp và mồ hôi của họ phiêu lưu vào một canh bạc chuyển đổi sinh kế làm họ có thể mất tất cả và thêm gánh nợ nần không vực lại được. Nếu chuyển ruộng thành ao mà không có nước lợ tôm họ sẽ chết, nếu đổi tôm trồng lúa mà thiếu nước ngọt lúa họ sẽ lép. Không thể kéo dài tệ trạng để việc trở thành khó vạn lần rồi đem giao cho dân liệu. Giải pháp và quy định có cả rừng, nhưng khi cán bộ muốn làm còn phải nhìn quanh vì “lòng còn ngại núi e sông.” Hậu thuẫn pháp luật và quyết tâm chính trị phải được cơ chế hóa cho cán bộ thi hành QH.
4. Quỹ Bảo Hiểm Mekong cho người dân
Sự e ngại của người dân cần phải giải tỏa bằng một khế ước bảo hiểm. Một Quỹ Bảo hiểm Mekong song hành với QH, bảo đảm lợi nhuận tối thiểu và đền bù 100% thiệt hại cả vốn lẫn nợ cho dân ở những vùng QH không thành, mà không phải qua thủ tục xin cho; ví dụ như phẩm chất nước không đúng và lượng nước không đủ cho họ canh tác vì đó không phải lỗi của họ.
Kết luận
ĐBSCL mênh mông vẫn có rất nhiều nước với rất nhiều công trình thủy lợi, nhưng dân vẫn khao khát nước sạch, chìm ngập trong nước bẩn, đói phù sa, thừa muối và khổ sở với ô nhiễm. Các chất thải lỏng, rắn và rác rưới sinh hoạt cứ thế cho xả hết vào nguồn nước không thể kiểm soát và xử lý. Không có một xã hội văn minh nào có thể để tệ trạng (iả đái vào miệng giếng) này kéo dài mãi như thế được. Do đó một QH ở tầm chiến lược quốc gia vô cùng khẩn thiết, không ai không ước mong QH này đạt mục đích đến thành công. Những phân tích khả thi và khả tín nêu ra trong bài không có gì vui nhưng bất cứ lo ngại nào nêu ra trên đây nếu không xảy ra hay giảm bớt tránh né được, người viết ước mong chúng sẽ biến thành những con tôm, hạt gạo hay bát nước trong lành giải khát cho con cháu mình và thế hệ tương lai.
California 17 tháng 3, 2023.
KS Phạm Phan Long, P.E.
Chairman, Viet Ecology Foundation
Principal, Moraes/Pham and Associates, Carlsbad, California
Principal, Advanced Technologies Consultants, Inc.
Air Quality Engineer, South Coast Air Quality Management District, California
Thiết kế hệ thống giải nhiệt cho dự án hạ tầng Thế kỷ GWR Advanced Water Treatment Plant
Cố vấn trưởng dự án công nghệ cao cho ASML, Abbot Lab, Genentech, ST Microelectronics, Kaiser Permanente, Solar Turbines, Hughes Research Laboratory, OCWD, UCSD, IVC, RCC, SBC Colleges.
Highest Value Saving Award, Hughes Aircraft Company
Engineer of the Year, AIPE, SanDiego, California
Industrial Water Conservation Award, San Diego County Water Authority
Facilities Management Excellence Award, AIPE, USA
Nguồn tham khảo
[2] https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2023/3/174-ttg.signed.pdf
[3] https://www.vd-office.org/en/master-plan-for-mekong-delta-in-2021-2030-announced/
[5] https://tuoitre.vn/nuoi-tom-o-ron-nuoc-ngot-dong-thap-muoi-20230304093717519.htm
[6] https://nongnghiep.vn/ban-dat-mat-ruong-tran-lan-o-vinh-long-d345383.html
Gửi ý kiến của bạn
22/03/202305:24:00
Cửa vào bất nhị, còn gọi là pháp môn bất nhị, từ xa xưa đã được truyền dạy từ thời Đức Phật, chứ không phải là hậu tác của chư tổ Bắc Tông, như một số vị thầy hiện nay đã ngộ nhận, khi nói rằng pháp môn này xuất phát từ Kinh Duy Ma Cật Sở Thuyết – một bản kinh tuyệt tác về pháp môn bất nhị -- chỉ xuất hiện vài thế kỷ sau khi Đức Phật nhập Niết bàn. Bài này sẽ giải thích rằng pháp môn bất nhị là những lời dạy cốt tủy của Đức Phật (và là của Thiền Tông Việt Nam) và ai cũng có thể nhận ra được, trải nghiệm được.
21/03/202322:48:00
Chẳng thể cứ tự hào Việt Nam nay là đất nước phát triển nếu như dân cư của cả nước vẫn phải sống với nguồn nước bẩn và một môi trường đầy ô nhiễm.
“Không có kỹ nghệ không gian các quốc gia vẫn sống được, nhưng không thể sống nếu không có nước.” Oded Distel [chuyên gia về nước của Do Thái]
Đề nghị chọn Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương mùng 10 tháng 3 là Ngày Nước Việt Nam / Vietnam Water Day. [Nhóm Bạn Cửu Long]
17/03/202300:00:00
Chẳng rõ tại sao báo chí Việt Nam trong nước khi viết về hai diễn viên Quan Kế Huy và Hồng Châu đều không hề đề cập đến nguồn gốc 'tị nạn' của họ. Có báo sửa tài tử Quan Kế Huy từ 'gốc Việt' thành 'gốc Á' hay 'gốc Hoa'. Ít ai chú ý rằng trong danh sách được đề cử giải Oscar năm nay còn có tên của một minh tinh khác cũng gốc Việt: Hồng Châu. Cô ấy cũng là một người tị nạn. Hồng Châu (hình), theo các trang điện ảnh Mỹ, sanh ra ở trại tị nạn Thái Lan vào năm 1979. Trang wiki mô tả chuyến vượt biên đầy nguy hiểm: "Năm 1979, gia đình cô là một trong số những thuyền nhân rời bỏ đất nước, xuyên suốt chặng đường vượt biên, bố cô bị bắn đến suýt chết trong khi mẹ đã mang thai cô được sáu tháng."
06/03/202314:12:00
Mối đe dọa chiến tranh hạt nhân thật phù hợp với lối suy nghĩ đen tối của cựu tổng thống. Những kẻ sợ hãi sẽ bỏ phiếu cho một nhà lãnh đạo độc tài. Nước Mỹ của Trump không phải là ánh bình minh với niềm tin cho tương lai, mà là đêm đen như mực.
27/02/202312:46:00
Bài này được viết để mời gọi Phật tử siêng năng đọc Kinh, đọc Luận, đọc các bài viết về Phật học, kể cả trong tiếng Việt và tiếng Anh, đối chiếu Kinh luận để làm sáng tỏ lời Đức Phật và để tu học. Chúng ta có thể để ý, nhiều bài viết về Phật học hiện nay trên mạng phần lớn dựa vào các sách đã ấn hành nửa thế kỷ trước tại Việt Nam, trong khi đã có nhiều nghiên cứu mới xuất hiện gần đây trên thế giới chiếu rọi thêm nhiều vấn đề mới. Thêm nữa, trong khi đọc, nên tìm nhiều nguồn để đối chiếu, để gạn lọc những thông tin khả vấn, và để tìm những hướng dẫn khả dụng cho đường tu học của mình. Bài viết này sẽ nêu vài đề tài ít được nói tới, chủ yếu chỉ để giúp nhau thông tin trên đường tu học. Nếu trong bài có điểm sai, người viết xin chân thành sám hối và hoan hỷ đón nhận các lời chỉ giáo.
22/02/202309:07:00
Mục tiêu của Kinh Hoa Nghiêm là giúp ta có được cuộc sống an nhiên, tự tại, hạnh phúc ngay ở đây và bây giờ… Một thế giới hoa tạng, rực rỡ xinh đẹp sẽ được thành tựu tùy tâm mình. Cho nên người có khả năng làm chủ chính bản thân mình, người biết sống Tự-tại Vô-ngại là người làm chủ được cả… thế giới (Thế chủ diệu nghiêm) chớ không phải thần thánh từ phương nào!
16/02/202314:18:00
Gia tăng giá năng lượng, chuỗi cung ứng xáo trộn, và mức cầu phục hồi sau đại dịch là những nguyên nhân gây ra lạm phát trong 2021-2022. Chính sách tiền tệ thâu hẹp chừng mực của Quỹ Dự Trữ Liên Bang đã giúp lạm phát tiếp tục giảm và nguy cơ trì trệ kinh tế mờ dần. Cố gắng giảm bớt thiếu hụt ngân sách quốc gia cũng đã góp phần đáng kể vào việc kiềm chế lạm phát.
06/02/202322:30:00
Đầu tháng 2 năm 2023, nghe được một tin buồn về đồi Charlie, nơi đại tá nhẩy dù Nguyễn Đình Bảo đã hy sinh năm 1972.
Khi được xem video clip, được nghe lời kể chuyện và được thấy cái miếu nhỏ để nhang khói cho hồn tử sĩ quân đội VNCH đã nằm xuống trên ngọn đồi Charlie nửa thế kỷ trước đây, nay đã bị đập phá tan nát như đống gạch vụn, tôi thấy lòng trùng xuống thật sâu và hụt hẫng như mới biết được có một sự lừa gạt, một điều dối trá và một chuyện không phải của văn hóa tập tục dân tộc Việt Nam hiện nay vào thế kỷ 21, nó ngược lại và giống như những chuyện trong lịch sử VN xa xưa.
27/01/202322:58:00
Andrew Lâm là tác giả của cuốn Birds of Paradise Lost, Perfume Dreams: Reflections on the Vietnamese Diaspora, anh đoạt giải PEN Open Book 2006, và East Eats West: Writing in Two Hemispheres. Anh là một nhà bình luận thường xuyên của NPR, và các bài tiểu luận của anh đã xuất hiện trên New York Times, Los Angeles Times, Mother Jones và nhiều tạp chí khác. Bài “Ghosts in America”
19/01/202308:08:00
Niềm hy vọng đó nay đã trở thành sự thật. Vào ngày Thứ Năm, 19 tháng Giêng, 2023, qua chương trình thử nghiệm mở rộng có tên là Welcome Corps, Bộ Ngoại Giao Mỹ đã chính thức loan báo và dự định sẽ cho phép khoảng 5000 người tị nạn thuộc nhiều chủng tộc được tư nhân bảo lãnh đến Hoa Kỳ trong niên khóa 2023. Cũng tương tự như Canada, chương trình “Bảo Trợ Tư Nhân” của Mỹ cũng đòi hỏi phải có 5 cá nhân ký tên bảo trợ cho một gia đình, bất kể số thành viên, miễn là các nhà bảo trợ phải chứng minh hội đủ số tiền là $2275.00 dollars cho mỗi đầu người tị nạn, đồng thời phải thông qua các cuộc điều tra lý lịch (background checks), cùng tham dự các buổi hướng dẫn về định cư.
Copyright © 2023 vietbao.com All rights reserved 
(3)+Organization&utmac=UA-228784330-57&utmcc=__utma%3D556217837.1675643224.1679818794155.1679818794155.1679818794155.2%3B%2B__utmb%3D556217837%3B%2B__utmc%3D556217837%3B%2B__utmz%3D556217837.1679818794155.2.2.utmccn%3D(direct)%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D556217837.-%3B)