Chúng tôi mong nhận được mọi ý kiến đóng góp và bài vở của bạn đọc về mọi vấn đề liên quan đến nhạc cổ điển như ca kịch opéra, ballet, kỹ thuật (recording), album mới, concert bạn mới đi nghe...Thư từ bài vở xin gởi về
Modest Mussorgsky: Những Bức Tranh Tại Phòng Triển Lãm
Trong những buổi lễ khai mạc triển lãm tranh ở toà soạn Việt Báo, đôi khi ban tổ chức cho phát thanh một bản nhạc nghe rộn rã, long trọng; thường là một đoạn ngắn, chỉ vài ba phút. Bản nhạc mang đến cho phòng triển lãm một không khí hân hoan, trang trọng, hứa hẹn nhiều kỳ thú sắp sửa xảy ra cho khách thưởng ngoạn; một không khí rất tranh ảnh.
Đó là câu mở đầu của tác phẩm Pictures at an Exhibition ("Những Bức Tranh tại một Triển Lãm") của Modest Mussorgsky (1839-1881), là một trong ba tác phẩm âm nhạc (mà người viết được biết) về hội họa. Hai tác phẩm kia gồm có Trittico Botticelliano (Ba Bức Tranh của Botticelli) do Ottorino Respighi (1879-1936) soạn và Goyescas của Enrique Granados (1867-1916). Goyescas là một bộ gồm 6 tiểu đoạn cho piano dựa trên những bức tranh của Franciso Goya (1746-1828).
Số là Mussorgsky có một người bạn thân là Viktor Hartman (1834-1873). Ông này là một kiến trúc sư kiêm họa sĩ. Cái chết bất thần của Hartman lúc chỉ mới 39 tuổi đã khiến Mussorgsky soạn tác phẩm này một năm sau khi Hartman mất như để khóc bạn.
Mussorgsky viết 10 tiểu đoạn miêu tả 10 bức tranh của Hartman; và năm đoạn gọi là promenade gần như độc lập, mục đích giới thiệu và liên kết các tiểu đoạn lại với nhau, không thuộc 10 bức tranh kia. Mussorgsky muốn dùng đoạn promenade này miêu tả khách thưởng ngoạn ung dung tản bộ qua những bức họa. Đây chính là đoạn nhạc mà ban tổ chức triển lãm ở Việt Báo dùng để khai mạc. Mặc dù nguyên thủy tác phẩm này viết cho piano, có rất nhiều nhạc sĩ, tên tuổi cũng như không tên tuổi, đã chuyển soạn cho dàn nhạc. Bản chuyển soạn đầu tiên là do một nhạc sĩ kiêm nhạc trưởng Nga tên Mikhail Tushmalov (1861-1896); một nhạc sĩ gần như vô danh nếu đã không chuyển soạn tác phẩm này. Bản nổi tiếng và được trình tấu nhiều nhất là của Maurice Ravel (1875-1937) hoàn tất năm 1922. Ngoài ra còn các bản chuyển soạn của nhiều nhạc sĩ khác như Leopold Stokowski năm 1938, Vladimir Ashkenazy năm 1982, v.v... Đó là chưa kể đến vô số những bản chuyển soạn không phải cho dàn nhạc mà là cho những nhóm nhạc cụ hoặc độc tấu, thiết tưởng cũng nên nêu ra vài bản ở đây: André Segovia, Lâu đài cổ, không rõ năm, soạn cho guitar độc tấu; Ralph Burns, toàn bộ, năm 1957, cho dàn nhạc Jazz; Kazuhito Yamashita, toàn bộ, năm 1981, cho guitar độc tấu. Bài viết này sẽ dựa trên bản soạn của Ravel.
Mười chương đại diện cho 10 bức họa xen kẽ bằng 5 đoạn promenade theo thứ tự như sau:
1- Promenade. Cung si giáng trưởng (Bb).
2- Gnome (Ông kẹ). Cung mi giáng thứ (Ebm), nhịp 3/4. Thật ra đây không phải là một bức tranh mà là một họa đồ của một con đậu nẻ (nutcracker) đồ chơi tạc theo hình dáng một ông kẹ. Mussourgsky tả cảnh ông ke, chân có tật. đi những bước run rẩy, khập khiễng, có khi té nhào.
3- Promenade. Cung la giáng trưởng (Ab).
4- Il Vecchio Castello (Lâu đài cổ). Cung sol thăng thứ (G#m), nhịp 6/8. Chương này tả cảnh một hiệp sĩ tình lang (troubadour) hát tán tỉnh ở một lâu dài cổ.
5- Promenade. Cung si trưởng (B). Cực ngắn, chỉ có 8 trường canh.
6- Tuileries (Trẻ con tranh cãi). Cung B trưởng. Đây là bức họa Hartman vẽ một khu vường ở gần Louvre, Pháp. Thật ra thì chỉ là cảnh một khu vườn yên tĩnh; Mussorgsky, qua âm nhạc, thêm vào những âm thanh của trẻ con tranh cãi.
7- Bydlo (Đàn bò). Cung sol thăng thứ (G#m), nhịp 2/4. Đây là một bức tranh Ba Lan vẽ một xe bò. Chương này là chương hùng tráng nhất trong toàn bộ tác phẩm (!)
8- Promenade. Cung ré thứ (Dm).
9- Balet Nevylupivshikhsya Ptentsov (Ballet của những con gà chưa nở). Cung fa trưởng (F), nhịp 2/4. Đây không phải là một bức họa mà là một bản vẽ kiểu mẫu các hóa trang của Hartman cho một vở ballet tên là Trilbi.
10- Samuel Goldenberg und Shmuyele. Cung si giáng thứ (Bbm). Vladimir Stasov thêm vào phụ đề "Two Jews: Rich and Poor" ("Hai người Do Thái: Giàu và nghèo"). Nhiều người hiểu lầm rằng phụ đề này là thuộc về tựa đề chính. Có nhiều bản chuyển soạn ghi tên chương này là "Two Polish Jews, Rich and Poor (a.k.a. Samuel Goldenberg and Schmuyle)". Mussorgsky dùng đề tài này trong nguyên bản viết cho piano của ông. Thật ra có 2 bức họa bằng viết chì trong chương này; một vẽ một người Do Thái giàu có; một vẽ một người Do Thái nghèo. Trong nhạc, Ravel dùng dàn dây diễn tả người giàu và kèn trumpet diễn tả người nghèo.
11- Promenade. Trở về cung si giáng trưởng (Bb). Nhiều chuyển soạn cho dàn nhạc bỏ đoạn này, kể cả chuyển soạn của Ravel.
12- Limoges, le Marchet (Phiên chợ ở Limoges). Cung mi giáng trưởng (Eb), nhịp 4/4. Limoges là một đô thị thuộc miền trung nước Pháp.
13- Catacombae (Hầm mộ). Gồm có 2 phần:
a- Sepulcrum Romanum (Cổ mộ La Mã). Cung si thứ (Bm), nhịp 3/4. Phần này Ravel dùng dàn đồng nặng nề.
b- Cum mortuis in lingua mortua (Tử thần trong ngôn ngữ của sự chết). Cung si thứ (Bm), nhịp 6/4. Phần này có chút giai điệu của promenade nhưng âm u hơn như để tả cảnh tản bộ trong địa ngục.
14- Izbushka na Kur'ikh Nozhkakh (Baba-Yaga) (Túp lều trên cẳng gà của Baba-Yaga). Cung do thứ (Cm), nhịp 2/4. Đây là bức họa vẽ một chiếc đồng hồ chạm trổ hình túp lều của Baba-Yaga, là một phù thủy trong huyền thoại Nga.
15- Bogatyrskie Vorota (Cổng Thành Vĩ Đại ở Kiev). Cung mi giáng (Eb). Đây là thiết kế của một chiếc cổng ở Kiev nhằm kỷ niệm sự thoát hiểm ám sát của Sa Hoàng Alexander II ngày 4 tháng 5 năm 1886. Hartman cho rằng đây là công trình hoàn thiện nhất của ông, và ông ta đã thắng giải về thiết kế cổng lớn. Tuy nhiên, chiếc cổng này đã không được xây dựng.
Nhiều bức tranh của Hartman mà Mussorgksy chọn trong bộ nhạc này là những bức tranh mà Hartman vẽ lúc ông ta đi xuất ngoại ở Paris, Pháp. Thí dụ như Lâu đài cổ, Tuileries, Phiên chợ ở Limoges, Hầm mộ. Những bức khác là từ những họa đồ, thiết kế. Điều lạ là chỉ có 3 bức tranh của Hartman trong 10 bức mà Mussorgsky dùng là đã hiện diện trong buổi triển lãm năm 1874, đó là: Ballet của những con gà chưa nở, Túp lều trên cẳng gà của Baba-Yaga, và Cổng vĩ đại ở Kiev. Một điều đáng tiếc nữa là đa số những bức kia không còn tồn tại nữa; cho nên, không thể hiểu là thực sự Mussorgsky đã rung cảm từ những hình ảnh như thế nào.
Tác phẩm chưa bao giờ được trình diễn lúc Mussorgsky còn sống. Đến cả xuất bản cũng không có. Tuy ông ta soạn tác phẩm này thật nhanh - chỉ trong vòng 20 ngày, từ ngày 2 đến 22 tháng 6 năm 1874 - tác phẩm không được xuất bản cho đến năm 1886, 5 năm sau khi Mussorgsky mất. Lại nữa, vấn đề xuất bản cũng không được suôn sẻ. Ấn bản đầu tiên là do Rimsky-Korsakov thực hiện, nhưng không phải là nguyên bản, mà do Rimsky-Korsakov sửa đổi lại, và đầy dẫy những lỗi lầm, ngộ nhận. (Theo nhận xét của người viết thì đây là một trong hai việc làm rất đáng trách của Rimsky-Korsakov; việc kia là vở opera một màn mang tên Mozart và Salieri.) Mãi cho đến năm 1931 -- hơn nửa thế kỷ sau -- tác phẩm này mới được xuất bản theo đúng nguyên tác của Mussorgsky. Năm 1975, bản bút tích của Mussorgsky được phát hành.
Những Bức Tranh tại một Triển Lãm là tác phẩm quan trọng của trường phái Nga. Trước đó, các nhạc sĩ Nga vẫn viết nhạc theo khuôn mẫu tây phương. Cũng nên biết thêm rằng Mussorgsky là một trong 5 nhạc sĩ Nga thời đó được mệnh danh là Ngũ Đại Nhạc Sĩ (The Mighty Five hay The Five). Bốn người kia là Mily Balakirev (1837-1910) (người sáng lập), César Cui (1835-1918), Nikolai Rimsky-Korsakov (1844-1908), và Alexander Borodin (1833-1887). Tôn chỉ của họ là tìm một phương hướng sáng tác với những âm hưởng thuần túy Nga. Tác phẩm này có lẽ là một trong những thành quả lớn nhất của nhóm này nói riêng, và cả nền âm nhạc Nga nói chung.
Gửi ý kiến của bạn
