Việc gì đang xẩy ra cho nước Mỹ tổ hợp" Không nói đến kinh tế Mỹ vẫn có một nền tảng vững chắc, tôi muốn đặt câu hỏi về cấu trúc dựng trên nền tảng đó, nhất là những tòa nhà khổng lồ như những tòa lâu đài hùng vĩ. Trong tuần qua, thêm một lâu đài bị sụp đổ, tựa hồ như bị trúng bom khủng bố. Đại tổ hợp WorldCom bị phát giác ém nhẹm số chi 3.8 tỷ đô-la, do đó thổi phồng được tiền lợi nhuận cốt để cổ phiếu có giá cao. WorldCom, một tổ chức liên hiệp kinh doanh về điện thoại và viễn thông quốc tế của Mỹ, giầu và mạnh đến độ nuốt luôn cả MCI, công ty điện thoại lớn số 2 của nước này, nay phải sa thải 17,000 công nhân để tìm sự sống còn. Cổ phiếu của nó trị giá 64.3 đô-la 3 năm trước đây, tuần này đã sụp xuống chỉ còn 83 xu Mỹ. Sự mất giá này làm những người đầu tư cổ phiếu thiệt hại đến 175 tỷ đô la, gần gấp 3 số thiệt hại khi Enron sụp đổ mấy tháng trước.
Sau WorldCom, có tin một đại gia khác là Xerox cũng đã "nhầm lẫn" khai tiền lời quá lố đến 6 tỷ đô la nên phải điều chỉnh, chưa kể lối một chục "ông lớn" khác đã dính trấu tương tự. Vì sao vậy, vì người hay vì cơ chế" Hãy nói về người trước. Tạp chí Time tuần này mỉa mai in chữ lớn WORLDCON, cố nhiên báo không in lầm, trong tiếng lóng Anh ngữ, chữ "con" có nghĩa là tên lưu manh tội phạm. Trong thế giới đại tổ hợp công ty, mấy chữ tắt CEO thường nổi bật, nó có nghĩa là người chấp hành đứng đầu, ta có thể dịch là Tổng giám đốc, nhưng nếu bắt chước chính trị mà gọi là Chủ tịch Hành pháp Trung ương cũng đúng. CEO là tác nhân những vụ bê bối kinh doanh và họ phải chịu trách nhiệm. Chính họ đã làm cho mấy chữ đạo lý kinh doanh trở thành đồng nghĩa với "hũ mắm thúi", vì những hành động lừa gạt gian trá, nhẫn tâm đem cả quỹ hồi hưu của công nhân ra đánh cá trên chiếu bạc chứng khoán.
Vì sao họ làm như vậy" Câu trả lời chỉ có một chữ "tham". Tham là bệnh của người, nó cổ như Trái Đất. Tiền nhân Việt Nam đã nói một câu răn đe "Gái tham tài, trai ham sắc". Chữ tham liền với chữ ham một vần, nhưng nó không giống chữ "tài" của cụ Nguyễn Du. Ai cũng có lòng tham nếu đó là ước vọng, mong muốn, nó chỉ là họa khi lòng tham vô đáy, không biết tự kiềm chế để nó quá trớn. Trong kinh doanh, có ai không ham mở rộng cơ sở để làm giàu, có một lại muốn có mười" Thế nhưng khi để lòng tham vượt rào phạm đến đạo lý kinh doanh, đó là tai họa cho chính bản thân các vị CEO và cả cơ chế họ lãnh đạo. Điều này đúng trong kinh doanh, cũng lại đúng trong mọi lãnh vực khác, kể cả chính trị. Những chế độ sụp đổ đều bắt đầu bằng thói tham quyền cố vị. Nhưng trong thế giới kinh doanh Mỹ, các vị "Hành pháp Trung ương" đâu có phải là những kẻ vô học, những anh ngốc hay những tên khùng" Vậy cái gì làm họ quá trớn"
Trước hết phải nói đến nền "văn hóa cổ phiếu" của kinh tế Mỹ. Ở đây trị giá cổ phiếu là một phép lạ. Dân Việt vẫn có câu "có tiền mua Tiên cũng được", nhưng trong thế giới thần kỳ của kinh doanh, chân lý là "khi giá cổ phiếu tăng, tiền bèn vô như nước". Vì thế các ông CEO bơm tiền lời để gạt thiên hạ mua cổ phiếu. Cố nhiên họ không chỉ làm giầu cho cá nhân - mánh khóe bỏ tiền vào túi riêng cũng có - nhưng họ cũng làm giầu cho tập thể, cho tổ hợp. Ở đây ngoài chữ tiền còn chữ danh, bởi vì nước Mỹ có truyền thống sùng bái anh hùng, kể cả anh hùng bóng rổ, bóng bầu, bóng chày và bóng "gôn". Chính truyền thông Mỹ đã tạo ra những huyền thoại dân gian đó. Vị anh hùng CEO nào làm cho tổ hợp nở phồng như quả ba-lông và cổ phiếu tăng vọt như pháo bông đều có hình ảnh nêu trên bảng vàng và thành tích viết bằng chữ cái, thấy mà ham. Và vì quá ham người ta coi tăng trưởng doanh nghiệp lớn hơn đạo nghĩa kinh doanh.
Vậy cơ chế có lỗi không" Trên nguyên tắc cơ chế không có lỗi. Nhưng vì bị người điều khiển, nên bề ngoài cơ chế xem như có tội. Đó là tội "ăn thịt đồng loại". Khi tổ hợp mở rộng, nó xơi tái cả những tổ hợp công ty khác, khác nào người ăn thịt người. Nhưng đó là nhu cầu vì nguyên lý cộng năng (synergy). Theo nguyên lý này, 2 cộng 2 không phải là 4 mà là 5 hay 6, khi hợp lực, hiệu năng sẽ mạnh hơn làm riêng lẻ, do đó số lời thu về nhiều hơn. Ngoài ra còn những "con chó canh" (watchdogs), nghĩa là những cơ quan có chức năng thanh tra thị trường hay kiểm toán sổ sách kinh doanh. Nhưng điều đáng buồn là một phần các cơ quan này bị cột sợi dây vào cổ để dắt đi hay chỉ là loại chó không răng, như trường hợp SEC (Ủy hội Chứng khoán và Hối đoái). Khi cổ phiếu kéo nhau sụp, người đầu tư mất lòng tin, kinh doanh trì trệ và cổ phiếu càng sụp nữa.
Một cái vòng lẩn quẩn nguy hiểm bắt đầu chỉ vì lòng tham của một số cấp lãnh đạo kinh doanh. Làm thế nào để chặn lại" Tham là bệnh cố hữu của con người, họa chăng chỉ có Trời chữa. Ở miền Bắc Việt Nam thời xưa, trong dân gian thường truyền tụng một câu nói mỉa mai: "Tham thì thâm, Bụt bảo thầm rằng thế", nếu quá tham chỉ rước lấy thất bại. Ngày nay ở một xã hội kim tiền ngự trị, mọi lời khuyên răn cũng bằng thừa. Vấn đề là phải trừng trị thật nặng tội phạm kinh doanh để cho những đấng anh hùng danh lợi phải tởn mặt đến già. Cần gắn răng cho những con chó canh nhưng quan trọng hơn hết, phải lấp kín những lỗ sâu (wormholes) giữa vũ trụ lãnh đạo chính trị và vũ trụ lãnh đạo kinh doanh. Nước Mỹ còn phải sửa. Trên đời này không có thể chế nào tuyệt hảo. Chế độ dân chủ không phải là tối ưu và nền kinh tế tư bản còn nhiều khuyết điểm, nhưng cho tới nay nền kinh tế Mỹ vẫn làm được việc, mạnh hơn các bất cứ nền kinh tế nào khác trên thế giới. Dân chủ là một chế độ biết tự phê phán và tự sửa đổi, khác với những chế độ độc đoán duy ý chí, tê liệt và cứng nhắc.
Send comment
