Cho đến chí kỳ tuần vừa qua, cửa Thị trường Chứng khoán Việt Nam bị một cái kẹt muôn thủa là chợ không có hàng để mua bán. Trước ngày mở cửa, có đến 6 công ty môi giới mua bán chứng khoán, nhưng chỉ có hai xí nghiệp lên danh sách có chứng khoán đem ra bán. Cái viễn tượng nhiều kẻ rao hàng nhưng hàng lại thiếu để bán thật thê thảm. So với những thị trường chứng khoán khác trên thế giới, nó chẳng khác gì một trò hề trên sân khấu tuồng Quảng Lạc. Vậy cường điệu mở cửa làm chi cho khổ"
Tôi nghĩ các ông kinh tế Hà Nội trong lúc này không có hy vọng tạo ra cái chợ mua bán cổ phần của các công ty, vì không có công ty ngoại quốc nào dám đi đêm vào cái chợ âm phủ này, và dù có bầy bán cổ phần của các công ty quốc doanh cũng chẳng có ma nào dám mua. Các ông chỉ muốn tạo ra một cái chợ chồm hổm để vay tiền thiên hạ. Mục tiêu chính của Thị trường Chứng khoán Việt Nam là mượn gió thương ước để bầy bán công trái của nhà nước. Công trái hay trái phiếu chỉ là giấy nợ đã viết sẵn. Các ông đem giấy nợ này rao bán ở chợ Trời, người Mỹ vẫn gọi là chợ Ruồi (Flea Market), dân ta quen gọi là Chợ Chồm hổm. Công trái hay quốc trái là loại giấy nợ của nhà nước in sẵn để gạ bán cho thiên hạ. Ai bỏ tiền ra mua là cho nhà nước muợn tiền, và giấy nợ đủ loại lớn nhỏ như giấy bạc nên ai muốn cho vay bao nhiêu, ít nhiều cũng vơ hết. Nhà nước hết tiền đầu tư nên đây là vay nợ kiểu chợ chồm hổm như các bà bưng mẹt ra bán ở chợ cá. Nó giống như kiểu ăn đong từng ngày của dân khố rách áo ôm.
Vậy thử xem cái kỹ thuật ăn đong này như thế nào. Cho đến nay chợ vay nợ của Việt Nam đã không phát triển được mặc dù đã cố in thật nhiều giấy nợ đem bán. Người ta mua giấp nợ là ham có lời đến kỳ hạn hoàn tiền. Giấy nợ in sẵn số tiền nhất định phải hoàn trả, nhưng bán ra với giá còn mặc cả. Không có ai mua thì phải bán rẻ hơn số tiền nợ ghi trên giấy. Rẻ bao nhiêu, số tiền lời cho vay đến kỳ trả nợ lại càng cao. Và giấy nợ thiếu tín nhiệm cố nhiên chỉ gạ bán được với giá thật thấp cho những ông nào ham thử thời vận như ta mua xố số.
Tháng 6 năm 1996 bộ Tài Chính Việt Nam đã bắt đầu bán Công trái một năm hoàn trái vì đầu tư ngoại quốc đã xuống sau khi đại hội đảng năm đó quyết định “đổi mới kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Giấy nợ bán không được, thiên hạ trả giá quá thấp nên phải “đấu giá” xem anh nào trả cao hơn là bán. Đầu tư ngoại quốc xuống mạnh, Việt Nam thiếu vốn đến thê thảm, từ thời kỳ cực thịnh 2.8 tỷ đô-la năm 1996, đến năm 1999 nó còn chưa đầy 1 tỷ, tính ra mỗi năm mất đi 500 triệu đô-la. Vào những tháng đầu năm 2000, nó còn xuống nữa, tính ra mất đến 85% đầu tư ngoại quốc so với năm 1996.
Tháng 2 năm 2000, Ngân hàng Nhà Nước Trung ương phải đặt ra lệ mỗi tuần một lần bán đấu giá giấy nợ hoàn trái 365 ngày. Đến tháng 4 vừa qua bộ Tài Chính lần đầu tiên bán đấu giá giấy nợ hẹn hoàn trái trong 3 tháng. Đúng là quẫn quá rồi, nên phải hẹn ăn đong rồi trả liền ngắn hạn. Hai tuần trước sau khi đưa ra quyết tâm thúc cho Thị trường Chứng khoán chui ra khỏi bụng mẹ, bộ Tài chính đã chỉ thị phát hành Công trái một năm và lên danh sách bán đấu giá tại Thị trường Chứng Khoán sắp mở. Cho đến nay các ngân hàng thương mại chỉ được phép mua giấy nợ, nhưng lần này sẽ được phép mua bán qua lại với nhau, mong tạo cho chiến dịch ăn đong chợ Trời có khí thế nở rộ.
Thật ra thao tác trái phiếu không phải là chuyện lạ trên các thị trường tài chính thế giới ngày nay. Bất cứ chính quyền nào cũng có thể đem bán công trái của mình trên các Thị trường Chứng khoán quốc tế. Việt Nam cũng có quyền đó, nhưng bán được hay không là do tín nhiệm trên cái giấy nợ. Nếu làm ăn thua lỗ giấy nợ ngày càng xuống giá. Cũng giống như các bà cũng có thể bưng cái mẹt cá ở chợ chồm hổm đến bán các ở các siêu thị hiện đại sau khi trả lệ phí. Chỉ có vấn đề là cá tuơi hay cá thối mà thôi.
Các ông Hà nội muốn đón “gió thương ước” để bán cá giấy nợ. Chỉ có điều khổ là cơn gió đó còn ở chân trời, trong khi thời gian lại cấp bách vì tiền nong đã cạn, để lâu cá uơn. Sau khi ký xong thương ước, phép lạ không có ngay. Bởi vì ký đã vậy, còn phải chờ Quốc Hội Mỹ thông qua thương ước mới thi hành được. Các dân biểu Cộng hòa nói sẵn sàng hợp tác với Dân Chủ để tìm ra đủ thời giờ cho Hạ Viện thảo luận và biểu quyết, dù đã gần đến ngày các ông phải về quản hạt vận động tranh cử. Nhưng nếu các ông Cộng Hòa lại muốn Bạch Cung và Quốc hội kỳ tới - mà họ hy vọng của họ - được có cái danh “hoàn tất” thương ước thì thật kẹt cho Hà Nội.
Tôi xin nói thật, đón gió hơi sớm cũng tốt thôi. Nhưng nếu không chịu trở cờ thì không vẫn hoàn không.