Không chỉ riêng về tình hình an ninh, quân sự, mà tới như kinh tế hai bên dòng Mekong đã bắt đầu thấy thê thảm rồi, theo bản tường trình trên tờ New York Times hôm 19-3-2005.
Ông cụ tại Chiang Khong, người Thái Lan Sri Sumwantha, 70 tuổi, một trong những người một đời gắn bó với sông này, bây giờ đang nhìn thấy dòng sông đổi màu đục ngầu mỗi ngày, và các lưới cá của ông nhẹ tưng ra. Ông không biết bao lâu gia đình ông còn có thể sống nhờ sông Mekong nữa.
Đơn giản chỉ vì đàn anh Hoa Lục, người thầy vĩ đại của Đảng CSVN nhiều thập niên, bây giờ đang quan tâm khai thác điện thủy lực trong lúc đẩy mạnh thương mại xuống phía Nam qua các hạm đội hàng hóa rẻ mạt. Thế nên, dòng sông phải biến dạng từng ngày. Biến dạng không chỉ đúng cho phần lãnh thổ trên Hoa Lục, mà còn cho cả 5 quốc gia khác và 60 triệu dân nông thôn ở hạ lưu mà nhiều thế kỷ dòng sông đã nuôi bao nhiêu thế hệ cha ông họ.
Vài trăm dặm cách nhà của ông cụ Sri Sumwantha, nơi phía Bắc, Trung Quốc vừa hoàn tất 2 đập thủy điện. Đàn anh vĩ đại Phương Bắc đang xây thêm 3 đập mới, và đã có sẵn 3 đập khác vừa hòàn tất bản vẽ họa đồ kiến trúc.
Chưa hết, chỉ cách 70 dặm nơi đây, Trung Quốc đã cho mìn nổ bạt hết san hô và đá tảng ở biên giới Lào-Miến Điện để mở đường cho các tàu hàng Hoa Lục vào các thị trường mới, sâu hơn trong đất Lào.
Trước tiên là màn diệt chủng... Những chủng loại cá tìm thấy trên dòng Mekong ở phía Bắc Thái Lan đã co cụm từ 100 loại về còn 88 loại hồi năm ngoái, theo lời Sayan Khamnueng, 1 nhà nghiên cứu tại Southeast Asia River Network, một tổ chức môi sinh.
Mực nước và nhiệt độ dao động thất thường, đe dọa môi sinh dòng sông và làm thiệt hại đời sống cư dân quanh đó, những người sống dựa vào lượng cá 2 tỉ đô mỗi năm lưới được từ cá thiên di.
Tan Inkew, 72 tuổi, một ngư dân tại làng Meung Kan, nói rằng, “Trong quá khứ, sông lên xuống hệt như thiên nhiên, cứ ba hay bốn ngày lên rồi xuống... Bây giờ sông hệt như biển, cứ xuống và lên ào ạt, mau chóng...”
Ông cụ Tan và nhiều ngư dân khác đã lên biểu tình trước Tòa Đại Sứ Trung Quốc ở Bangkok. Ông cụ Tân và láng giềng có chiến thắng nhỏ, Hoa Lục tạm ngưng vài sinh hoạt phát triển. Tuy nhiên, ông kể rằng, con trai ông mới đây đi ghe suốt 9 giờ đồng hồ mà “không bắt được một thứ gì cả.”
Dòng sông Mekong dài 2,870 dặm, ngoăèn nghèo từ Tây Tạng suốt cho tới Việt Nam trước khi ra biển. Bây giờ thì các nước chia sẻ dòng sông này, Hoa Lục, Miến Điện, Thái Lan, lào, Cam Bốt và Việt Nam đang trong thời bình tương đối... nhưng không ai tin rằng thời bình này sẽ kéo dài lâu. Dù vậy, mậu dịch vẫn là ưu tiên với nhiều nước. Kinh tế Thái Lan bùng nổ, và muốn tăng mậu dịch với Hoa Lục. Các nước nghèo mạt Lào và Cam Bốt thì xin viện trợ và ưu đãi từ Hoa Lục để kích thích kinh tế. Miến Điện thì có chung đam mê với Hoa Lục về thủy điện để cho sức tăng kinh tế tương lai.
Thế cho nên, Hoa Lục được rửa tội dài dài... Aviva Imhof, giám đốc chương trình Southeast Asia tại International Rivers Network, một tổ chức ngoài chính phủ tại Berkeley, Calif. nhận xét, “Trung Quốc có vẻ như làm những chuyện như thế với sự miễn tội. Dòng sông Mekong đang từ từ bị xiết cổ tới chết. Tại sao các chính phủ dưới dòng không chịu thách thức các hoạt động của Hoa Lục"”
Nỗi lo đúng ra còn vượt quá cả lĩnh vực môi sinh và ngư nghiệp.
Ted Osius, mới đây là viên chức môi sinh khu vực của Bộ Ngoại Giao Mỹ và từng làm cố vấn Bạch Ốc cao cấp cho Phó Tổng Thôáng Al Gore, nói rằng không kềm Trung Quốc thì có thể biến Mekong thành thảm họa môi sinh, y hệt như sông Hoàng Hà (Yellow River) và sông Dương Tử (Yangtze River).
Trung Quốc còn các độc chiêu nằm sâu lặn cao nữa. Sức mạnh kinh tế và chính trị Hoa Lục dọc sông Meokong kể như vô địch. Sức mạnh này còn được củng cố qua quan hệ mậu dịch và ngoại giao, và qua công cụ đa phương, như qua Ngân Hàng Phát Triển Á Châu ADB.
Ngân Hàng này, vốn là nơi cho vay chính để xóa nghèo, cho tới gần đây thì bị Nhật chiếm ngự. Nhưng rồi Hoa Lục nộp tiền lần đầu vào năm 2004 -- thế là Bắc Kinh có thểm quyền về cách phân phối tiền vay từ ngân hàng ADB. Ảnh hưởng thấy tức khắc.
Ngân Hàng ADB có thêm tân Phó Chủ Tụch, Lin Liqun, cựu Thứ Trưởng Tài Chánh ở Bắc Kinh. Quan trọng hơn nữa, các kế hoạch vĩ mô của ADB về cầu, đường và mạng lưới viễn thông đã đan chặt Nam Trung Quốc vào 5 nước bên dòng Mekong -- một kế hoạch vẽ ra tới 10 năm -- đã mau chóng khởi động. Thế là, xây cất ào ạt phục vụ cho mậu dịch vùng, và có lợi nhất là Hoa Lục.
“Khoản tiền hiến tặng của Hoa Lục cho họ 1 ghế trên bàn các nơi cấp viện,” theo lời Bruce Murray, đại diện Ngân Hàng ADB ở Bắc Kinh. “Khi họ cho, thì họ luôn luôn có nghị trình âm mưu chứ.”
Thế là Mỹ phải tìm cách hiện diện bên dòng Mekong. Các nhà ngoại giao Hoa Kỳ nói rằng họ lặng lẽ ủng hộ kế hoạch của vai trò Ngân Hàng Thế Giới trong dự án 1.3 tỉ đô xây đập cho Sông Theun tại Lào, một kế hoạch gây tranh cãi từ hơn thập niên vì ảnh hưởng môi sinh cũng sẽ khốc liệt.
“Người Lào nói với Ngân Hàng Thế Giới WB rằng nếu WB không tiến hành đập này, họ sẽ quay sang xin Trung Quóác,” theo lời một viên chức Mỹ. Ông nói, Mỹ vẫn dè dặt không muốn Trung Quốc xây và điều hành một trong những đập lớn nhất trong vùng Đông Nam Á...
Cuộc chiến Biển Đông có vẻ như đang dậy sóng trên dòng sông phía Tây. Nhìn quanh Việt Nam, chỗ nào cũng thấy con cháu Bác Mao vây bủa... Nhìn lại Bộ Chính Trị CSVN, cũng nên coi chừng đó... Coi chừng, coi chừng...