- “Trời hành cơn lụt mỗi năm” …
Miền Trung là một miền kém mở mang kinh tế lại bị nhiều thiên tai hơn hai miền Bắc và miền Nam Việt Nam. Người dân miền Trung thường quen thuộc với cảnh “tháng Bảy nước nhảy lên bờ” vì “trời hành cơn lụt mỗi năm”. Những năm gần đây đã có những trận lũ lụt lớn chưa từng thấy xảy ra ở các tỉnh ven biển. Đặc biệt là hai cơn lũ lụt liên tiếp từ đầu tháng 11 đến đầu tháng 12 năm 1999 được gọi là cơn lũ thế kỷ. Hai cơn lũ này đã làm gần 750 người thiệt mạng và tổn thất tài sản và mùa màng lên đến 300 triệu Mỹ Kim.
Bão lụt cũng đã làm thiệt mạng gần 450 người năm 1998 và 400 người năm 1996. Hai cơn bão số 7 và số 8 liên tiếp vừa qua cũng đã gây khá nhiều thiệt hại vào năm 2005.
Lũ lụt đã gây nên những thiệt hại to tát về người, nhà cửa, mùa màng, cầu cống và đường xá, làm cho một xứ đã nghèo về phương diện kinh tế lại càng nghèo hơn. Miền Trung ở trong một vòng lẩn quẩn vì thiên tai bão lụt xảy ra thường xuyên nên phát triển kinh tế gặp phải khó khăn.
Bờ biển miền Trung dài 1200 km và gồm các tỉnh từ Thanh Hoá đến Bình Thuận. Dãy Trường Sơn chạy suốt gần theo bờ biển, nên đồng bằng ở miền Trung rất hạn hẹp. Ở đây có nhiều sông , như sông Gianh ở Quảng Bình, sông Thạch Hãn ở Quảng Trị, sông Hương ở Huế- Thừa Thiên, sông Thu Bồn ở Quảng Nam, sông Trà Khúc ở Quảng Ngãi v.v… Tuy sông, suối nhiều nhưng chiều dài các con sông đa số ngắn và có độ dốc cao. Lưu vực các sông thường là đồi núi nên nước mưa đổ xuống rất nhanh. Các cửa sông lại hay bị bồi lấp làm cản trở việc thoát lũ cho vùng đồng bằng.
Hàng năm những trận bão biển và gió mùa Đông Bắc đã gây nên những trận mưa lớn ở miền Trung. Những năm gần đây, do ảnh hưởng của biến động thời tiết trên toàn thế giới như dòng nước El Nino và La Nina, những trận bão biển và mưa lớn xảy ra càng khốc liệt hơn.
Mùa bão thường kéo dài từ tháng 8 đến tháng 11, và trung bình hàng năm có 4 cơn bão. Trong những năm 1995-1999, miền Trung đã chịu ảnh hưởng của 13 cơn bão, 5 áp thấp nhiệt đới và 23 đợt gió mùa Đông Bắc. Những cơn bão biển và áp thấp nhiệt đới này thường xuất phát từ Phi Luật Tân rồi 3-4 ngày sau thì đổ bộ vào bờ biển nước ta. (Xin xem lộ trình và ảnh vệ tinh của bão Eve đã xảy ra vào tháng 10 năm 1999 kèm theo đây).
Đặc biệt vào năm 1999, những trận mưa liên tục từ ngày 18 tháng 10 đến 6 tháng 11 đã nâng mực nước các sông lớn ở miền Trung đến độ cao chưa từng thấy. Gần 1,4 m (1384 mm) nước mưa đã đổ xuống thành phố Huế trong vòng 24 giờ (từ 7 giờ sáng ngày 2 đến 7 giờ sáng ngày 3 tháng 11), làm mực nước Sông Hương lên cao gần 6 m, cao hơn mực nước trận lụt năm 1953 đến 0,46 m.
Lượng nước mưa vào ngày 2 tháng 11 tại Huế là lượng nước mưa lớn thứ nhì trên thế giới, sau kỷ lục 1870 mm đo được tại Cilaos, đảo Réunion vào ngày 16 tháng 3 năm 1952. Tiếp đến là các trận mưa lớn đã xảy ra từ ngày 1 đến 7 tháng 12, nhất là ở hai tỉnh Quảng Nam và Quảng Ngãi; Lượng nước mưa lên đến 2192 mm ở thượng lưu Sông Tam Kỳ và 2011 mm ở gần Ba Tơ.
Đặc điểm của những trận lụt năm 1999 là nước lũ dâng cao rất mau nhưng xuống chậm, làm nhiều nơi bị lụt ngập đến 3-4 ngày, gây nên nhiều sạt lỡ đất đai, đường xá. Nhiều cửa biển mới được phát sinh để nước lũ tuôn ra biển, làm trôi nhiều làng xã như tại Hòa Duân, Thừa Thiên.
Nguyên nhân
Ngoài nguyên nhân chính là do các trận mưa bão ở miền thượng lưu cũng như ở đồng bằng, còn có nhiều lý do thường được nhắc đến như nạn phá rừng, việc khai thác cát sỏi và hệ thống đê đập. Ảnh hưởng của nạn phá rừng đối với lũ lụt đã và đang được tranh luận trên khắp thế giới. Theo Cơ quan Lương Nông của Liên Hiêp Quốc (FAO), mức độ phá rừng cao nhất xảy ra ở Á Châu, từ 9.5% trong thập niên 1960 đến 11% trong thập niên 1980. Cũng như nhiều nơi khác trong nước, rừng ở các tỉnh miền Trung đang bị tàn phá một cách nghiêm trọng. Hiện nay diện tích rừng chỉ còn khoảng 40 phần trăm.
Các cuộc nghiên cứu và điều tra ở Hoa Kỳ cũng như nhiều nơi khác trên thế giới đã chứng minh rằng nguyên nhân hàng đầu của lũ lụt là có quá nhiều mưa xảy ra trong một thời gian ngắn ngủi, và việc phá rừng có thể ảnh hưởng quan trọng đối với lũ lụt trong các lưu vực hạn hẹp như ở miền Trung. Cây cối có khả năng giữ nước cũng như giảm thiểu việc đất đai sụt lở. Lượng nước lũ ở một vùng có nhiều cây cối sẽ ít hơn lượng nước lũ từ một vùng trơ trọi. Vì thế nạn phá rừng có thể gia tăng mực nước ở các vùng hạ lưu.
Việc khai thác bừa bải cát sỏi ở các dòng sông cũng gia tăng mức độ của lũ lụt. Tình trạng này làm cho nhiều đoạn bờ sông bị sụt lở nghiêm trọng. Việc sụt lở các bờ sông cũng như việc bồi lấp các cửa sông cản trở việc thoát lũ, làm cho lũ lụt lớn hơn và lâu hơn. Điển hình là vụ sụt lở bờ sông Vu Gia làm cho một khu dân cư ở huyện Đại Lộc tỉnh Quảng Nam bị cuốn trôi trong cơn lũ năm 1999 vừa qua.
Khác với Sông Hồng ở miền Bắc (xin xem bài Nguyên Nhân Lũ Lụt ở Đồng Bằng Sông Hồng) và sông Cửu Long ở miền Nam (xin xem bài Nguyên Nhân Lũ Lụt ở Đồng Bằng Sông Cửu Long ở trang Web http://www.vnbaolut.com/lulut_uni.htm ), các sông ngòi ở miền Trung không có hệ thống đê để ngăn lũ. Ngoài ra cũng không có các hồ chứa nước lớn ở vùng thượng lưu để giảm thiểu lũ lụt ở vùng đồng bằng. Cho nên các khu đông dân cư ở hai bên bờ sông đành chịu ngập tràn mỗi khi có mưa to.
Nói tóm lại nguyên nhân chính của lũ lụt ở miền Trung là những trận mưa lớn ở thượng lưu và vùng đồng bằng. Các nguyên nhân khác như nạn phá rừng chỉ có thể làm lũ lụt trầm trọng hơn mà thôi. Những trận mưa lớn do các cơn bão biển Đông và gió mùa Đông Bắc gây nên. Để đề phòng lũ lụt một cách hữu hiệu và giảm thiểu các tổn thất về nhân mạng cũng như mùa màng, nhà cửa cần có các dự báo thời tiết chính xác và cung cấp kịp thời.
Dự báo thời tiết, bão lụt
Từ tháng 7 năm 2001, chúng tôi đã thành lập một trang Web tên http://www.vnbaolut.com để cung cấp miễn phí các dự báo về thời tiết, bão lụt và gió mùa. Hàng ngày trang Web VNBAOLUT.COM cho biết thời tiết trước 72 tiếng đồng hồ ở 60 tỉnh thành Việt Nam từ Lạng Sơn đến Cà Mau.
Các dự báo được cập nhật bốn lần trong ngày và có thể tự động gởi qua e-mail. Một mô hình tối tân và chính xác nhất hiện nay, mô hình MM5, được dùng để làm các dự báo. Mô hình MM5 đã được thành hình bởi Trung Tâm Nghiên Cứu Khí Tượng Hoa Kỳ (NCAR) và là mô hình khí tượng tối tân và chính xác nhất hiện nay. Mô hình MM5 đang được nhiều cơ quan chính phủ (như Nha Khí Tượng Hoa Kỳ và NASA) cũng như nhiều đại học danh tiếng ở Hoa Kỳ và các quốc gia khác trên thế giới như tại Âu Châu, Hồng Kông và Đài Loan dùng để làm dự báo thời tiết.
Mô hình MM5 thường đòi hỏi phải sử dụng máy vi tính cao cấp và đắc tiền như máy siêu vi tính Cray hoặc máy chạy Unix. Gần đây chúng tôi đã thành công trong việc gài toàn bộ nhu liệu của MM5 vào máy Intel/AMD PC chạy Linux, và hiện nay đang sử dụng để thực hiện các dự báo hàng ngày.
Dự báo MM5 bao gồm vùng Đông Nam Á, từ miền nam Trung Hoa ở phía Bắc cho đến bắc đảo Borneo ở phía Nam, từ Thái Lan ở phía Tây cho đến Phi Luật Tân ở phía Đông. Mô hình MM5 dùng hai vùng để làm dự báo: vùng ngoài (vùng D01) có 41x53 ô với một khoảng cách là 72 ki lô mét, và một vùng trong (vùng D02) với trọng tâm là nước Việt Nam có 67x82 ô với một khoảng cách là 24 kí lô mét. Cả hai vùng đều có 23 tầng chiều cao.
Mô hình MM5 làm các dự báo lượng nước mưa và tốc độ gió cho hơn 60 tỉnh thành ở nước ta, và các thành phố lớn ở Kampuchea và Lào (Xin xem danh sách đính kèm). Đa số các địa điểm ở các khu đông dân cư gần bờ biển. Riêng ở tỉnh Thừa Thiên có dự báo cho Thành phố Huế, Quảng Điền và Vinh Lộc.
Hàng ngày có bốn dự báo hoàn toàn miễn phí và có hiệu lực trong vòng 72 giờ bắt đầu từ 00 UTC, giờ Quốc Tế (7 giờ sáng Việt Nam), 06 UTC (1 giờ trưa Việt Nam), 12 UTC (7 giờ tối Việt Nam) và 18 UTC (1 giờ sáng Việt Nam).
Các dự báo được hoàn tất trong vòng 30 phút, ví dụ dự báo 00 UTC được hoàn tất vào lúc 7:30 giờ sáng Việt Nam và dự báo 12 UTC vào lúc 7:30 giờ tối Việt Nam. Điều kiện đầu tiên và biên phòng cho mô hình MM5 được lấy từ dự báo toàn cầu của Nha Khí Tượng Hoa Kỳ. Các dự báo được cập nhật hoá với những dữ kiện và tin tức khí tượng mới nhất từ vệ tinh, radars, báo cáo từ các đài khí tượng, phi trường và thương thuyền trong vùng.
Trong khi các dự báo toàn cầu bởi mô hình GFS (Global Forecast System) dùng một khoảng cách hơn 100 ki lô mét, MM5 dùng một khoảng cách nhỏ hơn (24 ki lô mét cho vùng trong). Do đó dự báo MM5 được chính xác hơn các dự báo Internet khác, như là CNN và Yahoo, vì các dự báo này dựa vào mô hình toàn cầu GFS. Ngoài ra, dự báo MM5 còn cho biết lượng nước mưa và tốc độ gió để dể đề phòng nạn lũ lụt hơn.
Chúng tôi đã khảo sát sự chính xác của các dự báo MM5 bằng cách so sánh với các tin tức thời tiết và dữ kiện mưa gió đo được trong các trận bão gần đây.
Trang Web VNBAOLUT.COM
Ngoài ra trang Web VNBAOLUT.COM http://www.vnbaolut.com còn cung cấp ảnh vệ tinh và tin tức thời tiết mới nhất. Mỗi khi có bão, lộ trình được trình bày rỏ ràng trên bản đồ cùng với độ gió. Trang Web còn có loạt bài nghiên cứu về Nguyên Nhân Lũ Lụt ở Việt Nam. Hai bài trình bày nguyên nhân lũ lụt ở Đồng Bằng Sông Cửu Long và Đồng Bằng Sông Hồng. Còn có những bài liên quan như ảnh hưởng của sự hâm nóng toàn cầu, dòng nước ấm El Nino và các đập thủy điện ở thượng nguồn sông Cửu Long. Mục đích của loạt bài là tìm hiểu các nguyên nhân gây nên lũ lụt một cách khoa học và khách quan, để đề phòng lũ lụt một cách hữu hiệu và giảm thiểu các tổn thất.
Tất cả các dịch vụ nói trên đều miễn phí. Chỉ cần nối mạng Internet là có thể tham khảo các dự báo bất cứ lúc nào. Trong những ngày có bão, cần tham khảo các dự báo thường xuyên vì lộ trình bão thường hay có những diễn biến bất ngờ. Công việc làm các dự báo trên hoàn toàn thiện nguyện, độc lập và vô vị lợi. Chúng tôi chỉ mong các dự báo và trang Web VNBAOLUT.COM được phổ biến rộng rải để giúp đở phần nào các đồng bào ở những vùng thường hay có bão lụt như miền Trung.
Chúng tôi hy vọng các dự báo sẽ có ích trong việc đề phòng nạn lũ lụt, như là báo động kịp thời hay quyết định tản cư, để tổn thất nhân mạng cũng như thiệt hại tài sản được giảm thiểu tối đa.
(Cập nhật tháng 11/2005).
Gửi ý kiến của bạn
