-Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh trong sản xuất nông ngư nghiệp. Do đó, việc Sử dụng các loại hóa chất Bảo vệ thực vật (BVTV) ngày càng trở nên phức tạp. Có rất nhiều hệ lụy tiêu cực trong việc làm nầy, trong đó nguy cơ ảnh hưởng lên sức khoẻ của người tiêu dùng là nguy cơ hàng đầu vì dư lượng của các hoá chất trên tồn tại trong thực phẩm.
TC KH&MT hôm nay xin được thảo luận với Tiến Sĩ Mai Thanh Truyết, Chủ tịch BCH Hội KH&KT Việt Nam về vấn đề vừa nêu trên.
Hỏi 1: Trước hết, xin TS cho thính giả của Đài ACTD biết khái lược về tình hình xử dụng các hoá chất BVTV trong nước hiện nay"
- Đáp: Kính chào quý thính giả của Đài ACTD. Thưa anh, Việt Nam hiện tại có khoảng 12 triệu mẫu tây (hecta) đất canh tác cho nông ngư nghiệp. Theo tiến sĩ Ngô Kiều Oanh thuộc Trung tâm Khoa học Tự nhiên, thì với diện tích trồng trọt trong nước hiện tại, chỉ cần độ 50.000 tấn là quá dư thừa rồi. Trên thực tế, trong năm 2003, Việt Nam đã nhập cảng 1,5 triệu tấn các loại hóa chất BVTV nầy, không kể một số lượng không nhỏ được nhập lậu qua đường biên giới TQ và Thái Lan.
Từ đó suy ra mức độ ô nhiễm các hóa chất độc hại lên thực phẩm tiêu dùng ở Việt Nam để thấy kết quả đương nhiên mà người tiêu thụ trong nước phải hứng chịu: từ cọng rau muống cho đến quả cà, ngó sen. v.v.. . thậm chí cho đến gia cầm, tôm cá...đều có dấu vết của các hóa chất độc hại nầy. Do đó, việc ảnh hưởng lên sức khoẻ của người dân qua những thông tin ngộ độc thực phẩm trên báo chí hàng ngày là việc xảy ra thường xuyên. Và đây cũng là mối quan tâm hàng đầu của người dân sống trong nước hiện tại. Sinh hoạt dân chúng hàng ngày cũng bị ảnh hưởng không nhỏ vì tình trạng ngộ độc nầy.
Hỏi: Những tin tức ngộ dộc thực phẩm đó như thế nào, và mức ngộ độc được giải thích ra làm sao, thưa TS"
- Đáp: Trong quá khứ, chúng tôi cố gắng theo dõi những tin tức ngộ độc trên qua báo chí trong nước. Năm 2003, chúng tôi đã trích dẫn và phổ biến lên mạng lưới tòan cầu trên 400 trường hợp ngộ độc thực phẩm ở Việt Nam. Nói như thế, có nghĩa là tình trạng ngộ độc ngày càng phổ quát và vẫn tiếp tục kéo dài cho đến hiện tại.
Cũng qua tin tức báo chí, ngộ độc diễn ra dưới hai hình thức: ngộ độc cá nhân hay gia đình, và ngộ độc trong những quán ăn tập thể ở các xí nghiệp. Đa số ngộ độc là do thức ăn không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm, nguồn nưóc xử dụng bị nhiễm trùng, rau, đậu, hoa, quả còn chứa quá nhiều dư lượng của hoá chất BVTV v.v...
Hỏi: Ông có thể cho biết thêm chi tiết về các số liệu thống kê nạn nhân bị ngộ độc trong những năm gần đây hay không"
- Đáp: Báo Thanh Niên ngày 5/8/2005 có đăng tải thống kê của ngành y tế, từ năm 1999 đến hết năm 2004, cả nước đã xảy ra 1.386 vụ ngộ độc thực phẩm tập thể với 30.706 người bị ngộ độc, trong đó có 342 tử vong. Phân tích nguyên nhân cho thấy nguyên nhân do vi sinh vật chiếm tỷ lệ khá cao (33 - 36%) do thức ăn chế biến xong để quá lâu bị nhiễm khuẩn. Nguyên nhân thực phẩm bị nhiễm độc hóa chất chiếm 11 - 25% và đang là vấn đề được người tiêu dùng quan tâm, lo lắng như tồn dư thuốc BVTV trong rau quả, tồn dư kháng sinh trong thịt gia súc, gia cầm quá giới hạn cho phép, hay xử dụng tràn lan những hóa chất không cho phép trong quá trình sản xuất thực phẩm.
Cũng theo thống kê, cả nước từ năm 1997 đến 2004, cả nước có 6.476.448 trường hợp mắc các bịnh nhiễm trùng qua thực phẩm, trong đó có 194 tử vong. Riêng tại Tp HCM, trong 6 tháng đầu năm 2005, có gần 1.800 người bị ngộ độc thực phẩm, trong đó có 39 người chết.
Hỏi: Như ông vừa trình bày trên, có đến 25% nhiễm độc do dư lượng của các loại hoá chất BVTV, ông có thể cho biết thêm hoá chất BVTV là gì và cơ cấu của chúng như thế nào, có thể ảnh hưởng lên sức khoẻ con người ra sao"
- Đáp: Thưa anh, hóA chất BVTV là tên gọi chung cho tất cả các thuốc trừ sâu rầy, thuốc sát trùng, thuốc diệt cỏ dại, trừ nấm mốc v.v... Đa số các hoá chất nầy là do một hay nhiều nguyên tố benzen kết hợp với nguyên tố chlor nói chung. Các hợp chất nầy có tính độc hại lên con người tương tự như dioxin, do đó còn có tên gọi là dioxin-tương đương.
Bệnh ung thư là một trong những ảnh hưởng của các hoá chất trên gây ra cho con người. Thêm nữa, một số hóa chất BVTV còn chứa thêm nguyên tố arsenic, và thủy ngân nữa. Do đó, mức tác hại cho đến nay vẫn chưa được các khoa học gia kết luận một cách chính xác.
Hỏi: Như vậy, việc thẩm định mức độc hại của các hoá chất BVTV vẫn chưa được nghiên cưú thấu đáo, TS có thông tin nào về việc thẩm định nầy không"
- Đáp: Dạ có, thưa anh. Trước hết đối với những nhà sản xuất hoá chất, họ đã cung cấp nhiều công trình nghiên cứu về thẩm định mức tác hại ảnh hưởng lên sức khoẻ con người. Nhưng hầu hết các nghiên cứu nầy chưa đủ thời gian tính, cũng như số lượng thú vật dùng để thử nghiệm. Do đó kết quả cũng không được chính xác và kết luận vẫn còn nhiều tranh cãi giữa các khoa học gia, đặc biệt là những chứng bệnh ảnh hưởng trực tiếp lên con người sau một thời gian bị tiếp nhiễm qua đường hô hấp, hay trực tiếp tiếp xúc ngoài da, hay qua đường thực quản.
Hỏi: Quả thật việc ảnh hưởng tác hại của một hoá chất lên con người rất phức tạp, TS có thể cho thính giả của Đài ACTD biết phương pháp nào dùng để thẩm định mức độc hại của một hoá chất"
- Đáp: Muốn thẩm định ảnh hưởng tác hại của một hóa chất lên sức khỏe của con người, trước tiên cần phải làm nhiều thử nghiệm lên thú vật, rồi từ đó tính ra liều lượng hóa chất có thể tác hại lên con người nghĩa là gấp 10 lần nồng độ cần thiết có thể gây tử vong cho thú vật.
Định mức nầy gọi là nồng độ ô nhiễm tối đa (maximum contaminant level-MCL). EPA cũng vừa công bố mức thẩm định sơ khởi của 31 loại thuốc sát trùng thuộc gốc organo-phosphate. Sự nghiên cứu dựa trên một cơ chế tác hại chung đã được khảo sát cả trên con người lẫn thú vật; đó là tính chất ức chế của diếu tố (enzyme) acetyl cholinesterase. Đây là một đặc tính chung của các loại hóa chất sát trùng có gốc organo-phosphate. Từ đó, EPA đã đo mức độ độc hại của từng hóa chất bằng cách so sánh mức độ ức chế diếu tố nầy trên methamidophos, một loại thuốc sát trùng đã được Việt Nam dùng rất nhiều và đã được khảo sát tường tận về nồng độ độc hại, và từ đó suy ra mức độc hại của từng loại thuốc sát trùng. Cũng từ những định mức nầy EPA đưa ra được tiêu chuẩn mới trong việc phân tích thực phẩm, nước sinh hoạt, và ảnh hưởng của các cư dân sống trong vùng tiếp cận với thuốc sát trùng.
Từ những suy nghĩ trên, phương pháp thẩm định phải dựa theo nguyên tắc sử dụng một lượng thuốc sát trùng cần thiết để làm giảm 10% tác dụng của diếu tố acetyl Cholinestase trên súc vật.. Định mức trên đây được gọi là "nồng độ thí nghiệm 10" (benchmark dose 10 - BMD-10). Phương pháp nầy đã thay thế phương pháp định mức độc hại cũ là dựa trên cách tính định mức độc hại suy diễn từ nồng độ của hóa chất không gây ảnh hưởng lên tính ức chế, do đó không được chính xác.
Hỏi: Từ nồng độ thí nghiệm 10 trên đây, làm thế nào để định mức an toàn lên cơ thể con người thưa TS"
- Đáp: Từ định mức BMD-10 của từng hóa chất, EPA xác định được mức độ an toàn lên cơ thể con người bằng cách giảm nồng độ BMD10 xuống 100 lần. Tuy nhiên Quốc hội Hoa kỳ, căn cứ theo luật Bảo vệ Thực Phẩm đã quyết định mức an toàn phải là 10 lần thấp hơn định mức của EPA nữa hay tương đương với 0,001 BMD10 mà thôi.
Từ những kết quả nghiên cứu trên, các kết luận ban đầu được trích ra như sau:
Các thuốc sát trùng thuộc gốc organo-phosphate hiện diện trong thực phẩm là nguồn nhiễm độc nguy hiểm cho con người, đặc biệt là trẻ em từ 1 đến 5 tuổi. Và tùy theo mức độ bị nhiễm độc của trẻ em, Luật Bảo vệ Phẩm chất Thực phẩm sẽ cho phép FDA thu hồi giấy phép sản xuất của hóa chất có độ ô nhiễm quá định mức. Tuy nhiên, EPA vẫn chưa xác định các định mức của từng hóa chất riêng rẺ.
Định mức an toàn của EPA cho nước uống là từ 10 đến 100 lần mức độ an toàn áp dụng cho thực phẩm.
Hỏi: Từ các việc thẩm định trên ở Hoa Kỳ, ông có thể rút ra một số kinh nghiệm nào cho Việt Nam hay không"
- Đáp: Các dữ kiện trên đây cho thấy rằng việc thẩm định mức độc hại/an toàn của các loại thuốc sát trùng rất cần thiết và cũng vô cùng phức tạp. Nó đòi hỏi sự hợp tác của các nhà sản xuất, cơ quan bảo vệ môi trường, và các cơ quan y tế. Hơn thế nữa, các quốc gia trên thế giới cần phải phối hợp chặt chẽ để việc thẩm định mau đi đến kết quả hầu giảm thiểu mức tác hại lên con người.
Trong tình thế hiện tại, chúng ta chỉ mới có một ít dữ kiện về các định mức an toàn của các loại hóa chất nầy cùng các ảnh hưởng của chúng lên sức khỏe của con người. Những ảnh hưởng chính là: - 1) Rối loạn nội tiết có thể làm mất khả năng hoạt động trong việc trao đổi hormone trong cơ thể do đó có thể tạo ra những hiện trạng dị hình dị dạng; -2) Ảnh hưởng lên mức sinh trưởng và sinh sản của con người.
Do đó, đối với trường hợp Việt Nam, đã đến lúc Việt Nam cần phải can đảm chấp nhận một thực tế là hiện tượng ô nhiễm hóa chất độc hại từ Bắc chí Nam là kết quả của việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật bừa bãi, thiếu chính sách, và không kế hoạch. Và hơn nữa người nông dân Việt Nam chưa được chuẩn bị cũng như chưa được chỉ dẫn tường tận cách dùng các loại thuốc trên.
Có can đảm chấp nhận thực tế trên, can đảm nhận lãnh trách nhiệm để sửa chữa thì hãy còn có cơ may cứu vãn đất và nước được.
Tình trạng nhiễm độc do các hoá chất BVTV và sức khỏe của người dân bị ảnh hưởng đã đến mức báo động đỏ; do đó cần phải được chấm dứt càng sớm càng tốt.
TC KH&MT hôm nay xin được thảo luận với Tiến Sĩ Mai Thanh Truyết, Chủ tịch BCH Hội KH&KT Việt Nam về vấn đề vừa nêu trên.
Hỏi 1: Trước hết, xin TS cho thính giả của Đài ACTD biết khái lược về tình hình xử dụng các hoá chất BVTV trong nước hiện nay"
- Đáp: Kính chào quý thính giả của Đài ACTD. Thưa anh, Việt Nam hiện tại có khoảng 12 triệu mẫu tây (hecta) đất canh tác cho nông ngư nghiệp. Theo tiến sĩ Ngô Kiều Oanh thuộc Trung tâm Khoa học Tự nhiên, thì với diện tích trồng trọt trong nước hiện tại, chỉ cần độ 50.000 tấn là quá dư thừa rồi. Trên thực tế, trong năm 2003, Việt Nam đã nhập cảng 1,5 triệu tấn các loại hóa chất BVTV nầy, không kể một số lượng không nhỏ được nhập lậu qua đường biên giới TQ và Thái Lan.
Từ đó suy ra mức độ ô nhiễm các hóa chất độc hại lên thực phẩm tiêu dùng ở Việt Nam để thấy kết quả đương nhiên mà người tiêu thụ trong nước phải hứng chịu: từ cọng rau muống cho đến quả cà, ngó sen. v.v.. . thậm chí cho đến gia cầm, tôm cá...đều có dấu vết của các hóa chất độc hại nầy. Do đó, việc ảnh hưởng lên sức khoẻ của người dân qua những thông tin ngộ độc thực phẩm trên báo chí hàng ngày là việc xảy ra thường xuyên. Và đây cũng là mối quan tâm hàng đầu của người dân sống trong nước hiện tại. Sinh hoạt dân chúng hàng ngày cũng bị ảnh hưởng không nhỏ vì tình trạng ngộ độc nầy.
Hỏi: Những tin tức ngộ dộc thực phẩm đó như thế nào, và mức ngộ độc được giải thích ra làm sao, thưa TS"
- Đáp: Trong quá khứ, chúng tôi cố gắng theo dõi những tin tức ngộ độc trên qua báo chí trong nước. Năm 2003, chúng tôi đã trích dẫn và phổ biến lên mạng lưới tòan cầu trên 400 trường hợp ngộ độc thực phẩm ở Việt Nam. Nói như thế, có nghĩa là tình trạng ngộ độc ngày càng phổ quát và vẫn tiếp tục kéo dài cho đến hiện tại.
Cũng qua tin tức báo chí, ngộ độc diễn ra dưới hai hình thức: ngộ độc cá nhân hay gia đình, và ngộ độc trong những quán ăn tập thể ở các xí nghiệp. Đa số ngộ độc là do thức ăn không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm, nguồn nưóc xử dụng bị nhiễm trùng, rau, đậu, hoa, quả còn chứa quá nhiều dư lượng của hoá chất BVTV v.v...
Hỏi: Ông có thể cho biết thêm chi tiết về các số liệu thống kê nạn nhân bị ngộ độc trong những năm gần đây hay không"
- Đáp: Báo Thanh Niên ngày 5/8/2005 có đăng tải thống kê của ngành y tế, từ năm 1999 đến hết năm 2004, cả nước đã xảy ra 1.386 vụ ngộ độc thực phẩm tập thể với 30.706 người bị ngộ độc, trong đó có 342 tử vong. Phân tích nguyên nhân cho thấy nguyên nhân do vi sinh vật chiếm tỷ lệ khá cao (33 - 36%) do thức ăn chế biến xong để quá lâu bị nhiễm khuẩn. Nguyên nhân thực phẩm bị nhiễm độc hóa chất chiếm 11 - 25% và đang là vấn đề được người tiêu dùng quan tâm, lo lắng như tồn dư thuốc BVTV trong rau quả, tồn dư kháng sinh trong thịt gia súc, gia cầm quá giới hạn cho phép, hay xử dụng tràn lan những hóa chất không cho phép trong quá trình sản xuất thực phẩm.
Cũng theo thống kê, cả nước từ năm 1997 đến 2004, cả nước có 6.476.448 trường hợp mắc các bịnh nhiễm trùng qua thực phẩm, trong đó có 194 tử vong. Riêng tại Tp HCM, trong 6 tháng đầu năm 2005, có gần 1.800 người bị ngộ độc thực phẩm, trong đó có 39 người chết.
Hỏi: Như ông vừa trình bày trên, có đến 25% nhiễm độc do dư lượng của các loại hoá chất BVTV, ông có thể cho biết thêm hoá chất BVTV là gì và cơ cấu của chúng như thế nào, có thể ảnh hưởng lên sức khoẻ con người ra sao"
- Đáp: Thưa anh, hóA chất BVTV là tên gọi chung cho tất cả các thuốc trừ sâu rầy, thuốc sát trùng, thuốc diệt cỏ dại, trừ nấm mốc v.v... Đa số các hoá chất nầy là do một hay nhiều nguyên tố benzen kết hợp với nguyên tố chlor nói chung. Các hợp chất nầy có tính độc hại lên con người tương tự như dioxin, do đó còn có tên gọi là dioxin-tương đương.
Bệnh ung thư là một trong những ảnh hưởng của các hoá chất trên gây ra cho con người. Thêm nữa, một số hóa chất BVTV còn chứa thêm nguyên tố arsenic, và thủy ngân nữa. Do đó, mức tác hại cho đến nay vẫn chưa được các khoa học gia kết luận một cách chính xác.
Hỏi: Như vậy, việc thẩm định mức độc hại của các hoá chất BVTV vẫn chưa được nghiên cưú thấu đáo, TS có thông tin nào về việc thẩm định nầy không"
- Đáp: Dạ có, thưa anh. Trước hết đối với những nhà sản xuất hoá chất, họ đã cung cấp nhiều công trình nghiên cứu về thẩm định mức tác hại ảnh hưởng lên sức khoẻ con người. Nhưng hầu hết các nghiên cứu nầy chưa đủ thời gian tính, cũng như số lượng thú vật dùng để thử nghiệm. Do đó kết quả cũng không được chính xác và kết luận vẫn còn nhiều tranh cãi giữa các khoa học gia, đặc biệt là những chứng bệnh ảnh hưởng trực tiếp lên con người sau một thời gian bị tiếp nhiễm qua đường hô hấp, hay trực tiếp tiếp xúc ngoài da, hay qua đường thực quản.
Hỏi: Quả thật việc ảnh hưởng tác hại của một hoá chất lên con người rất phức tạp, TS có thể cho thính giả của Đài ACTD biết phương pháp nào dùng để thẩm định mức độc hại của một hoá chất"
- Đáp: Muốn thẩm định ảnh hưởng tác hại của một hóa chất lên sức khỏe của con người, trước tiên cần phải làm nhiều thử nghiệm lên thú vật, rồi từ đó tính ra liều lượng hóa chất có thể tác hại lên con người nghĩa là gấp 10 lần nồng độ cần thiết có thể gây tử vong cho thú vật.
Định mức nầy gọi là nồng độ ô nhiễm tối đa (maximum contaminant level-MCL). EPA cũng vừa công bố mức thẩm định sơ khởi của 31 loại thuốc sát trùng thuộc gốc organo-phosphate. Sự nghiên cứu dựa trên một cơ chế tác hại chung đã được khảo sát cả trên con người lẫn thú vật; đó là tính chất ức chế của diếu tố (enzyme) acetyl cholinesterase. Đây là một đặc tính chung của các loại hóa chất sát trùng có gốc organo-phosphate. Từ đó, EPA đã đo mức độ độc hại của từng hóa chất bằng cách so sánh mức độ ức chế diếu tố nầy trên methamidophos, một loại thuốc sát trùng đã được Việt Nam dùng rất nhiều và đã được khảo sát tường tận về nồng độ độc hại, và từ đó suy ra mức độc hại của từng loại thuốc sát trùng. Cũng từ những định mức nầy EPA đưa ra được tiêu chuẩn mới trong việc phân tích thực phẩm, nước sinh hoạt, và ảnh hưởng của các cư dân sống trong vùng tiếp cận với thuốc sát trùng.
Từ những suy nghĩ trên, phương pháp thẩm định phải dựa theo nguyên tắc sử dụng một lượng thuốc sát trùng cần thiết để làm giảm 10% tác dụng của diếu tố acetyl Cholinestase trên súc vật.. Định mức trên đây được gọi là "nồng độ thí nghiệm 10" (benchmark dose 10 - BMD-10). Phương pháp nầy đã thay thế phương pháp định mức độc hại cũ là dựa trên cách tính định mức độc hại suy diễn từ nồng độ của hóa chất không gây ảnh hưởng lên tính ức chế, do đó không được chính xác.
Hỏi: Từ nồng độ thí nghiệm 10 trên đây, làm thế nào để định mức an toàn lên cơ thể con người thưa TS"
- Đáp: Từ định mức BMD-10 của từng hóa chất, EPA xác định được mức độ an toàn lên cơ thể con người bằng cách giảm nồng độ BMD10 xuống 100 lần. Tuy nhiên Quốc hội Hoa kỳ, căn cứ theo luật Bảo vệ Thực Phẩm đã quyết định mức an toàn phải là 10 lần thấp hơn định mức của EPA nữa hay tương đương với 0,001 BMD10 mà thôi.
Từ những kết quả nghiên cứu trên, các kết luận ban đầu được trích ra như sau:
Các thuốc sát trùng thuộc gốc organo-phosphate hiện diện trong thực phẩm là nguồn nhiễm độc nguy hiểm cho con người, đặc biệt là trẻ em từ 1 đến 5 tuổi. Và tùy theo mức độ bị nhiễm độc của trẻ em, Luật Bảo vệ Phẩm chất Thực phẩm sẽ cho phép FDA thu hồi giấy phép sản xuất của hóa chất có độ ô nhiễm quá định mức. Tuy nhiên, EPA vẫn chưa xác định các định mức của từng hóa chất riêng rẺ.
Định mức an toàn của EPA cho nước uống là từ 10 đến 100 lần mức độ an toàn áp dụng cho thực phẩm.
Hỏi: Từ các việc thẩm định trên ở Hoa Kỳ, ông có thể rút ra một số kinh nghiệm nào cho Việt Nam hay không"
- Đáp: Các dữ kiện trên đây cho thấy rằng việc thẩm định mức độc hại/an toàn của các loại thuốc sát trùng rất cần thiết và cũng vô cùng phức tạp. Nó đòi hỏi sự hợp tác của các nhà sản xuất, cơ quan bảo vệ môi trường, và các cơ quan y tế. Hơn thế nữa, các quốc gia trên thế giới cần phải phối hợp chặt chẽ để việc thẩm định mau đi đến kết quả hầu giảm thiểu mức tác hại lên con người.
Trong tình thế hiện tại, chúng ta chỉ mới có một ít dữ kiện về các định mức an toàn của các loại hóa chất nầy cùng các ảnh hưởng của chúng lên sức khỏe của con người. Những ảnh hưởng chính là: - 1) Rối loạn nội tiết có thể làm mất khả năng hoạt động trong việc trao đổi hormone trong cơ thể do đó có thể tạo ra những hiện trạng dị hình dị dạng; -2) Ảnh hưởng lên mức sinh trưởng và sinh sản của con người.
Do đó, đối với trường hợp Việt Nam, đã đến lúc Việt Nam cần phải can đảm chấp nhận một thực tế là hiện tượng ô nhiễm hóa chất độc hại từ Bắc chí Nam là kết quả của việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật bừa bãi, thiếu chính sách, và không kế hoạch. Và hơn nữa người nông dân Việt Nam chưa được chuẩn bị cũng như chưa được chỉ dẫn tường tận cách dùng các loại thuốc trên.
Có can đảm chấp nhận thực tế trên, can đảm nhận lãnh trách nhiệm để sửa chữa thì hãy còn có cơ may cứu vãn đất và nước được.
Tình trạng nhiễm độc do các hoá chất BVTV và sức khỏe của người dân bị ảnh hưởng đã đến mức báo động đỏ; do đó cần phải được chấm dứt càng sớm càng tốt.
Gửi ý kiến của bạn
