- -Tội nghiệp anh Bình vừa mới bị Tai biến não. Chị Bình không chăm sóc nổi nên phải đưa anh vào nhà dưỡng lão.
- Ấy, chú tư Hanh cũng bị stroke năm ngoái, nhưng nhẹ nên còn đi lại được.
Tai Biến Động Mạch Não! Stroke! Đột Quỵ!
Những tiếng mà khi nghe tới nhiều người đã rùng mình e ngại. Chỉ sợ là một lúc bất hạnh nào đó, nó sẽ đến thăm mình. Vì hậu quả đáng ngại của nó. Chẳng thế mà hai tháng sau khi bị nạn, nhà thơ Phượng Ly đã thất vọng kêu lên:
“Từ sau ngày tai biến mạch máu não
Tôi dật dờ tựa chiếc bóng đơn côi
Không tìm đâu lẽ sống của cuộc đời
Hồn héo mòn theo tháng ngày tàn lụi”
Vâng, Tai biến vẫn còn là một bệnh gây ra tàn phá nghiêm trọng cho cơ thể và là một trong ba nguy cơ tử vong cao. Một trăm người bị bệnh thì khoảng mươi người mới có hy vọng gần- hoàn- toàn- phục- hồi. Lý do là bệnh nhân thường đi cấp cứu hơi trễ để được khám nghiệm và điều trị sớm.
Bên Mỹ, hàng năm có cả triệu nạn nhân mới của tai biến này. Một số lớn may mắn thoát khỏi lưỡi hái tử Thần thì lại kéo dài cuộc đời tàn phế thần kinh. Số người sống sót tăng với tuổi thọ và nhờ ở các phương pháp trị liệu hữu hiệu. Nhưng chi phí chăm sóc hậu tai biến cũng nhiều. Và là một vất vả cho gia đình, một đau khổ cho bệnh nhân.
Bên Việt Nam ta, số người bị tai biến cũng cao, người tàn phế không phải là ít, và sự chăm sóc chắc cũng khó khăn giới hạn hơn.
Stroke gây ra do sự đột ngột ngưng tuần hoàn tới một vùng nào của não bộ. Ngưng vì một mạch máu bể vỡ, một cục máu chặn lối giao thông, một u bướu đè xẹp mạch máu. Tế bào thần kinh nơi đó thiếu dưỡng khí và đường glucose, chỉ cần vài phút là hết sống. Đó là các tế bào điều khiển sự di chuyển, suy tư, hành động, phát âm... Con người trở thành tàn tật.
Tàn tật vì:
-Liệt yếu nửa thân đối diện với bên não hư hao là tật nguyền thường xẩy ra nhất sau tai biến. Nạn nhân đi đứng loạng choạng, mất thăng bằng, dễ té ngã;
-Rối loạn khả năng nói, viết và hiểu tiếng nói, chữ viết. Nạn nhân nói lơ lớ khó khăn, không thành ngôn từ;
-Kém trí nhớ, nhận thức, suy luận và giải quyết sự việc;
-Thị giác rối loạn;
-Mất cảm giác về nóng, lạnh, đau, tê dại ngón tay, chân;
-Ăn trệu trạo, nuốt không xuôi, nước miếng trào ra;
-Mất kiểm soát tiểu tiện ngay sau khi bị tai biến;
-Có những xúc động như sợ hãi, bực bội, tức giận, buồn rầu, nuối tiếc sự mất mát về sức khỏe tinh thần, thể chất;
- Giảm khả năng tự chăm sóc trong đời sống hàng ngày...
-Và hầu như hoàn toàn phụ thuộc vào người khác.
Một đời người đang khỏe mạnh như anh Vọi thuyền chài, như một bà nội trợ quán xuyến mọi việc trong nhà, mà chỉ một giây một phút trở nên tàn tật. Nhiều khi cũng chỉ vì quá lơ là với sức khỏe của mình: Huyết áp cao thì coi thường “thách đố” với bệnh tật, thuốc khi uống khi ngưng. Cholesterol phi mã mà vẫn tái nạm vè gầu, thêm chén nước béo, hai trứng gà non. Thuốc lá hút mỗi ngày vài ba gói, rượu uống dăm vò. Cơm no rượu say xong ngọa triều nhiều hơn là vận động. Cho sướng thân đời.
Biết đâu rằng: “Bệnh tùng khẩu nhập”, người xưa nhắc nhở chẳng sai chút nào. Vì đó là một số trong những nguy cơ đưa tới tai biến.
Cơ sự đã xẩy ra, bây giờ đành đương đầu, đối phó với hậu quả. Phải kiên nhẫn, tích cực phục hồi tối đa khả năng đã mất. Đừng buông xuôi, bai bải chối giấu “tôi có sao đâu”. Và cả nhà cũng như người bệnh phải tiếp sức để phục hồi các chức năng đã suy giảm.
Mục đích điều trị phục hồi là giúp nạn nhân lấy lại được sự độc lập tối đa trong đời sống của mình.
Thành công của phục hồi tùy theo vài điều kiện: mức độ hủy hoại của não bộ, áp dụng phương pháp phục hồi sớm hay trễ, tâm trạng thái độ của người bệnh, kỹ thuật của nhóm điều trị và sự hợp tác của gia đình bạn bè.Vài ngày sau khi áp dụng các trị liệu hiện đại với mục đích hoặc làm tan huyết cục hoặc chặn xuất huyết, bệnh tình đã được kiểm soát, thầy thuốc sẽ hướng dẫn phương thức lấy lại các chức năng đã bị tai biến lấy đi. Các phương pháp này rất hữu hiệu để giúp ta phục hoạt sức mạnh, khả năng điều hợp cử động, sự bền bỉ và niềm tự tin, tránh phụ thuộc cũng như hội nhập với các sinh hoạt của gia đình, chòm xóm.
Ta phải học lại cách nói làm sao, nghĩ thế nào, đi sao cho vững và làm sao để tự mình hoàn tất được các sinh hoạt thường lệ. Tắm rửa, đánh răng; ăn cơm mặc quần áo; đi vệ sinh...Ôi thôi thì trăm việc cần thiết để sinh tồn.
Xin hãy kiên tâm. Đa số bệnh nhân đều phục hồi khá hơn; nhanh hay chậm cũng tùy thuộc stroke nặng hay nhẹ. Nhiều khi diễn tiến phục hồi bắt đầu ngay sau khi bị tai biến, khi bệnh tình ổn định, não bắt đầu lành vết thương.
Trong phục hồi, có sự tiếp tay của nhiều người thuộc các ngành chuyên môn khác nhau:
a-Bác sĩ gia đình.
Vai trò của bác sĩ gia đình rất quan trọng trong việc phục hồi chức năng cho người bệnh. Vị này tiếp tục điều trị và phối hợp sự chăm sóc lâu dài cho nạn nhân như là: coi xem phục hồi như thế nào cho thích hợp, giới thiệu khám chuyên môn, theo dõi sức khỏe, hướng dẫn để ngăn ngừa tai biến tái phát, duy trì huyết áp và đường huyết bình thường, giảm cân nếu mập, hướng dẫn dinh dưỡng...
b-Điều dưỡng viên phục hồi
Các y tá này đã được huấn luyện để giúp người bệnh học lại cách thức thực hiện các công việc hàng ngày như tắm rửa, thay quần áo, vệ sinh cá nhân. Họ cũng hướng dẫn bệnh nhân về sử dụng thuốc, dinh dưỡng, ngừa tai biến tái phát, chỉ dẫn thân nhân cách chăm sóc người bệnh. Một điểm quan trọng là tránh nhiễm trùng da ở phần cơ thể nằm bất động lâu ngày.
c-Chuyên viên Vật Lý Trị Liệu.
Mục đích của vật lý trị liệu là giảm thiểu sự đau đớn gây ra do các khớp và bắp thịt nằm im, lấy lại sự cử động và ngăn ngừa thương tích, bệnh tật có thể xẩy ra.
Chuyên viên Vật lý trị liệu có kiến thức về cấu tạo cũng như chức năng của cơ thể nhất là đối với sự cử động của tứ chi, mình mẩy. Họ sẽ ước lượng sức mạnh, sự chịu đựng, tầm cử động, dáng đi, cảm giác của nạn nhân rồi phác họa chương trình tập luyện phục hồi. Bệnh nhân sẽ học để cử động phần cơ thể bị liệt, tập đi lên xuống cầu thang, tập giữ thăng bằng cơ thể, đi lại an toàn. Từng khớp xương, cơ bắp được thoa nắn, giúp co vào ruỗi ra để tránh đóng băng, cứng nhắc, viêm sưng. Bệnh nhân cũng được hướng dẫn cách sử dụng nạng, xe lăn, cử động trong nước, dùng hơi nóng lạnh để giảm các cơn đau nhức.
d-Chuyên viên trị liệu sáng tạo (occupational therapist), giải trí
Nhóm này sẽ hướng dẫn bệnh nhân làm các công việc thông thường như chải đầu, đánh răng, dọn nhà, nấu ăn, học lái xe an toàn, tìm thú vui giải trí thích hợp. Nhiều nạn nhân không biết cách và cơm vào miệng, không nhai nuốt được, khó khăn cài khuy áo, cầm đồ vật, viết lách, đánh chữ trên bàn phím máy vi tính. Một số lớn bị co cứng các ngón tay gây trở ngại cho việc cầm dụng cụ. Họ sẽ được hướng dẫn sử dụng vài thiết bị giản dị trợ lực cho bàn tay, bàn chân.
Các chuyên viên cũng giúp người bệnh tìm những thú vui giải trí thích hợp như chơi domino, đố chữ để luyện trí óc; tập vẽ, tập viết cho các ngón tay được dùng đến; đánh banh trong khi bơi lội dưới nước...
Trị liệu này mang nhiều ích lợi cho người tuổi cao, người phải ngồi xe lăn, người kém thị giác, hay té ngã.
e-Chuyên viên ngôn ngữ
Dậy nạn nhân dùng lại các lời nói, nhớ lại những chữ căn bản, học cách diễn tả ý muốn bằng dấu hiệu, cách nuốt thực phẩm, nước uống. Nhiều bệnh nhân quên tên cả từ những vật thường dùng tới tên bạn bè, thân thuộc.
g-Chuyên viên huấn nghệ.
Sau tai biến não, một số bệnh nhân muốn làm việc trở lại. Đây là điều đáng khuyến khích để bệnh nhân không bị coi là tàn phế, vô dụng. Nhưng trở lại với nghề nghiệp cũ có thể gặp khó khăn. Các chuyên viên nghề nghiệp sẽ hướng dẫn bệnh nhân điều chỉnh hoặc kiếm công việc thích hợp với tình trạng sức khỏe hiện tại. Nhiều quốc gia đã có đạo luật bảo vệ giúp đỡ nạn nhân tàn phế.
Phục hồi chức năng có thể thực hiện ngay tại bệnh viện, các cơ sở phục hồi, nhà điều dưỡng hoặc tại gia.
Đa số bệnh viện có phòng phục hồi với đầy đủ dụng cụ, nhân viên để điều trị cho bệnh nhân. Chương trình tập luyện rất chi tiết đòi hỏi sự cố gắng và chăm chỉ của bệnh nhân.
Bệnh nhân cũng có thể điều trị tại gia, với sự tới lui của chuyên viên trị liệu. Lợi điểm của cách này là bệnh nhân được hướng dẫn để làm lại các công việc trong đời sống hàng ngày ngay tại nơi mình sống.
Ngoài áp dụng phục hồi, cũng cần phòng ngừa stroke trở lại, nhất là trong thời gian một năm sau khi bị lần đầu.
Nguy cơ tái phát tăng với tuổi cao, nếu ta tiếp tục hút thuốc lá, uống nhiều rượu, có bệnh cao huyết áp, cao cholesterol, mập phì, tiểu đường, suy tim hoặc đã bị gián đoạn máu não thoảng qua( Transient ischemic attack- TIA).
Cần đi khám sức khỏe theo định kỳ. Chữa các bệnh đang có nhất là kiểm soát huyết áp, một “tên sát nhân thầm lặng”(Silent Killer); bỏ thuốc lá; nhâm nhi chút chút rượu thôi; giảm chất béo; giảm tiểu đường; bớt nặng kí; mỗi ngày uống viên aspirin nhỏ bé và các thuốc khác mà bác sĩ cho. Và cũng năng vận động cơ thể theo lời khuyên của thầy thuốc để máu huyết lưu thông, gân cốt thư giãn.
Một vấn đề thường xẩy ra cho người bị tai biến là bệnh trầm cảm, hậu quả của tổn thương tế bào não và sự bất khiển dụng một số chức năng.. Cảm xúc sẽ lên xuống, buồn nhiều hơn vui, đôi khi thất vọng, nhỏ lệ, bực tức rồi buông xuôi.
Cũng dễ hiểu thôi. Đang xốc vác khỏe mạnh mà giờ đây xe lăn, nạng chống; ăn phải nhờ người bón, tắm rửa cần người phụ; nói không ra câu, nhìn một hóa hai...Thì ai chẳng buồn rầu, chán nản.
Nhưng dù trầm cảm đến đâu, khoa học hiện đại vẫn có cơ hóa giải được. Nói cho thầy thuốc hay cảm xúc của mình và sẵn sàng nhận sự chữa chạy. Nhiều dược phẩm công hiệu cũng như phương thức trị liệu điện tử có thể giúp ta vượt qua sự “sầu đong càng lắc càng đầy này”.
Với thân nhân thì sự hỗ trợ, chăm sóc, khuyến khích người bệnh đều vô cùng cần thiết. Đây là việc làm lâu dài, đòi hỏi sự hy sinh, thông cảm và thương yêu tột độ.
Mà thương yêu thì ai chẳng có. Đầu gối tay ấp trên dưới nửa thế kỷ. Công ơn sinh thành dưỡng dục cả vài chục năm. Bây giờ là lúc chứng tỏ tình nghĩa phu thê mặn ngọt có nhau cũng như báo hiếu song thân. Ta có thể tham dự vài khóa huấn luyện cách chăm sóc, cách giúp người thân phục hồi, học lại những chức năng đã mất.
Xin gợi ý:
-Cần có một phân chia việc săn sóc cho mỗi người trong gia đình để tránh ôm đồm quá sức cho một người;
-Giúp bệnh nhân uống thuốc đều đặn;
-Khích lệ để bệnh nhân tập cử động, làm vài việc chính để gây niềm tự tin;
-Ca ngợi bất cứ một cố gắng mà người thân đã thực hiện được, để khỏi nản lòng;
-Mời kéo thân nhân tham dự góp ý vào các sinh hoạt gia đình, cho họ một niềm tin là vẫn còn một vai vò quan trọng; Giúp thân nhân giữ mối liên lạc với bạn bè, cộng đồng;
-Tránh để thân nhân lủi thủi một mình với chiếc TV hay radio; dành thì giờ nói chuyện cũng như nhờ bạn bè thăm hỏi;
-Chịu đựng sự khó tính, đòi hỏi, cằn nhằn đôi khi tưởng như “vô ơn” của người bệnh;
-Liên lạc thường xuyên với thầy thuốc để trình bày diễn tiến phục hồi cũng như nhận thêm hướng dẫn chăm sóc.
Và không quên chăm sóc chính mình, ăn uống ngủ nghỉ đầy đủ, có thời giờ thư giãn giải trí. Vì con đường hỗ trợ người thân còn dài.
Thay lời kết:
...“ Ông ơi, sáng nay bác sĩ cho tôi nằm dọc trên một chiếc gối dài, rồi lần lượt dơ hai tay hai chân lên cao. Tôi đều làm được. Mấy cô y tá cũng chịu khó ngâm bàn tay bàn chân tôi trong nước nóng, thoa nắn kéo từng khớp xương cho duỗi ra. Tôi bắt đầu viết thư trên vi tính được rồi...” bạn trung tiểu học TTT định cư ở Tokyo.
...“ Mình báo tin mừng cho chị: mình mới đan xong chiếc khăn foulard tặng ông xã nhân dịp Noel. Nét đan coi cũng khá thẳng hàng. Mất cả tháng đấy. Các ngón bàn tay phải của mình đã tự co vào ruỗi ra được. Bữa nào anh chị lên chơi, mình biểu diễn thái khế, thái thịt ba chỉ ăn cơm với mắm tôm chua cho vui...”Chị Vân, vợ hiền một đồng nghiệp.
...“Sự thăm hỏi và vấn an tình trạng sức khỏe của anh chị trong lúc tôi lâm bệnh đã là những khích lệ châu báu, tràn quý tình bằng hữu giúp tôi qua khó khăn. Sau những chương trình Hồi phục, tôi đang trên đà bình phục và đã trở lại làm việc bán thời gian 6 giờ/ ngày, lái xe 60 dặm đi về trên xa lộ”.
Đó là tâm trạng Phượng Ly vào Noel năm nay, bẩy tháng sau tai biến, với kiên tâm tập luyện, với hỗ trợ của người vợ hiền và bầy con cháu. Pilot ta phấn khởi hơn:
“Lòng reo vui thấy mình còn Hạnh Phúc
Hơn bao người...đời bất hạnh hơn ta
Tim Hồng xưa chợt lóe sáng chan hòa
Những Niềm Vui...trong Thu Vàng Xác Lá”.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC
Texas – Hoa Kỳ
Gửi ý kiến của bạn
