Lời nói đầu:
Vài giờ trước khi Đại hội Mùa Hè năm 1997 của cựu học sinh Phan Thanh Giản – Đoàn Thị Điểm khai mạc. . .
Trong một hiệu ăn phố Tàu ở Toronto, Thái Minh Kiệt, tức nhà văn Nguyễn văn Ba —một giảng nghiệm viên cũ của Viện Đại học Cần Thơ— cầm tay tôi, thì thầm:
. . .Anh cố gắng ghi lại quá trình của Viện Đại học Cần thơ từ thành lập, phát triển, cho tới khi cả Miền Nam bị cộng sản Miền Bắc xâm chiếm. Mình không viết ra thì sau này con cháu mình làm sao biết được chuyện đó từ đầu.
Anh là người đi khẩn hoang, đứng ra quy tụ anh em đi lượm từng cục gạch, xin từng miếng ngói, khởi công xây dựng nó từ lúc nó chỉ có cái tên trên Sắc lệnh. Anh đã làm, đã gặp khó khăn ngay những ngày đầu, đã nặn nó thành hình, nuôi dưỡng, uốn nắn nó từ ngày nó còn non choẹt cho tới năm lớn mạnh, nên dáng nên vóc. Cùng với những anh chị em trẻ cũng như các thầy đứng tuổi có mặt ngay từ ngày đầu, Anh đã dựng nó đứng vững trên vùng Sông Hậu, để nó tiếp tay với các Viện đàn anh như Sài gòn, Huế, Đàlạt, Vạn Hạnh trong vai trò dẫn dắt và giáo dục nhiều thế hệ đã sống và sinh ra ở Miền Nam. Anh mà không viết ra chuyện đó thì uổng lắm. Nếu anh không có thì giờ, cố gắng đọc vô tape gởi cho em. Em sẽ viết ra. . .
Thế nào cũng phải viết về lịch sử thành lập của Viện Đại học Cầnthơ, nghe anh!
Nhưng nhà văn Nguyễn Văn Ba không còn sống để nghe kể chuyện xảy ra 40 năm trước. Đặng viết ‘Lịch sử của Viện Đại học Cầnthơ.’ Anh ngã xuống sàn nhà lúc vừa bước vào hội trường. Hôn mê từ lúc ấy, anh không còn ở thế gian này để viết lại cho hậu thế đọc tiếp những chuyện như, . . . “ở đời có bốn cái ngu”.
Anh Kiệt đã đoán đúng.
Ngay trong đêm 3 tháng 5/1975 khi chiếc chìa khoá —tượng trưng Viện Đại học
Cầnthơ— từ tay Giáo sư Nguyễn văn Vàng, đương kiêm Tổng Thư ký Viện Đại học
Tháp đồng hồ trong khu Đại học Cầnthơ được trao về chủ mới, tất cả nhân viên của Viện Đại học Cầnthơ đã rớt nước mắt khi nghe giáo viên trường tiểu học Cái Răng Bé hồi xưa tên Đặng Văn (Sáu) Bá ba hoa:
“Dưới sự lãnh đạo của Đảng nhân dân miền Tây đã đấu tranh thắng lợi để có Viện Đại học Cầnthơ ngày hôm nay!”
Mới đây, trong cuốn ‘Địa chí Cầnthơ,’ Tỉnh ủy Đảng bộ Cộng sản Cầnthơ lại xác nhận chuyện cướp công một lần nữa với luận điệu:
“Bước một, tổ chức và tung dư luận ‘gây men.’ Bước hai, tập hợp lực lượng, tranh thủ mọi tiếng nói đồng tình. Bước ba, khai thác mâu thuẫn trong nội bộ ngụy quyền. Bước bốn, chớp đúng thời cơ để mở Viện Đại học.”(sic)
Nếu anh Kiệt còn sống, chắc anh sẽ nghe bạn bè đồng nghiệp tại Viện bảo nhau:
– Mấy ‘ổng’ viết còn thiếu.”
Những dòng ghi nhanh dưới đây, nhắc lại những gì xảy ra sau khi Sắc lệnh số 62-SL/GD thành lập Viện Đại học Cầnthơ được ban hành.
Kể lại chuyện Viện Đại học Cần thơ có hai chủ đích. Một, để giữ lời hứa với người đồng nghiệp quá cố. Hai, để thế hệ sau này ở vùng Sông Hậu–Sông Tiền biết rõ chuyện thành lập một cơ sở đại học đầu tiên ở Miền Tây. Chuyện hình thành Viện Đại học Cầnthơ không phải là công của một người, hay là một nhóm người. Đó chỉ là cái bẩy của cộng sản Việt Nam giăng ra đánh lừa tất cả những ai muốn có chút gì để đời!
Chuyện này dành riêng cho thế hệ trẻ được sinh sau ngày Viện Đại học Cầnthơ được khánh thành và khai giảng khóa đầu —ngày 23 tháng 9, năm 1966. Bởi, sau ngày 30 tháng Tư năm 1975 những người từ ngoài Bắc vào xâm chiếm Miền Nam đều cho rằng:
“– Trường Đại học Cầnthơ thật sự lớn mạnh chỉ từ khi đất nước thống nhất!”
Điều này đúng hay sai, người đọc sẽ thấy rõ ở những trang dưới đây.
Nhưng trước hết, khi ghi mấy dòng này người viết xin kính cẩn nghiêng mình trước vong linh các đàn anh quá cố đã có công trong việc xây đấp nền móng cho Viện Đại học Cần thơ:
– Giáo sư Nguyễn Văn Bông, nguyên Viện trưởng Học viện Hành chánh Quốc gia,
– Giáo sư Nguyễn Duy Xuân Viện trưởng thứ II và sau cùng của Viện Đại học Cần thơ; Tổng trưởng Giáo dục cuối cùng của Việt Nam Cộng hoà; Khoa trưởng thứ II Đại học Luật và Khoa học Xã hội;
– Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy, Khoa trưởng đầu tiên Đại học Luật và Khoa học Xã hội;
– Giáo sư Phan Lương Báu, Giám đốc đầu tiên Trường Cao đẳng Nông nghiệp;
– Giáo sư Lê Văn Diệm, Khoa trưởng đầu tiên Đại học Văn khoa;
– Giáo sư Nguyễn Văn Vàng, Tổng Thư ký thứ III Viện Đại học, Toà Viện trưởng;
– Bác sĩ Lê Văn Thuấn (dẫu biết rằng ông đã hoạt động cho “bên kia”)
– Thầy Trương Quan Liêm, Trưởng Phòng Hành chánh, Toà Viện trưởng;
– Thầy Trần Ngọc Luân, Trưởng phòng Kế toán và Ngoại viện, Toà Viện trưởng;
– Thầy Bùi Chí Huy, Trưởng phòng Học vụ, Toà Viện trưởng;
– Thầy Nguyễn Văn Phép, Quản thủ Thư viện đầu tiên Viện Đại học Cần thơ;
– Thầy Phan Thanh Châu, Thư ký Đại học đường Đại học Khoa học Cần thơ;
– Thầy Thái Minh Kiệt, Giảng nghiệm viên Đại học Khoa học Cần thơ;
– Kiến trúc sư Hồ Văn Tự;
và những anh chị giảng viên, nhân viên đã khuất mà người viết chưa được biết.
I. Trước khi dấn thân.
Sàigòn, tháng 5 năm 1966.
Nhật báo ở Miền Tây, và ở Sàigòn viết: “Cần thiết có một Viện đại học ở Miền Tây.” Mừng cho Miền Tây.
Tỉnh nhà rộn rịp kể từ ngày Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương ký Sắc lệnh thành lập Viện Đại học Cần thơ. Rồi ngày hôm sau, ông chủ toạ lễ ban hành Sắc lệnh trọng thể tại bến xe của tỉnh, hứa hẹn đủ thứ. Bốn mươi bảy ngày sau nữa, Tổng thống Nguyễn văn Thiệu ký Sắc lệnh bổ nhiệm giáo sư Phạm Hoàng Hộ làm Viện trưởng. Một chuyện ‘loạn’ trong thủ tục hành chánh thời chiến: Thủ tướng thành lập đại học. Tổng thống bổ nhiệm viện trưởng đại học! Tướng nào cũng có quyền hết!
Khi hay mấy tin đó, ở Sàigòn cũng như ở mấy tỉnh miền Tây, ai cũng cùng một suy nghĩ. Sau ông viện trưởng, Bộ Giáo dục sẽ bổ nhiệm tổng thư ký của Viện Đại học, rồi đến các ông khoa trưởng, các ông giám đốc, và các ông trưởng của những phòng điều hành trong Viện, v.v. Giới khoa bảng ở Viện Đại học Sàigòn dòm ngó mấy ghế khoa trưởng mới đóng, chưa ai ngồi. Giới thầy giáo ở tỉnh nhà và các tỉnh lân cận, —nhất là những người có mặt trong cái gọi là Ủy ban vận động thành lập Viện Đại học Cầnthơ— ngấm nghé chức Tổng Thư ký của Viện cùng mấy chân Thư ký đại học đường ở các phân khoa sẽ được lập ra.7 Ai cũng rộn rịp đón nhận tin vui mới. Nhất là những cô, cậu vừa đỗ Tú tài.
Nhưng có mấy ai biết được những gì đã tượng hình trong đầu của cộng sản “trong kia.” Trong lúc ông viện trưởng cơ sở vừa được khai sinh trên hữu ngạn Sông Hậu tìm ‘cánh tay trái’ giúp đóng chiếc ghe lường có mấy chữ La-tinh khắc đằng mũi: CANTHO UNIVERSITAS, giống như ông đã thấy ở Viện Đại học Paris–Sorbonne, thì Liên Khu ủy Miền Tây xoa tay, cười, sung sướng!
II. Bắt đầu dấn thân.
Tôi được phân công gác phòng thi “Chứng chỉ Thực vật Đại cương” sáng hôm đó. Trưởng phòng thi là giáo sư Phạm Hoàng Hộ, đương kiêm Trưởng Ban Thực vật, Đại học Khoa học Sàigòn.
Bài thi gồm 3 đề, làm trong 3 giờ.
Gần cuối giờ thi. Nhân đi ngang, gần tôi, ông bảo:
— Sau giờ thi, anh vào gặp tôi. Có chút việc tôi muốn bàn.
— Vâng!
Giáo sư Trưởng Ban Thực vật nhắc ghế mời tôi ngồi:
— “Tôi muốn anh từ chối học bổng đi Pháp,” ông vào đề, “về Cầnthơ giúp tôi xây dựng Viện Đại học Cầnthơ. Sau một năm, công việc chạy tôi sẽ đề nghị cho anh du học ở Hoa kỳ thay vì đi Pháp.”
— Tôi nghĩ sẽ không làm được việc Giáo sư vừa nói. Bởi, tôi chẳng học nghề đó.
— Chuyện đâu có gì phải lo. Mình không biết thì học. Cố gắng thì làm được. Mong anh suy nghĩ kỹ. Tôi sẽ đề cử anh làm Tổng Thư ký của Viện.
— Sao Giáo sư không mời mấy ông Chánh Sở Giáo dục hay Hiệu trưởng ở Cầnthơ hoặc Vĩnhlong"
— Các anh trong Ban Vận động và Nghiên cứu thành lập Viện Đại học Cầnthơ đã nhiều lần giới thiệu họ với tôi.8 Tôi đã đưa danh sách đó cho giáo sư Trần Quang Đệ coi. Ông nói: “Ở Cầnthơ, anh em phải lập ra một université" une université à part, non un prolongement du lycée existant. Recruitez le personnel administratif parmis les jeunes dans le corps enseignant des facultés. Commencez une nouvelle université avec une nouvelle génération.9 (Tạm dịch: Ở Cầnthơ, anh em phải lập một viện đại học -một viện đại học riêng biệt- không phải là một nối dài của trường trung học hiện hữu. Hãy tuyển dụng nhân viên hành chánh chọn trong số nhân viên giảng dạy ở các trường đại học. Khởi sự một viện đại học với một thế hệ mới!)
Thấy đối thoại sẽ chẳng đi đến đâu, tôi kiếu.
— Tôi không thể nhận đề nghị của Giáo sư được. Xin phép Giáo sư, tôi về.”
Ông bắt tay tôi:
— Anh nên suy nghĩ kỹ. Đây là việc chung. Mình phải đứng ra giúp thanh niên vùng đồng bằng Cửu long có cơ hội học lên sau khi tốt nghiệp trung học. Nếu chúng ta không làm bây giờ ai sẽ làm việc này" và chừng nào" Tôi cho phép anh nghỉ một tuần đi về Cầnthơ tìm hiểu mọi sự rồi cho tôi biết ý kiến.
Được cho nghĩ, tôi đi Cầnthơ kiếm sự thật.
Ba đầu mối tôi phải biết. Một, “một người” hay “nhiều người” giật dây này, và họ ở đâu" Hai, thực lực để làm chuyện này. Ba, có phải đây là tuồng “Thanh Niên Tiền Phong” năm 1945 sẽ diễn lại ở Cầnthơ với bầu gánh mới và đào kép mới" 10
Tôi đã thấy những gì xảy ra ở Viện Đại học Sàigòn sau khi Tổng thống Ngô Đình Diệm bị ám hại. Khoa trưởng Lê Văn Thới bị sinh viên đả đảo "xin độc giả ghi nhớ: Giáo sư Lê Văn Thới là cán bộ trí vận của Trung ương Cục; sau 30-4-1975, ông được lệnh quy tụ lại trí thức ở Sàigòn-Chợlớn-Giađịnh thành lập cái họ đặt tên là “Hội Trí thức yêu nước.” Ở các tỉnh miền Tây hiệu trưởng trung học bị thay liên miên. Bởi học sinh nghe lời “trong đó” bảo, khuấy rối, xách động thường xuyên. Đấy là chuyện ở tỉnh mà tôi nghĩ sẽ lan rộng tới đại học không bao lâu. Ở Viện Đại học ngoài Huế. Ở Viện Đại học trên Đàlạt. Sinh viên xuống đường hà rầm, từ đầu thập niên 1960, đều giống hệt như vậy. Nhất định cộng sản Bắc Việt sẽ không để Chánh quyền Quốc gia yên xây dựng một cơ sở đào tạo nhân lực cho đất nước trong lúc này. Còn nếu để, thì môi trường đại học sẽ là nơi “họ” dùng để tiến hành cùng một lúc công tác tuyên truyền chủ thuyết cộng sản và công tác xách động quần chúng hằng ngày như Đệ tam Quốc tế Cộng sản quy định. Chất xám của sinh viên là môi trường dễ thậm thấu và nhanh nhất lý thuyết cộng sản.11
Cầnthơ là nơi tôi lớn lên và hiểu rõ số phận của đất nước mình từ năm quân đội Nhựt đổ bộ vào bán đảo Đông Dương. Việt Minh lùa dân thành đi tản cư. Xong Tây trở lại. Cuộc chiến kéo dài, Tây đi Mỹ đến. Từ lúc rời tỉnh lên Sàigòn học, làm việc, rồi đi lính. Cho đến bấy giờ vẫn lộn xộn.12 Ở đồng quê cũng như tại thành thị. Đen trắng bất phân. Sáng Quốc gia, chiều tối Cộng sản trà trộn. Người dân chẳng thấy an, ở bất kỳ chỗ nào trên đất nước. Cứ tiếp tục chết. Sẳn sàng giết nhau bằng đạn và súng của nước ngoài.
Ngoài các thông tin về hiện tình của Vùng IV Chiến thuật, tôi thấy mấy tia sáng rọi ngay công việc mà ông Viện trưởng dự định giao. Nhưng mấy thầy cũ giúp tôi có cái nhìn thật chính xác về tương lai gần của Viện Đại học sắp khánh thành tại tỉnh nhà. Các thầy cho biết những gì “người trong kia” chỉ “người ngoài này” quậy cho ra cái viện đại học. Nhóm “người ngoài này” cũng vẫn lẩn quẩn mấy người trong các thầy giáo ở tỉnh cùng vài ông có máu mặt tại thị xã và ở Sàigòn. Giống như hồi 1945-1954. Họ được rỉ tai về chuyện mà Lenin đã dạy cán bộ cộng sản phải học nằm lòng: “Kiên trì tuyên truyền chủ thuyết cộng sản và xách động các tầng lớp trong hàng ngũ địch hằng ngày. Chống đối, nếu cần vũ trang, để gây bạo động xáo trộn đời sống, tạo thời cơ cướp chánh quyền”.13
Khi biết rành “gốc ngọn” của những “người muốn trồng cây” trên vùng đất phù sa Sông Hậu, tôi chả thiết trả lời ông Viện trưởng. Đừng nói đến chuyện nhận hay chẳng nhận cái “chức” Tổng Thư ký.
Song các Thầy vẫn bền lòng, chỉ dạy:
— Đất là đất nhà. Cây lá cũng trong vườn nhà. Thợ nhà có nhiều. Mình không cất lấy nhà mà ở, thì ai sẽ cất cho con cháu mình có chỗ núp mưa trốn nắng" Thời điểm bây giờ cũng như trời vừa xong mùa gặt. Nắng sáng ấm, chẳng mưa. Ít lắm cũng được vài tháng. Không cất giàn trò, làm rượng, đợi lúc nào mới dựng cột cái, gác đòn dông đây. Ông bà mình thường dạy: “Làm thì nên cửa nên nhà. Không làm ngủ đình ngủ chợ sao ra con người"”
III. Đích thị dấn thân.
Sau nghe Giáo sư Hộ trình bày những diễn tiến ở Cầnthơ và chuyện tôi chịu nhận “lái” chiếc xuồng mới đóng, Giáo sư Đệ quay về Giáo sư Tổng Thư ký Viện Đại học Sàigòn:
— Ngày mai, ông Tổng Thư ký cho mấy anh em khiêng hai cái bureaux và ghế: một đặt cạnh bureau tôi cho giáo sư Viện trưởng Cầnthơ, và một vào trong phòng của Liêm cho ông Tổng Thư ký Cầnthơ. Mọi văn thư sau khi Liêm duyệt xong, đưa cho Giáo sư Tổng Thư ký Cầnthơ đọc. Những văn kiện nào đưa tôi duyệt và ký xong cũng chuyển cho Giáo sư Hộ xem. . . Chúng ta ở Sàigòn có trách nhiệm giúp hai giáo sư Viện trưởng và Tổng Thư ký Đại học Cầnthơ biết công việc làm ở một viện đại học.
Quay lại giáo sư Hộ, ông tiếp:
— Cái gì không hiểu thì hai anh em cứ hỏi. Ở xứ mình chưa có trường đại học nào dạy làm viện trưởng, khoa trưởng hay tổng thư ký như ở bên Pháp hay bên Mỹ. Vì vậy mình phải dạy nhau, học cách làm việc của nhau. Có vậy mới tiến bộ được. Anh em phải cố gắng xây dựng Viện Đại học Cầnthơ để giúp dân miền Tây có cơ hội học hỏi lên đại học. Chúng ta phải khuyến khích thanh niên ra sức học tập để xây dựng quê hương. Mấy anh em cứ nhìn vào bản đồ nước mình thì hiểu nhiệm vụ của mình. Cả miền Nam trước năm 1954 không có một trường đại học. Một école supérieure cũng không. Sau khi đất nước bị chia đôi, ba phần tư của Université Indochinoise được dời vào Nam, thành Viện Đại học Sàigòn. Năm 1957 Tổng thống Ngô Đình Diệm cho lập Viện Đại học Huế. Trong lúc đó miền Tây đông dân hơn, học sinh tốt nghiệp trung học nhiều hơn miền Trung, sinh hoạt kinh tế phát triển mạnh, sản xuất nông nghiệp dồi dào. Thế mà chẳng có được một trường đại học. Đến một école supérieure d’agriculture cũng không. Dân miền Tây xin mãi, nhưng chỉ được hứa “rồi sẽ. . .” Giờ đây đã có một viện đại học. Anh em phải cố gắng làm tròn bổn phận của một nhà giáo đại học. Phải hoàn thành nhiệm vụ của mình đối với đồng bào miền Tây. Người dân vùng châu thổ Sông Cửu long hoàn toàn tin tưởng ở chúng ta. Họ đang chờ đợi anh em hành động.
Ông nói với nét mặt nghiêm. Thốt từng chữ khuyên, rõ là lời dạy. Nói lên tâm tình của nhà giáo đàn anh nặng lòng với đất nước. Yêu quê hương phải thương dân mình. Qúy thế hệ đi sau.
Trước khi rời Toà Viện trưởng Viện Đại học Sàigòn Giáo sư Hộ bảo đi lên Bộ Giáo dục ngay để nhận Nghị định bổ nhiệm. Tuần sau sẽ đi Cầnthơ với ông tiếp xúc mọi người dưới tỉnh đặng biết họ giúp được gì. Vấn đề nhà cửa, phòng học là ưu tiên số một.
Ông Đổng lý Văn phòng Bộ Giáo dục niềm nở tiếp, trao Nghị định bổ nhiệm tôi giữ chức vụ Tổng Thư ký Viện Đại học Cầnthơ. Nghị định ký ngày 25/6/1966, nghĩa là 3 ngày trước khi tôi trả lời giáo sư Viện trưởng— trong lúc tôi còn ở Cầnthơ tìm hiểu tình hình. Ông chúc Viện Đại học mới chóng phát triển, vững chắc và thành công. Khi tiễn tôi ra cửa, ông cho biết:
- Hai văn phòng Chủ tịch Ủy ban Lãnh đạo Quốc gia và Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương đã chỉ thị cho chúng tôi nhắc nhở giáo sư Viện trưởng nhanh chóng chuẩn bị lễ khánh thành và khai giảng Viện Đại học Cầnthơ . . .trước đầu tháng Mười năm nay!
- Về điểm này ông Viện trưởng đã biết chưa" hay biết mà không nói trước khi đề nghị bổ nhiệm Tổng Thư ký" Tính nhẩm chỉ còn đủ 3 tháng! Trong 3 tháng nữa phải làm sao cho một viện đại học thành hình. Trong khi mọi chuyện phải bắt đầu từ con số không. Một con zéro tổ tướng. Không ngân sách, không nhân viên, không sinh viên, không phòng học. Thậm chí không có cây viết chì, tờ giấy pelure và bàn đánh máy chữ để thảo công văn. Ông Viện trưởng đã đặt Tổng Thư ký vào chỗ chết . . . đứng mà không chôn được! Hèn chi ông đã mời nhưng chẳng ai nhận hết. Chỉ có tôi, người làm việc dưới quyền ông, nên ông có quyền chỉ định. Phải làm.
IV. Bắt tay vào việc.
Ngày 5 tháng 7, 1966.
Chúng tôi đi xe đò về Cầnthơ. Tội cho ông giáo sư đại học lần đầu tiên từ ngày ở bên Tây về đi công vụ mà phải di chuyển bằng xe đò. Cầm chắc ông Viện trưởng chẳng mấy thoải mái.
Về đến bến bắc Cầnthơ. . . Xe nhiều quá. Lại thêm một đoàn convoi lính Mỹ dài sọc. Tôi hình dung những thứ khó khăn trong việc xây dựng Viện đại học sẽ sắp hàng dài dài như những xe đò kẹt ở bến bắc, phía Cái Vồn.
Xuống bắc qua bến Cầnthơ. Leo lên xe lôi về ngay văn phòng Hội Phụ huynh Học sinh tỉnh Phong dinh. Trên xe thầy lẫn trò đều chung một suy nghĩ. Làm thế nào cho kịp khai giảng Viện đại học như thượng cấp đã chỉ thị" Còn không đầy ba tháng nữa! Chín chục ngày đặng cái bào thai thụ hình từ ba tháng trước chào đời. Một chuyện đẻ non. Thiếu tháng!
Một cuộc họp rất ngắn với khoảng hơn mười người đại diện các Hội Phụ huynh Học sinh Cầnthơ, Bạcliêu, Sóctrăng, Rạchgiá, Longxuyên, Vĩnhlong, v.v. Và liền sau đó thầy trò chúng tôi được hướng dẫn về Phong dinh Lầu. ‘Chủ nhà’ cho rằng các ‘khách quý’ đi đường xa, mệt. Cần ăn uống rồi, nghĩ ngơi. Ngày mai sẽ bàn bạc cụ thể.
Song, qua gần hai giờ đồng hồ ngồi họp với các vị từ lúc vừa về tới cho đến lúc rời Trụ sở Hội Phụ Huynh học sinh Cầnthơ, tôi không thấy có cái gì gọi là cụ thể hết. Chẳng có một cái nhà, kể cả một trại lính. Cũng không có một chỗ nào tàm tạm chứa độ chục mạng con người —nếu kể luôn ông viện trưởng và tôi— để làm văn phòng. Rồi từ văn phòng đó mới moi óc, nắn nót ra thành công văn. Mà công văn cứ để cho nó chạy theo đường bưu điện, từ Cầnthơ lên tới Sàigòn, rồi tại Sàigòn bưu tá soạn ra, mang tới phân phát cho các cơ quan có thẩm quyền. . . Thời gian những công văn đó bay đi rồi bay về, chắc có lẽ đến Tết Nguyên đán cũng chưa làm lễ khai giảng và khánh thành Viện Đại học Cầnthơ được.
Trên bàn tiệc chiều hôm đó những người địa phương đều hân hoan, phấn khởi. Bởi họ thấy đã có hai người —ít ra là những người lãnh trách nhiệm làm cho niềm hân hoan của họ trọn vẹn— rõ ràng đều là dân tỉnh nhà. Họ sinh ra, lớn lên, học hành cũng ở Cần thơ. Rồi đây họ sẽ làm cho Cầnthơ phát triển mạnh về mặt văn hoá, giáo dục. Sẽ vạch ra chương trình dạy dỗ, đào tạo thế hệ trẻ đặng làm cho kinh tế toàn vùng phù sa Sông Hậu cải tiến và phát triển. Sẽ làm cho dân trí cao hơn, hiểu biết cặn kẽ, đặng không bị Cộng sản rù quến. Đem tài sức ra làm cho đất nước giàu mạnh, chứ không như Cộng sản chỉ biết phá hoại, làm cho xã hội suy đồi, giáo dục tụt hậu và kinh tế kiệt quệ như thời Việt Minh lùa dân tản cư khỏi thành phố, thị xã như hồi xưa.
Cùng trên bàn tiệc có hai người. Đã không phấn khởi mà lại lo âu phập phồng. Lo vì thời gian quá cấp bách. Phập phồng bởi vừa bước vào việc thấy đường hầm tối om.
Giáo sư, giảng sư, giảng viên chưa biết ai sẽ về Cần thơ dạy. Dẫu biết chuyện mời mọc thầy cô là việc làm của ông Viện trưởng. Nhưng mình vẫn phải đưa vai ra gánh. Đủ cả mấy khoa. Nội chuyện đón, đưa mấy ông mấy bà. Vậy vui cái nỗi gì.
Sinh viên, hiện giờ chẳng thấy đứa nào hết. Nhưng khi thông cáo được niêm yết, chúng sẽ rần rần kéo đến. Lo tiếp nhận đủ mệt. Rồi sau đó, “trong kia” cho người về “ngoài này” xúi chúng nó nằm vạ, nhịn đói, đòi hỏi, yêu sách, v.v. Thì mình ngồi chẳng yên. Không được ăn no khi chúng tuyệt thực. Lúc tụi nó đòi, nội lo trả lời, đủ đứt hơi. Còn thoả mãn yêu sách của chúng, đúng như bỏ đồ vật vào cái túi lủng đáy. Đây rồi, khi tụi nó sẽ kết hợp với Tổng hội Sàigòn, với Tổng hội Huế. Ngán ơi là.
Phần mình phải tìm từ anh tùy phái, cô thư ký, cho đến các thầy phụ trách công tác hành chánh. Nghĩa là những người sẽ đảm nhiệm việc yễm trợ, phục vụ công việc giảng dạy của các giáo sư, chuyện học tập của sinh viên. Công việc đó đâu có dễ. Nếu đã là chuyện dễ thì mấy tháng qua ông viện trưởng đâu phải chịu nhức đầu. Thành thử những thứ đau đầu, ông gom lại đưa Tổng Thư ký ôm. Tình trạng khốn đốn hơn nhiều so với của ông Viện trưởng bốn mươi ngày trước đây. Nói một cách khác, những công việc của ông trong 40 ngày đó, nay đùn lại cả một lúc cho Tổng Thư ký, người phụ tá của ông. Bởi ông chẳng “nhích” hơn được một phân ra khỏi cái tờ giấy Sắc lệnh bổ nhiệm của Tổng thống ký. Còn mình, không có ai giúp hết. Trơ trọi.
V. Tiếp xúc với các cấp lãnh đạo tỉnh nhà.
Ngày hôm sau, họp tại văn phòng Tư lệnh Quân đoàn IV/Vùng IV Chiến thuật. Trung tướng Đặng Văn Quang chủ toạ.
Buổi họp kéo dài đến quá ngọ. Mới dứt khoát 3 vấn đề căn bản: (1) mở khoa nào, dạy ngành nào vùng đồng bằng Sông Cửu long cần; (2) Viện Đại học cần gấp cơ sở gì, và (3) trong phạm vi thị xã Cầnthơ vùng đất nào có an ninh tương đối để dự trù kế hoạch xây dựng khu đại học.
Mọi người đồng ý để Giáo sư Viện trưởng, sau khi chọn và bổ nhiệm các khoa trưởng, toàn quyền giải quyết vấn đề (1). Tuy nhiên tất cả thành viên có mặt trong buổi họp nhất trí Viện Đại học Cầnthơ phải có Khoa Nông nghiệp. Đặng phát triển việc dạy, học, và nghiên cứu khả năng sản xuất của Đồng bằng Sông Cửu long. Đặng đánh đổ tư duy chê bai dân Miền Tây nhưng vẫn khen gạo Bạcliêu, Cầnthơ nấu cơm ngon, thơm, dẽo. Về vấn đề (2) và (3), Trung tướng Tư lệnh Quân đoàn yêu cầu Đại tá Phạm Đăng Tấn, Tham mưu trưởng Quân đoàn, Trung tá Lê Công Thường, Tỉnh trưởng Phongdinh họp với ông Tổng Thư ký Viện Đại học Cầnthơ duyệt qua tất cả cơ sở mà quân đội và chính quyền đã chiếm giữ, nhưng không dùng hoặc chưa dùng hết khả năng. Trung tướng Đặng Văn Quang hứa sẽ xin phép Chánh phủ và Quân lực Việt nam Cộng hoà chuyển nhượng cho đại học. Những cơ sở “có thể” giao lại cho Viện Đại học Cầnthơ được kể như dưới đây:
1. Công ốc số 273 đại lộ Hoà bình,
2. Công ốc (chưa có số) tại khu Văn hoá,
3. Công ốc số 9 đường Phan Đình Phùng,
4. Công ốc nguyên là dinh Tham biện Tỉnh trưởng Pháp hồi xưa.
Chiều lại, cuộc họp tiếp diễn tại hội trường Toà Hành chánh tỉnh nghe ông Trần Văn Cung, Trưởng ty Kiến thiết Cầnthơ, trình bày về 4 công ốc có thể dùng.
— Công ốc số 1: Hiện do Ty Xã hội Cầnthơ sử dụng làm chỗ nội trú cho cán bộ xã hội tỉnh về tập huấn. Chương trình này có thể dời đi. Nếu Trung tá Tỉnh trưởng chỉ thị tu bổ, công tác sẽ tiến hành ngay và trong vòng 2 tháng là xong.
— Công ốc số 2: Toà nhà 3 tầng lầu này được xây cất nhằm làm Trung tâm Huấn luyện Công chức Tỉnh Cầnthơ. Công trường xây gần xong thì bị lún, nghiên về phía Đông-Nam. Địa điểm này xưa kia là nghĩa địa cạnh Nhà Thương Cầnthơ, do xáng thổi cát phù sa Sông Hậu vào lấp năm 1947-1948. Nếu được sửa và xây lại, công ốc có thể dùng làm khu đại học (lớp học, giảng đường và phòng thí nghiệm khoa học). Trung tá Tỉnh trưởng là cấp có thẩm quyền quyết định về việc chuyển giao toà nhà này.
— Công ốc số 3: Hiện do Bộ Tư lệnh Không quân Việt nam dùng làm phòng tiếp trú cho sĩ quan vãng lai khi họ ghé lại phi trường Trà Nóc hay Bình Thủy trong những chuyến bay công tác tại Vùng IV Chiến thuật. Mức độ sử dụng hiện dưới 50%. Việc chuyển nhượng công ốc này thuộc thẩm quyền của Trung tướng Trần Văn Minh, Tư lệnh Không quân Việt nam.
— Công ốc số 4: Toà nhà này ngày trước là “dinh” của Tham biện Tây, tỉnh trưởng Cầnthơ. Mặt tiền nhà hướng về Boulevard du Colonel Dessert (sau đổi gọi đường Hoà bình, mà hồi xưa nữa gọi là đường Hàng Xoài).14 Cuối đường Hoà bình là Nhà Thương Cầnthơ. Công ốc xây cất theo kiến trúc cổ Tây phương, nặng nề, gồm nhiều phòng nhỏ. Một phòng tiếp khách rộng ngay giữa nhà, chẳng dùng gì hơn là nơi thết tiệc, đãi đằng. Tường quét vôi lâu nay chẳng được bảo trì kỹ như lúc Tây ở, chứa ẩm độ cao. Hiện Tỉnh chỉ dùng làm nhà vãng lai cho khách từ Sàigòn xuống. Nếu muốn sử dụng phải sửa chữa hoàn toàn. Tốn kém hơn cất một toà nhà mới. Trung tá Tỉnh trưởng là người có thẩm quyền quyết định về ngôi nhà này.
Tiếp lời ông Trưởng ty Kiến thiết, ông Viện trưởng ngỏ ý sẽ nghiên cứu để sử dụng tất cả 4 công ốc vừa được nghe trình bày. Ông sẽ gởi công văn cho Tỉnh để chính thức nhận những ngôi nhà đó. Chỉ thị thuộc cấp đi xem tận tường hiện tình của mấy cơ sở tương lai.
Trở về Sàigòn. Tiếp nhận tin thuận lợi cho sự hình thành Viện Đại học Cầnthơ. Trong nội các mới, Bác sĩ Nguyễn Lưu Viên giữ chức vụ Phó Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương kiêm Tổng ủy viên Văn hoá-Xã hội.
Theo Sắc lệnh số 249a-CT/LĐQG/SL do Trung tướng Nguyễn Văn Thiệu, Chủ tịch Ủy ban Lãnh đạo Quốc gia ký ngày 13/7/1966, Giáo sư Nguyễn Văn Trường được cử giữ chức vụ Ủy viên Giáo dục (tương đương Bộ trưởng). Kỹ sư Trần Lưu Cung là Thứ ủy Giáo dục đặc trách trung-tiểu học và giáo dục kỹ thuật.
Giáo sư Nguyễn Văn Trường, đã hai lần được bổ nhiệm ở chức vụ Tổng trưởng Văn hoá Giáo dục trong nội các Chính phủ của Thủ tướng Trần Văn Hương (Sắc lệnh số 040-QT/SL do Quốc trưởng Phan Khắc Sửu ký ngày 15/12/1964 và Sắc lệnh số 9-QT/SL cũng do Quốc trưởng Phan Khắc Sửu ký ngày 18/01/1965).
Ông là cựu học sinh của Collège de Cantho. Với tư thế trở lại điều khiển Bộ Giáo dục lần này giáo sư hết lòng giúp đỡ xây dựng Viện Đại học Cầnthơ. Công việc đầu tiên của Giáo sư là chấp thuận đề nghị của Viện trưởng bổ nhiệm Khoa trưởng Đại học Luật và Khoa học Xã hội và Khoa trưởng Đại học Văn khoa.
VI. Bổ nhiệm các khoa trưởng.
Vì bận việc vào giờ chót, Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy không thể đảm nhiệm chức vụ khoa trưởng. Ông đề nghị Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, đương kiêm Phụ tá đặc biệt về Kinh tế của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu. Giáo sư Bùi Xuân Bào giới thiệu Giáo sư Lê Văn Diệm, tốt nghiệp ở Viện Đại học Minnesota, được cử giữ chức vụ Khoa trưởng Trường Đại học Văn khoa. Trong lúc chờ đợi Nghị định chính thức bổ nhiệm các khoa trưởng, Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy vẫn thường xuyên đến họp, góp ý với Viện trưởng Viện Đại học Cầnthơ.
Ông có công lớn trong việc đặt lại những viên gạch đầu tiên cho ngay ngắn. Thí dụ như:
a) Dự thảo đề nghị sửa Điều 1 Sắc lệnh thành lập Viện Đại học Cầnthơ được đọc lại như sau:
Điều 1 (mới). Nay thành lập tại Cầnthơ, tỉnh Phongdinh, một cơ sở đại học công lập lấy tên là Viện Đại học Cầnthơ. Viện Đại học Cầnthơ gồm có những Trường Đại học sau đây:
1. Trường Đại học Khoa học
2. Trường Đại học Văn khoa
3. Trường Đại học Luật và Khoa học Xã hội
4. Trường Đại học Nông nghiệp
5. Trường Đại học Sư phạm.
Tùy nhu cầu, Viện Đại học Cầnthơ có thể mở thêm các Trường Đại học khác và những Trung tâm Nghiên cứu, Giáo dục để phục vụ đồng bào vùng châu thổ Sông Cửu long.
b) Thảo tờ trình về tháo khoán ngân sách cùng thể thức chi tiêu và thanh toán tài chánh. Giáo sư bảo viết như dưới đây.
Trong việc xây dựng viện đại học mới tại Miền Tây, chúng tôi đã gặp những khó khăn nhất như sau:
(1) Ngân sách 20 triệu chỉ vừa đủ thanh toán lương bổng cho giáo sư, nhân viên cơ hữu của Viện Đại học và tiền dạy giờ cho giáo sư thỉnh giảng. Ngân khoản xây cất và trang bị mới không có.
(2) Nếu thi hành thủ tục tài chánh và kiểm soát thanh toán chi tiêu theo thể lệ hiện hành thì công việc xây cất, trang bị phòng thí nghiệm, nông trại, phòng học, trường lớp, v.v., e phải mất ít lắm 2 năm mới có thể khai giảng được khoá đầu tiên của Viện Đại học mới này.
(3) Vì đây là một cơ sở đại học mới lập ở vùng đồng bằng có tiềm năng sản xuất và phát triển kinh tế mạnh, dân có ý thức chính trị, chánh quyền địa phương nắm vững tình hình và ổn định sinh hoạt kinh tế-xã hội song song với những thành tựu của chính sách Ấp Chiến lược, đề nghị Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương chấp thuận:
(a) tháo khoán ngân sách rộng rãi theo nhu cầu phát triển của cơ sở, và
(b) áp dụng thủ tục chi tiêu cùng thanh toán và hậu kiểm đặc biệt.
Mang cả 2 dự thảo văn kiện lên Bộ trưởng, tôi gặp Bộ trưởng trình bày đại ý tóm tắt. Trong dịp gặp gỡ hiếm này những khó khăn về ngân sách"tài chánh được nêu lên cùng với thời gian chỉ còn non hai tháng rưỡi nữa thôi.
Ông Phạm Đăng Tu, Giám đốc Nha Tài chánh và Ngân sách-Ngoại viện của Bộ Giáo dục có tham dự trong cuộc thảo luận này.
Theo ý ông Giám đốc Phạm Đăng Tu, nhân vật duy nhất có thể giải quyết và đồng thời có khả năng hỗ trợ ngân sách mạnh mẽ cho viện đại học mới lập là ông Lưu Văn Tính, Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện. Ông bảo để ông xin hẹn ngày đi với ông đến gặp vị Tổng Giám đốc này.15
Ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện Lưu Văn Tính xem tờ trình của Viện trưởng Viện Đại học Cầnthơ cho Thiếu tướng Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương xong, ngó tôi:
— Ai cố vấn cho em viết câu (3) này vậy"
— Thưa Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy.
— Hèn chi! Rồi ông bỏ lững câu.
Chẳng biết câu của Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy bảo thêm đúng hay sai. Cũng chẳng hiểu hai chữ ‘hèn chi’ bỏ lững của ông có nghĩa gì. Mãi cho đến khi cả bộ ba —ông Lưu Văn Tính, ông Phạm Đăng Tu và tôi— bước khỏi văn phòng của Thiếu tướng Nguyễn Cao Kỳ, ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện bắt tay từ giả với câu:
— Em cho tôi gởi lời mừng Giáo sư Phạm Hoàng Hộ. Chúc Viện Đại học Cầnthơ trưởng thành nhanh chóng, và chúc em gặp nhiều may mắn trong những ngày khó khăn đầu tiên xây dựng một đại học. Tôi sẽ có mặt trong ngày khánh thành và khai giảng long trọng của Viện Đại học Cầnthơ.
Nhưng chưa hoàn toàn thoả mãn với lời chúc của ông Tổng Giám đốc, muốn biết rõ con số mà Tổng Nha Ngân sách và Ngoại viện của ông sẽ viết cho Viện Đại học Cầnthơ, tôi hỏi:
— Thưa Thầy, xin cho biết rõ con số của ngân sách Viện Đại học Cầnthơ.
— Thì ông Viện trưởng đã viết rõ ràng trong tờ trình cho ông Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương rồi đó.
— Nghĩa là sao" Bao nhiêu triệu hở Thầy"
— Coi. Trong văn thư có câu: “tháo khoán ngân sách rộng rãi theo nhu cầu phát triển của cơ sở.” Nghĩa là Viện Đại học Cầnthơ cần bao nhiêu để phát triển thì cứ làm tờ trình xin bấy nhiêu. . . “theo nhu cầu phát triển.”
Ông vỗ vai tôi, cười, tiếp:
— Em về nói lại với Giáo sư Viện trưởng là tôi sẽ ủng hộ hết lòng. Chừng nào Viện Đại học Cầnthơ bằng Viện Đại học Huế tôi mới toại nguyện. Ngân sách có thiếu cứ nhờ anh Phạm Đăng Tu đây chỉ cho cách làm. Thôi hai anh em về đi, trưa trễ rồi. Không thấy xe ông Thiếu tướng vừa chạy ra đưa ổng đi ăn đó sao"
— Xin cám ơn Thầy và hẹn gặp Thầy ngày khánh thành Viện Đại học ở Cầnthơ.
Trên xe trở về Bộ, ông Giám đốc Phạm Đăng Tu cho tôi biết câu của Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy thêm, ‘đề nghị chấp thuận tháo khoán ngân sách rộng rãi theo nhu cầu phát triển của cơ sở’ với câu trả lời của ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện, ‘Viện Đại học Cầnthơ cần bao nhiêu để phát triển thì cứ làm tờ trình xin bấy nhiêu’, có nghĩa rất rộng rãi. Chưa bao giờ một cơ quan mới lập có được thể chế ngân sách đặc biệt như vậy. Nghĩa là Viện Đại học có thể chi tiêu nhiều triệu, không phải như đã ghi mập mờ trong Sắc lệnh 62-SL/GD.
Ở đây, xin nhắc lại một chi tiết ghi công ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện Lưu Văn Tính.
Sau trận tấn công Tết Mậu Thân của cộng sản, chỉ thị của Ủy ban Hành pháp Trung ương: mọi việc phát triển hay xây cất mới phải đình chỉ hết. Tháng sáu 1968, chỉ còn 10 ngày nữa là kết toán ngân sách. Trong khi đó, Viện Đại học Cầnthơ đã dự trù khoản 35 triệu để đền bồi đất trưng dụng xây khu đại học Cái Khế. Số ngân khoản này nằm ở Chương 7. Tiền ở Chương 5 đã chi hết. Nếu thi hành đúng chỉ thị của Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương thì số tiền 35 triệu không được dùng. Nếu không chi thì sang tài khóa năm tới sẽ mất. Đồng thời ngân sách của Viện sẽ bị giảm theo tỷ lệ dư thừa trong việc dự trù. Thầy Trưởng phòng Kế toán Ngân sách của Viện đem việc này trình với Viện trưởng. Được chỉ thị làm tờ trình cho Bộ đặng chuyển đến Tổng Nha Ngân sách và Ngoại Viện xin du di từ Chương 7 sang Chương 5. Mục đích chi cho việc xây cất văn phòng Viện trưởng và năm Khoa trưởng (hồ sơ xây cất cùng thủ tục đấu thầu đã hoàn tất). Thầy phụ trách Ngân sách mang hồ sơ lên Bộ làm thủ tục. Xong chạy sang Tổng Nha Ngân sách và Ngoại viện xin phê duyệt. Được ông Tổng Giám đốc cho vào gặp ngay.
Trước sự ngạc nhiên của người công chức ở tỉnh lẽ, ông Lưu Văn Tính đọc xong tờ trình, ký chấp thuận và bảo thư ký đem dấu đóng ngay. Ông Tổng Giám đốc chẳng những chấp thuận chuyện du di ngân sách, mà còn cho phép chuyển số tiền đó về Ngân khố tỉnh Phong Dinh để tiện thanh toán việc xây cất, "một đặc ân mà nhân viên Sở Tài chánh và Ngân sách của Bộ Giáo dục không ngờ được. Ai đã từng làm việc với Ngân sách của một cơ quan sẽ hiểu nỗi khó khăn như thế nào khi xin du di một số tiền từ $100,000 trở lên. Nhất là vào giai đoạn niên khoá gần mãn. Nói gì chuyện xin ngân sách cho một cơ quan mới lập!
Sau này mới hiểu ra chuyện hẹn giờ gặp Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương là ý kiến của ông Tổng Giám đốc. Ông biết rõ mỗi khi quyết định về ngân sách, ông tướng tàu bay này đều hỏi ông. Và lúc nào cũng vậy. Cứ gần giờ ăn trưa những quyết định về ngân sách luôn luôn được chấp thuận dễ dàng nếu ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện có mặt tại phòng họp. Bởi ông tướng không bao giờ trễ hẹn với gia đình hay bè bạn.
Chiều hôm đó, Hội đồng Đại học được thông báo những thành công về ngân sách cùng với sự ủng hộ của ông Tổng Giám đốc Ngân sách và Ngoại viện. Mọi người hoan hỉ, biết ra ngân sách không còn bị trói buộc và thủ tục chi tiêu"thanh toán"hậu kiểm sẽ được giản dị hơn bình thường đối với Viện Đại học Cầnthơ.
VII. Tìm người cộng tác.
Sắc lệnh số 148-SL/GD sửa đổi Điều thứ 4 của Sắc lệnh 63-SL/CG được ký ngày 2 tháng 8, 1966. Có một điều thay đổi, so với bản chính trong tờ trình: Thay vì: “Trường Đại học Nông nghiệp,” trong Sắc lệnh mới, ghi: “Trường Cao đẳng Nông nghiệp.”
Tò mò muốn hiểu tại sao có sự thay đổi như vậy và ai quyết định. Nhân dịp đi Sài gòn, tạt vào Bộ, ông Giám đốc Nha Pháp chế Bộ Giáo dục Phạm Tấn Kiệt giải thích. Mới biết ra trong tờ trình sau cùng, ông Viện trưởng đổi “Trường Đại học” thành “Trường Cao đẳng” cho bằng với Trường Cao đẳng Nông Lâm Súc hiện có ở Sàigòn. Trường này nằm ngoài hệ thống của Viện Đại học Sàigòn.
Còn nhớ hôm Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy trao dự thảo sửa đổi Điều 4 của Sắc lệnh 62-SL/GD, ông đã chỉ dẫn rõ sự khác biệt giữa một “trường cao đẳng” đứng một mình với một “phân khoa” trực thuộc viện đại học.
“Trong đầu của thằng Tây hồi tụi nó lập Viện Đại học Đông Dương (Univer-sité Indochinoise) đã có óc khinh miệt chuyện dạy dỗ và học hành về nông nghiệp rồi. Khi Chánh phủ Việt nam tiếp nhận một phần của cơ sở đó đem từ Bắc vào Nam năm 1954, một số thầy giáo già nguyên là nhân viên của Sở Học chính Bắc phần, cùng theo và trở thành cán bộ nòng cốt của Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục Nguyễn Dương Đôn.17 Vì vậy tất cả văn từ giấy má gì làm ra từ lúc ông Ngô Đình Diệm về chấp chánh đều rập theo khuông, nói cách khác, à la française! Cho nên anh thấy đó, trong phần dẫn chiếu của Sắc lệnh 62-SL/GD ký năm nay [xin nói rõ: năm 1966] mà ở Bộ cũng còn “chiếu” Sắc lệnh số 33-GD ngày 19 tháng 9 năm 1949 ấn định chức chưởng của Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục!
“Tôi để ‘Trường Đại học Nông nghiệp’ là cầu mong người lãnh đạo giáo dục đại học ý thức rằng ngành nào ở cấp cuối thang bậc giáo dục cũng ngang hàng với nhau. Người sinh viên tốt nghiệp bất kỳ trường nào ở đại học cũng sẽ đóng góp cho đất nước như nhau. Không có sự khác biệt. Chênh lệch giữa đồng lương của mỗi ngành nghề là do ở mức độ tiêu thụ sản xuất và cung cấp dịch vụ của xã hội, theo từng thời kỳ phát triển của kinh tế.”
Giáo sư Huy đã thấy trước. Trình độ giáo dục của cấp lãnh đạo đại học vẫn còn nặng nề . . . nhất sĩ. Cho đến khi Cộng sản vào cai trị, mới rõ. Nhất thợ, nhì thầy. . . giáo sư cho đi cải tạo. Vào trong tù cải tạo giáo sư mới hiểu, gạo là nhứt, bo bo nhì. Rau cải, trái dưa leo, trên hết, trên cả cái gọi là docteur d’État!
Công tác thêm khẩn trương: tuyển dụng nhân viên hành chính, giảng nghiệm viên cho các khoa, tiếp thu 4 công ốc ở Cầnthơ, lập hồ sơ sửa chữa, tu bổ và xây cất mới. Ngoài những việc to tát này, còn phải lo giải quyết vấn đề đi lại giữa Cầnthơ và Sàigòn của mọi người. Bởi trong vòng 60 ngày nữa những người chỉ huy Viện Đại học và các Khoa không thể ngồi ở mấy văn phòng tạm tại Toà Viện trưởng Viện Đại học Sàigòn mà chỉ huy được.
Để giúp cho văn phòng Viện Đại học và các Khoa mới, ông Viện trưởng đề nghị xin thuyên chuyển 5 giáo chức trong tỉnh về làm việc tại Toà Viện trưởng.
Giáo sư Nguyễn Duy Xuân được Bộ trưởng cử tạm thời đảm nhiệm chức vụ Khoa trưởng Đại học Sư phạm Cầnthơ. Giáo sư Nguyễn Văn Vàng được Giáo sư Xuân chỉ định kiêm nhiệm cả hai chức vụ Thư ký Đại học đường Trường Đại học Luật và Khoa học Xã hội và Trường Đại học Sư phạm.
Công việc bề bộn. Mà thời gian đi lại trên tuyến Cầnthơ"Sàigòn"Cầnthơ chiếm gần hết ngày giờ. Đoạn đường tuy chỉ hơn 180 cây số, lại mất cả một ngày. Rất may, được Giáo sư Bộ trưởng hiểu hoàn cảnh của những nhân viên phải di chuyển từ tỉnh lên Sàigòn thi hành công tác. Ông chỉ thị cho Ông Giám đốc Phạm Đăng Tu xem nếu Bộ có thừa một chiếc xe nào đó, tặng cho Viện Đại học Cầnthơ. Và đó là chiếc xe hiệu Dodge 8 máy, 12 chỗ ngồi. Uống xăng hơn trâu cổ! Tuy nhiên, được việc lắm. Mỗi tuần đi Sàigòn 2 chuyến. Nhân viên có công tác, cứ leo lên. Quận về, tài xế hẹn giờ, mọi người cùng gặp ở chỗ hẹn. Ai cũng vui vẻ, thấy công việc chạy. Có phương tiện tối thiểu giúp họ làm tròn nhiệm vụ.
Xe được Kỹ sư Trần Văn Quình, Trưởng Khu Nam Công chánh và Đại tá Tham mưu trưởng Quân đoàn IV, mỗi cơ quan cấp cho một thẻ ưu tiên qua bắc Cầnthơ và Mỹ thuận. Những năm đó, ai có di chuyển bằng xe và qua 2 chiếc bắc mới thấy giá trị của tấm “giấy ưu tiên qua đò.” Có công-voa nhà binh, xe của Viện Đại học cũng được xuống theo như. . . xe nhà binh! Ngoại trừ nhà binh Mỹ. Chúng nó chận tất cả xe. Kể luôn xe của quân đội Việt nam Cộng hoà. Lúc đó, dân mình mới thấy. Lính Mỹ còn hơn lính Tây thực dân hồi Pháp trở lại sau tháng 9/1945. Thì ra, trên đất nước mình chẳng có một thằng lính nào từ nước ngoài dẫn xác vào đây để đánh đuổi cộng sản hết. Bởi mục đích của chúng chẳng phải đến đây bảo vệ tự do. Cũng không phải vì thương dân mình. Mà vì thấy dân Việt ngủ nóp, không đấp chăn, cho nên chúng nó phát mỗi gia đình một tấm. Nhưng khổ. Chăn cũ đã xài rồi, có nhiều rận. Bị rận cắn, hút máu, song dân vẫn cắn răng chịu. Đấy là bất hạnh của đất nước. Của dân Việt.
Giữa tháng 8, 1966.
Còn đúng 45 ngày nữa thôi.
Mực nước Sông Tiền và Sông Hậu mỗi ngày dâng cao. Nước đã tràn lên Quốc lộ 4, từ Ngã ba Cáibè về tới bến bắc Mỹthuận. Khu vực Đồng tháp Mười đã báo động bị lụt. Cứ mỗi ngày mực nước lên là thời gian phải khánh thành và khai giảng Viện Đại học Cầnthơ rút ngắn lại. Sốt ruột!
Các phòng thí nghiệm đã xây xong. Trang bị ghế, băng, bảng ở phòng lớp, giảng đường được nhà thầu cung cấp gần đầy đủ. Nhưng một số máy móc cồng kềnh, giấy in, còn đọng nhiều ở Sài gòn. Mướn xe hàng bấy giờ quá đắt. Tiền mướn một chuyến gần bằng 3 lần tiền xăng cho một chuyến xe của Viện. Ai cũng nóng ruột. Cũng lo. Không có giấy in, máy in ronéo, làm sao in bài cho sinh viên.
Chiếc xe vận tải của Viện đã giao đúng hẹn. May! Phòng Hành chánh lên kế hoạch chuyển vận. Phòng Nhân viên cũng gấp rút lập hồ sơ tuyển dụng nhân viên và giảng viên. Tại văn phòng các Khoa mấy ông Khoa trưởng bận cũng chẳng ít. Bởi tất cả đều mới hết. Nhân viên có trách nhiệm đều phải chạy. Chạy từ Cầnthơ lên Sàigòn. Ở Sàigòn, chạy từ văn phòng liên lạc của Viện đến Bộ Giáo dục, Bộ Tài chánh, Bộ Kinh tế. Đủ thứ Bộ, nếu cần phải tiếp xúc để công việc được giải quyết ngay.
Chiếc xe “trâu nước” của Bộ cho—anh em tài xế gọi như vậy, bởi xe chạy bon bon trên đoạn đường trước và sau chợ Cai lậy bị ngập, đứt— cũng trần thân với mọi người. Nó làm hết nhiệm vụ. Còn ngoài khả năng là đằng khác.Ngoài những chướng ngại vật chất đó còn một thứ trở ngại khác. Du kích cộng sản phục “bắn sẻ” trên những đoạn đường gần Cầu Cổ Cò, khúc quanh Cầu Bà Tồn, v.v. Thành thử, anh em tài xế luôn được nhắc phải về đến bắc Mỹthuận, trễ lắm cũng vào 2-3 giờ chiều. Người khoa bảng chẳng biết những thứ này!
VIII. Ngày khánh thành Viện Đại học Cần thơ.
Tuần lễ thứ ba tháng 8/1966.
Hội đồng Đại học họp để bàn dự thảo ‘Thông cáo về việc sinh viên ghi danh vào các phân khoa Đại học thuộc Viện Đại học Cần thơ’ do ông Viện trưởng soạn" và chính tay ông viết.
Ông Viện trưởng chỉ thị phải tiến hành tổ chức khánh thành Viện Đại học Cầnthơ. Cả lễ tấn phong Viện trưởng đầu tiên. Làm một lượt. Ông giao hai ngày phải trình cho ông kế hoạch, cách tổ chức, cùng địa điểm hành lễ.
Khoảnh đất trống bên trong cùng của Khu Văn hóa được chọn để dựng khán đài, hướng ra đường Tự Đức. Đại tá Tham mưu trưởng Vùng IV giúp một tay, cho nhóm quân nhân công binh đóng gần, dựng lên khán đài, trang trí cờ, kết tụ bông, đem ghế, ráp băng gỗ.
Ông Viện trưởng đòi phải may áo thụng mũ thớt cho tất cả nhân viên giảng huấn. Những nhà may Âu phục ở Cầnthơ chỉ biết áo thụng của mấy ông toà, thầy kiện mà thôi. Áo mão của đại học, mù tịt. Tôi dốt đặc chuyện này. Bèn điện thoại cho Giáo sư Tổng Thư ký Viện Đại học Sàigòn để mượn vài áo thụng về làm mẫu đặt may ngay. Mũ mão may xong. Đúng mẫu. Mẫu của Viện Đại học Sài gòn. Nhưng hai vị Khoa trưởng Luật và Khoa học Xã hội "tốt nghiệp ở Vanderbilt University, Tennessee " và Khoa trưởng Văn khoa "tốt nghiệp ở University of Minnesota, Minnesota" không chịu mũ mão “Tây rặc.” Các ông đòi cap and gown đúng theo mẫu của Đại học của mình. Bí quá. Làm sao có được để thoả mãn yêu cầu của hai ông" Đúng là xuống biển đâm hà bá để nhổ râu long vương nấu cháo cho các ngài ngự!
- Phải chiều lòng hai ông “giáo sư.” Lệnh của Viện trưởng.
Đành nhờ người nước ngoài hiện đang ở trên đất nước ta. Gặp may. Dr Robert La Follette, đang phụ trách chương trình viện trợ đại học của USAID. Đã tiếp xúc với ông vài lần. Ông dặn khi nào cần, cứ gọi điện thoại. Thôi thì liều. Cầu viện qua anh thông dịch viên Trương Văn Khang vậy. Nào ngờ, chỉ trong một tuần, hai ông khoa trưởng nhận được áo mão của alma mater gởi tặng cùng với thư của Viện trưởng Đại học Vanderbilt và Minnesota khen ngợi hai alumni ở chức vụ mới.
Nhân viên ở Toà Viện trưởng ai cũng khen áo mũ đẹp, trang nghiêm. Khác hẳn với áo của Viện trưởng Đại học Sàigòn. Tôi mang mấy áo và mũ xuống văn phòng hai ông khoa trưởng. Họ ngạc nhiên chẳng hiểu làm sao có được mũ mão cho các ông trong thời gian ngắn như vậy. Đúng là áo họ đã mặc trong ngày lễ phát bằng mười mấy năm trước đây.
Ngày 23 tháng 9, 1966.
Hai mươi mốt năm về trước người ở thị xã Cầnthơ được lệnh của Xứ ủy cộng sản Nam bộ phải tản cư. Tất cả rời thị xã. Sau đó, Ủy ban Kháng chiến Cầnthơ nhủi đâu mất. Dân quay về. Làm lại cuộc đời. Nhưng chẳng ở yên với Cộng sản tăng cường từ miền Bắc, mỗi ngày nhiều thêm.
Hai mươi lăm năm sau, cuộc sống của dân thị xã Cầnthơ cũng như của người ở các tỉnh lân cận tạm yên và sung túc. Dân có chỗ ở, chỗ làm, và chỗ cho con cháu đi học. Lại thêm một đại học ở gần nhà. Chẳng bù hồi còn Tây cai trị, thằng Hai thằng Ba đậu Tú tài mà không thể học lên nữa được. Cho chúng đi ra Hànội học làm bác sĩ, ông bác vật canh nông, hay ông đốc công trường tiền với tiền bán lúa 3 cắc một giạ là cả một hy sinh to lớn. Chưa nói là ra ngoài đó học tụi nó sẽ bị bọn sinh viên theo cộng sản rù quến. Mật thám Tây bắt được thì không chỉ tụi nó bị tù. Mà cha mẹ còn bị liên lụy. Thừa lúc hữu sự, bọn hương quản, lính lệ trong làng sẽ lấy đất lấy ruộng. Vợ con chết đói cả đám.
Hôm nay là ngày khánh thành Viện Đại học Cầnthơ, ngày vinh quang của tỉnh. Cả vùng đất phù sa Sông Hậu long trọng đánh dấu. Vì đó là ngày nhớ đời của hai thanh niên của tỉnh Cầnthơ đã qua Pháp, qua Mỹ cặm cụi học tại Faculté des Sciences" Sorbonne hay tại Vanderbilt University. Những thanh niên đó hôm nay đã trở thành Viện trưởng, Khoa trưởng đại học. Mấy tấm gương đó làm cho thanh thiếu niên Miền Tây háo hức. Hy vọng ở ngày mai. Một ngày, họ nghĩ chắc không xa lắm.
Nhưng đối với tôi cái ngày mai đó khó thấy lắm. Bởi, chỉ mới có 3 tháng thôi, tôi đã hiểu và thấy rõ. Người lớn nói và làm không như nhau.
IX. Tạm kết.
Chỉ tội cho sinh viên và phụ huynh học sinh quá tin tưởng Bác sĩ Lê Văn Thuấn, con chiên đầu đàng trong việc vận động thành lập Viện Đại học Cầnthơ.
Bác sĩ Thuấn ‘nhận lệnh’ từ đâu" Có phải qua trung gian của thầy giáo Lê Văn Qưới, người thư ký Ban vận động" Và thầy giáo Lê Văn Qưới là người ở đâu ra" liên hệ gì với giáo sư Trương Văn (Sáu) Biên, dạy Văn của Trường Trung học Tư thục Ánh Sáng ở Cầnthơ" Sáu Biên quan hệ như thế nào với Tô Bửu Giám, đương kiêm Phó Bí thư Tỉnh ủy kiêm Ủy viên Tuyên Huấn tỉnh Hậu Giang, trong thời gian Ủy ban vận động thành lập Viện Đại học Cầnthơ hoạt động bấy giờ" Xin nói rõ: Hai người này đều là giảng viên chính trị của Trường Đảng Khu IX khi xưa. Có ai biết Tô Bửu Giám sau đó là thư ký riêng của Nguyễn Văn Linh (tự Mười Cúc), Bí thư Trung ương Cục Miền Nam, rồi Tổng Bí thư Đảng không" Có ai biết Sáu Biên lúc ông Giám học Trường Phan Thanh Giản xông xáo trong nhiệm vụ “vận động thành lập Viện Đại học Miền Tây” là gì" giữ chức vụ gì trong Chi bộ Thị xã Cầnthơ không"
Đấy là những đầu mối cần biết rõ để hiểu sự hình thành của Viện Đại học Cầnthơ. Độc giả nào hiếu kỳ, xin đọc cuốn LỚN LÊN VỚI ĐẤT NƯỚC tất sẽ thấy.
Người viết có thể tạm kết:
Trong việc vận động thành lập Viện Đại học Cầnthơ, chẳng một ai ý thức được mưu đồ trong sách lược chung của Đảng Cộng sản Việt Nam. Lenin đã dạy họ khi làm cách mạng vô sản, phải luôn luôn tạo ra tình hình bất an trong lòng địch. Muốn gây tình hình rối loạn thì nhất định phải có môi trường. Trong đó luôn luôn sẵn có 2 phe (Điều lệ 1 Gia nhập Quốc tế Cộng sản).
Vào thời kỳ mà Lê Duẫn đã từng thố lộ qua “Thư vào Nam” là “cơ sở cách mạng ở Miền Nam hầu như không còn nữa,” thì cơ hội “nhân dân Miền Tây muốn có một viện đại học cho con em” đúng là cờ đến tay vậy.
Sàigòn đã có Tổng Hội Sinh viên Sàigon. Huế cũng có Tổng hội Sinh viên Huế. Hai tổ chức này có cán bộ cộng sản chui vào lãnh đạo. Nhưng cả miền Tây, từ Mỹ Tho xuống đến Cà Mau, chưa có một tổ chức tương tự như vậy trong phạm vi kiểm soát của Việt Nam Cộng Hoà. Sự hình thành của Viện Đại học Cầnthơ lúc đó đúng là phương sách đôi bên đều có lợi.
Để kiểm chứng điều này, xin nhắc lại chuyện Tổng hội Sinh viên Đại học Cầnthơ chiếm giảng đường, tuyệt thực phản đối Tòa Viện trưởng. Chỉ ba tháng sau ngày khai giảng thôi. Lý do “quậy.” Không đáp ứng yêu cầu của Tổng hội Sinh viên Đại học Cầnthơ: cung cấp giấy, máy in ronéo (để chúng in truyền đơn chống Chính phủ) cùng là cho quyền sử dụng công xa của Viện để chở sinh viên sinh hoạt các nơi xa tỉnh lỵ (thật ra để chúng nhanh chóng đi kêu gọi, tập họp quần chúng tham dự biểu tình) và cấp cho Tổng hội một văn phòng làm trụ sở (đặng chúng mang súng đạn, mìn, chất nổ, chất cháy vào khu đại học, dự sẵn phòng khi có thời cơ sẽ mang ra thực hiện vũ trang cướp chính quyền).
Viện trưởng đã nhờ Bác sĩ Lê Văn Thuấn đứng ra dàn xếp êm thấm.
Sau hai hôm nhịn đói ban ngày, ban đêm ăn bánh mì thịt, cả hai sinh viên thú tội. Được cha mẹ dẫn về răn dạy! Bác sĩ Thuấn xác nhận: sinh viên biểu tình tuyệt thực do “bên kia” chỉ thị phải làm.
Sau này, người viết gặp lại Lê Vũ Hùng,20 nguyên Tổng Thư ký Ban Đại diện sinh viên Đại học Sư phạm Cầnthơ thời điểm bấy giờ. Anh cho biết từ chuyện vận động thành lập Viện Đại học Cầnthơ cho đến chuyện hướng dẫn hai sinh viên Nguyễn Văn Tư và Phạm Văn Chính tuyệt thực đều do Liên khu ủy Miền Tây chủ xướng và chỉ đạo. Cho nên, muốn biết do đâu mà ra cái viện đại học, thiết nghĩ nên về Cầnthơ, vào thư viện của Thành ủy mượn cuốn ĐỊA CHÍ CẦNTHƠ đọc để hiểu rõ sự kiện hơn.
Đúng ra, thành lập Viện Đại học Cầnthơ là “trong nớ” xướng, “ngoài ni” họa. Chỉ có thế thôi.
California, tháng 4, 2007.
Chú thích.
1. Nguyễn Văn Ba. Làm Mai, Lãnh Nợ, Gác Cu, Cầm Chầu. Saskatoon, Sask.: Phù Sa xb. 1988.
2 . Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân Tỉnh Cầnthơ. 2002. Địa Chí CẦN THƠ. Cầnthơ: Thường vụ Tỉnh ủy xb. [Chương XIX: Giáo dục, tr. 673].
3 . Ngày lễ chính thức đánh dấu sự hình thành Viện Đại học Cầnthơ và lễ tấn phong Giáo sư Phạm Hoàng Hộ, Viện trưởng đầu tiên của Viện Đại học Cầnthơ là ngày 23 tháng 9 năm 1966. Trong một phiên họp trung tuần tháng 8/1966 Hội đồng Đại học quyết định tổ chức lễ khánh thành Viện Đại học Cầnthơ vào ngày 23-9/1966.
Văn kiện của Đảng bộ cộng sản tỉnh Cầnthơ ghi: ngày “30 tháng 10, 1966.” Thật ra ngày đó là ngày đầu tiên các giáo sư ở Sài gòn đồng loạt xuống dạy sau khi việc trang bị các lớp học đã hoàn tất. Không phải ngày khánh thành Viện Đại học Cầnthơ.
4 . Trong bài “Nhận định về những phong trào đấu tranh” Lý Chánh Trung viết: “Từ ba năm nay, chữ ‘tranh đấu’ đã trở thành thông dụng. Đó là một tiến bộ lớn: một nước có dân chủ hay không tùy ở người dân có biết và dám tranh đấu hay không cho những quyền lợi, những nguyện vọng chánh đáng của mình. Trong địa hạt chánh trị, không có cái chuyện ‘bất chiến tự nhiên thành’ theo lời sấm của Cụ Trạng nào đó, không có ai ‘cho không’ ai một cái gì, dầu là cái bánh vẽ. Thợ thuyền không tranh đấu thì chẳng bao giờ được tăng lương, dân thuộc địa không tranh đấu thì không bao giờ thấy độc lập, phụ huynh và giáo chức miền Tây không tranh đấu thì ba năm nữa chắc cũng chưa có VIỆN ĐẠI HỌC CẦNTHƠ. (Báo Tiếng Gọi Miền Tây, số 3, ngày 30-4-1966; in lại trong cuốn Ba Năm Xáo Trộn, 1967. Sàigòn, Nam Sơn xuất bản, tr. 14).
5 . Sắc lệnh số 62-SL/GD do Thiếu tướng Nguyễn Cao Kỳ, Chủ tịch Ủy ban Hành pháp Trung ương ký ngày 31/3/1966 thành lập Viện Đại học Cần thơ tại Tỉnh Phong dinh.
6 . Sắc lệnh số 197-CT/LĐQG/SL do Trung tướng Nguyễn văn Thiệu, Chủ tịch Ủy ban Lãnh đạo Quốc gia ký ngày 16/5/1966 cử giáo sư Phạm Hoàng Hộ, giáo sư diễn giảng hạng nhì tại Khoa học Đại học đường Sàigòn giữ chức vụ Viện trưởng Viện Đại học Cầnthơ.
7. Trong “Giáo dục ở Miền Nam Tự do trước 1975,” (tr. 190), 2006. Nguyễn Thanh Liêm, chủ biên, một thành viên trong Ban Vận động cho một Viện Đại học Miền Tây viết: “Viện Đại học Cầnthơ được Sắc lệnh thành lập một thời gian ngắn sau ngày Đại hội. Giáo sư Phạm Hoàng Hộ được làm Viện trưởng đầu tiên và ông có nhả ý đề cử người viết làm Tổng Thư ký Viện để tiếp tay Giáo sư xây dựng Viện Đại học Cầnthơ trong buổi đầu, nhưng người viết phải phụ lòng ưu ái của Giáo sư Phạm Hoàng Hộ, lễ phép từ chối, xin tiếp tục ở lại phục vụ Trường xưa như cũ.”
8. Nghị định số 876-GD/PC/NĐ do Bác sĩ Trần Ngọc Ninh, Tổng Ủy viênVăn hóa-Xã hội kiêm Ủy viên Giáo dục ký ngày 26/4/1966, thành lập Ủy ban Nghiên cứu và Hoạch định chương trình tổ chức và phát triển Viện Đại học Cầnthơ.9. Bác sĩ Trần Quang Đệ, Thạc sĩ Y khoa, là Viện trưởng Viện Đại học Sàigòn lúc bấy giờ.
10. Về ‘Thanh niên Tiền Phong’ ở Cầnthơ, xin đọc Lớn Lên Với Đất Nước của Vy Thanh, 2006 [Chương 2, Chú thích 18: tr, 411].
11. Điều kiện gia nhập Quốc tế Cộng sản. Nguồn: Lénine. Oeuvres Compl ètes, Vol. 31, tr. 206- 211. Moscou : Progress Publishers, 1965.
12. Muốn biết rõ những xáo trộn ở Miền Tây vào thời điểm này, xin đọc Lớn Lên Với Đất Nước của Vy Thanh. 2006 [Chương 1-4, tr. 15-105].
13. Điều kiện thứ I gia nhập Quốc tế Cộng sản: «La propagande et l’agitation quotidiennes doivent avoir un caract ère effectivement communiste et se conformer au programme et aux décisions de la IIIè Internationale.» (Tạm dịch : « Công tác tuyên truyền và xách động hằng ngày bắt buộc phải có tính chất nhất định cộng sản phù hợp với chiến lược và Nghị quyết của Đệ Tam Quốc tế. »)
14. Về tên đường và tên vị sĩ quan Pháp, Colonel Dessert, cùng mấy trận Việt Minh phục kích tại Tầm Vu, Cầnthơ, xin đọc Lớn Lên Với Đất Nước của Vy Thanh. 2006 [Chương 6, Ch ú t ích 13, tr. 486-487].
15. Trong chuyến đi Canada mùa Xuân 2002, người viết có đến thăm ông Phạm Đăng Tu ở Montréal. Sau đó, ông viết thư với những lời lẽ như sau :
«Hồi ký về quá trình thành lập Viện Đại học Cầnthơ rất khúc chiết, trình bày cặn kẽ bao nhiêu khó khăn từ hình bóng long bong của 5 chữ VĐH/CT, từng giai đoạn rất trung thực, rõ ràng, tiếp xúc từng người, nhân vật này đến nhân vật khác trong và ngoài Bộ GD, chứng tỏ anh còn minh mẫn, sáng suốt, mặc dầu đề tài đã trải qua gần 40 năm thuộc về quá khứ, rêu phong bụi mờ trong quên lãng. . . »
16. Lê Vũ Hùng sau này là Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Đồng Tháp, được cất nhắc làm Thứ Trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chết trên bàn viết tại Bộ. Chính phủ loan tin: tắt nghẽn mạch tim!
Gửi ý kiến của bạn
