Trang Sử Việt: Dương Bá Trạc

(1884 - 1944)

 

     Dương Bá Trạc, hiệu Tuyết Huy, quê huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Ông là anh ruột Dương Quảng Hàm. Năm 1900, với tư chất thông minh mới 16 tuổi đã đỗ Cử nhân.

 

    Năm 1904, ông cùng Phan Chu Trinh vào chiến khu Yên Thế để bàn việc cứu nước với Đề Thám. Ông cũng là người tài trợ cho phong trào Đông Du. Năm 1906, ông cùng Lương Văn Can, Nguyễn Quyền... lập trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Cuối năm 1907, trường Đông Kinh Nghĩa Thục bị Pháp buộc đóng cửa, vì nghi ngờ tuyên truyền chống Pháp. Rồi xảy ra vụ “Hà thành đầu độc”, và sôi động hơn hết là hàng vạn người “đòi giảm thuế ở Quảng Nam”, đã gây cho thực dân Pháp lo ngại nên Pháp đàn áp những người đấu tranh.
 

     Năm 1908, ông bị Pháp bắt đày Côn Đảo. Đến ngày 16-1-1917, ông được toàn quyền Albert Sarraut ký lệnh thả. 

     Ông về Hà Nội, bắt đầu cộng tác với các tờ báo Nam Phong tạp chí, Trung Bắc tân văn... Năm 1932, ông làm chủ bút tờ Văn học tạp chí. Năm 1935, ông cùng Nguyễn Năng Quốc, Nguyễn Quang Oánh... sáng lập Hội Phật giáo Bắc Kỳ và ra tờ Đuốc Huệ. Năm 1936, ông làm chủ bút tờ Đông Tây báo.

 

     Năm 1939, Kỳ Ngoại Hầu Cường Để nhờ ông tổ chức nhân sự ở Bắc Kỳ chuẩn bị lật đổ Pháp. Năm 1940, quân Nhật tiến vào Đông Dương. Ngày 29-10-1943, ông cùng Trần Trọng Kim vào Sài Gòn, rồi sang Singapore, tại đây hai ông luôn tích cực tìm giải pháp hoà bình cho Việt Nam, cũng trong thời gian này ông bị bệnh ung thư phổi mất ngày 11-12-1944. Thi hài được hỏa táng và đem về nước. 

 

     Các tác phẩm, ông đã xuất bản: Việt sử luận; Chữ Nho học lấy; Tiếng gọi đàn (văn, 1925); Nét mực tình (thơ, 1937)...

Và còn nhiều câu đối, dịch Hán văn và viết ký truyện.