Thị Trường Chạy Trước Chính Trường
Nguyễn Xuân Nghĩa
Thị trường đã bị quật ngã và nay đang lồm cồm bò dậy...
Không Sớm Phục Hồi Sẽ Lại Bị Cấp Cứu.
Kinh tế Hoa Kỳ đã đụng đáy và bắt đầu phục hồi.
Người viết dự đoán như vậy từ... năm ngoái. Bây giờ thì thầm mong là kinh tế sẽ phục hồi khả quan một chút, kẻo các chính khách lại nhảy vào cấp cứu thì... họa to! Đây là một cuộc đua giữa thị trường và chính trường mà người dân chúng ta là trọng tài. Có khi trọng tài nghễnh ngãng sẽ bị móc túi oan uổng nếu không hiểu rõ cuộc đua và trò ngoắt ngoéo của chính trường.
***
Hãy nói về thị trường trước.
Nạn suy thoái kinh tế đã gây tai họa cho mọi người. Trong khu vực sinh hoạt của chúng ta, hãy nhìn bãi đậu xe hay các bảng hiệu "For Lease" thì rõ. Nếu chưa đủ tò mò, hãy cứ đếm các mục quảng cáo - giả và thật - trên báo chí của mình thì hiểu ra. Tình hình có thể là bết bát nhất kể từ vụ suy trầm năm 1981-1982, hoặc từ sau Thế chiến II, tùy cách nhìn, nhưng vẫn chưa là một vụ Tổng khủng hoảng như các thế hệ trước đã thấy vào thời 1929-1933.
Dù sao, một chu kỳ suy trầm - recession - khởi sự từ tháng 12 năm kia (2007) rồi bị chấn động thành suy thoái - depression - từ mùa Thu năm ngoái sau vụ sụp đổ của các tổ hợp tài chánh thì cũng không thể kéo dài mãi. Thị trường đã bị quật ngã và nay đang lồm cồm bò dậy.
Xin mạn phép lan man về vài yếu tố khiến chúng ta có thể tin tưởng như vậy.
Theo định nghĩa, suy trầm xảy ra khi đà tăng trưởng sản xuất bị giảm - có tăng, nhưng chậm hơn - trong hai quý liền, tức là trong sáu tháng liên tục. Suy thoái là khi không có tăng trưởng dù chậm hơn mà là đà tăng trưởng của nhiều ngành bị tuột xuống số âm trong khi thất nghiệp tăng vọt. Cũng theo định nghĩa, người ta chỉ có thể biết được tình hình sản xuất lên hay xuống trong một tháng - một quý, một tam cá nguyệt, một năm - sau khi thu thập thống kê của thời khoảng trước. Xong rồi còn phải điều chỉnh và cập nhật. Vì vậy, vẫn theo định nghĩa, ta chỉ biết là kinh tế sa sút hay không sau khi sự thể ấy đã xảy ra. Bài viết tuần trước trên cột báo này ("Thống kê và Thống khổ - Hiểu ra vài thống kê kinh tế") đã cố gắng trình bày chuyện rắc rối ấy nhưng khi in trên mặt báo thì lại đảo lộn thứ tự nên người viết xin được tạ lỗi ở đây.
Các chính trị gia thì nhanh mồm lẹ miệng hơn nên vừa thấy một vài chỉ dấu sa sút là tri hô báo động để có dịp xăn tay áo cứu giúp chúng ta. Trong lời báo động tất đã có gian ý, nhất là cận ngày bầu cử, hai năm lại có một lần. Vì vậy, nền dân chủ đòi hỏi sự cảnh giác. Muốn có tự do thì phải canh chừng chính trường. Cũng vì vậy mà dân chủ là một chế độ phiền phức.... Nếu chịu khó theo dõi thì ta hy vọng không bị các chính khách lừa mị bằng thủ thuật của họ - và tiền thuế của mình.
Thí dụ như tuần qua, ta được nghe nói rằng thống kê được điều chỉnh về sản lượng kinh tế cho thấy kinh tế Mỹ bị sa sút nặng hơn những thông tin trước đó, nặng nhất kể từ sau Thế chiến II. Các chính khách bám vào tin đó để cho thấy khả năng cấp cứu của họ khi Quốc hội tái nhóm. Nhưng trong khi ấy, nhiều tin tức khác đã cho thấy tình hình kinh tế đang khả quan hơn, và hơn hẳn những dự báo bi quan nhất.
Mà làm sao ta biết được khi tình hình kinh tế lên xuống ra sao và triển vọng về việc làm hay lợi tức của mọi người - doanh nghiệp và chúng ta - sẽ khá hơn hoặc tệ hơn" Giới kinh tế và kinh doanh phải theo dõi những chỉ dấu tiên báo (leading indicators), sau đó kiểm chứng bằng những chỉ dấu khác.
Một chỉ dấu tiên báo vừa được công bố là "Chỉ số Tiếp liệu" - Purchasing Managers' Index.
Đây là dữ kiện thống kê cho biết số lượng nguyên nhiên vật liệu mà doanh nghiệp mua vào hàng tháng. Doanh nghiệp chỉ mua vào khi muốn sản xuất ra, và mua nhiều hay ít là tùy theo dự tính sản xuất trong thời gian tới. Hàng tháng, người ta theo dõi chỉ số PMI này vì là kết quả khảo sát của khoảng 400 doanh nghiệp đủ loại, từ chế biến đến dịch vụ. Họ tổng hợp các dữ kiện thành số bách phân (%): chỉ số dưới 50% có nghĩa là tình hình sẽ sa sút, cao hơn 50% thì báo hiệu một tương lai sáng sủa hơn. Ngoài Hoa Kỳ, các trung tâm nghiên cứu kinh tế của các nước cũng đều có công trình thu thập như vậy hầu dự đoán tương lai của sản xuất.
Nếu nhìn trên toàn cảnh của cả thế giới từ đầu năm ngoái, thì chỉ số này đã sụt dưới 50%, nói chung đã đụng đáy - từ 30 đến 35% - vào cuối năm, tùy theo từng khối kinh tế. Rồi từ đó đã tăng đều và tăng mạnh. Riêng tại Hoa Kỳ, chỉ số PMI của Tháng Bảy vừa kết thúc cho thấy là tình hình tiếp tục khả quan hơn và sắp vượt ngưỡng 50% sau cả năm nằm dưới lằn ranh bấp bênh ấy. Nghĩa là kinh tế toàn cầu đã qua cơn khủng hoảng và đang hy vọng phục hồi.
Sau chỉ dấu tiên báo, ta mới nhìn qua các chỉ dấu hậu kiểm, kiểm chứng lại xem có đúng không. Những dữ kiện cần theo dõi là sản lượng kinh tế đã được điều chỉnh của quý hai - từ Tháng Tư đến tháng Sáu - hoặc chỉ số bán lẻ, hàng tồn kho, số nhà mới xây, lượng nhà vừa bán, v.v... Như trong quý hai (viết tắt là 2Q2009), sản lượng GDP đã giảm 1% nhưng qua quý ba lại có thể tăng mạnh và mạnh hơn mọi dự báo ban đầu. Hoặc sau bảy quý sa sút liên tục vì quá bi quan về tình hình mua bán, sản lượng xe hơi của Mỹ đã nhúc nhích: trong Tháng Bảy tăng gần 60% so với Tháng Sáu, tức là số xe ế (hàng tồn kho) đã giảm và các hãng đã quyết định sản xuất thêm. Rồi sẽ lại tái tuyển dụng nhân công cho việc đó, vì vậy đà gia tăng thất nghiệm cũng giảm dần: quy luật dễ hiểu vì sản xuất lên trước, thất nghiệp giảm sau.
Nói lại cho gọn thì nhiều thống kê đủ loại cho thấy là lượng hàng tồn kho đã bị cạo sát tận xương và nay đang lên lại. Nhà cửa hay xe cộ cũng thế. Trong khi ấy, vật giá tương đối còn ổn định - chỉ số hàng tiêu dùng vẫn giảm - nên nguy cơ lạm phát không đáng ngại khiến ngân hàng trung ương chưa vội điều chỉnh lãi suất: Kinh tế chưa lập tức sung mãn nhưng đã ra khỏi hấm tối.
Thị trường đang hồi sinh, nhưng điều đáng ngại nhất là chính trường sẽ mau mắn nhảy vào với liều thuốc đổ bệnh.
***
Từ khi Hoa Kỳ có chính quyền mới, với Hành pháp của Tổng thống Barack Obama và Quốc hội trong tay đảng Dân Chủ, chính trường Mỹ đã biểu diễn hàng loạt những vụ đám cưới chạy tang về kinh tế và xã hội, với những đạo luật ngàn trang mà không ai đọc hết, kể cả các chính khách đã sốt sắng ưu lo chuyện dân sinh. Từ đạo luật kích thích kinh tế trị giá 787 tỷ đến các dự luật tài chánh (ngân sách) có mức bội chi kỷ lục làm nước Mỹ mắc nợ kỷ lục trong cả chục năm tới, hoặc việc cứu vãn các hãng xe Mỹ, hay kế hoạch giải trừ khí thải (cap and trade), v.v... những màn cấp cứu ấy là các liều thuốc đổ bệnh mà chưa ai thấy hết hậu quả.
Một chuyện cụ thể có vẻ thiết thực và hấp dẫn là chương trình trợ cấp từ 3.500 tới 4.500 đô la cho dân chúng mua xe mới, trên nguyên tắc là ít hao xăng hơn, để đi xe phải đạo, ít gây ô nhiễm. Chương trình "Cash for Clunkers" này hấp dẫn vì một tỷ đưa ra đã xài hết sạch trong mấy ngày thay vì mấy tháng (tới tháng 11 như dự trù). Hấp dẫn đến nỗi trước khi mãn khoá hè, Quốc hội lật đật châm thêm hai tỷ nữa để Tổng thống hoan hỷ ký ngay. Thêm một đám cưới chạy tang. Quốc hội hay Nhà nước không sản xuất ra tiền, tiền đó là tiền thuế của dân hoặc tiền đi vay rồi sau này dân sẽ trả, cả vốn lẫn lời. Chúng ta vừa bị móc túi và sẽ lại bị móc túi cho một chương trình đổi xe.
Lợi hay hại" Mà ai được lợi, ai bị thiệt hại"
Xin đi lại từ đầu: khi kinh tế bị đình đọng, chính quyền mà tăng chi để kích thích sản xuất, thỉ ta phải đo lường kết quả của biện pháp tăng chi ấy ở nguyên lý "có và không". Nếu không có tăng chi thì không có gia tăng sản xuất, rồi so sánh hai mức gia tăng ấy thì ta mới thấy là có lợi hay không và lợi cho ai. Chương trình Cash for Clunker không thúc đẩy sản xuất phụ trội mà chỉ thúc đẩy thời điểm đổi xe - bán xe cũ mua xe mới - cho sớm hơn. Lợi ích nếu có là cho người bán một số loại xe mới, chưa hẳn là cho các hãng sản xuất xe, vốn dĩ đã trù tính sẽ sản xuất thêm.
Một tổn thất bên dưới mà các nhà làm luật không tính ra là các xe cũ bị đổi sẽ bị tiêu hủy.
Dân nghèo đều biết rằng khi cần thay thế cơ phận xe hơi của mình, họ tìm vào hàng.... đồng nát hơn là vào "dealer". Những nơi này bán phụ tùng xe cũ với giá rất rẻ. Bây giờ, một số xe cũ ấy lại bị tiêu hủy! Đâm ra chương trình đổi xe lại gây tác dụng bất ngờ là giúp người có tiền sớm có xe mới nhưng làm dân nghèo khó tìm ra cơ phận xe cũ! Nghèo mà đi xe cũ thải khói quá nhiều là có tội nên bị trừng phạt bởi một biện pháp kích cầu xe hơi....
Chuyện cỏn con có vài ba tỷ như vậy có thể cho thấy khả năng suy tính kinh tế rất quái đản của các chính khách! Phải chi họ nghỉ hè lâu hơn và đừng vội lấy tiền thuế của dân để cấp cứu kinh tế. Kết luận: thị trường chỉ có thể chạy nhanh hơn và thoát nạn chính trường nếu người dân biết hãm đà láu cá của các chính khách.
Gửi ý kiến của bạn
