Chúng tôi mong nhận được mọi ý kiến đóng góp và bài vở của bạn đọc về mọi vấn đề liên quan đến nhạc cổ điển như ca kịch opéra, ballet, kỹ thuật (recording), album mới, concert bạn mới đi nghe...Thư từ bài vở xin gởi về
G. Gould trong phòng thâu. Ông là pianist nổi tiếng về trình diễn nhạc Bach. “Thâu nghe không hay như chơi live, nhưng chơi live nghe không hay như nhạc thâu.” Vậy thì “huề tiền”, nhưng ngẫm lại rất đúng.
Nhạc Thời Baroque (1600-1750)
Khi nhắc đến nhạc thời Baroque, thường ta hay nghĩ đến Johann Sebastian Bach (1685-1750) như là người điển hình cho thời này. Thật ra nhạc Bach, mặc dù rất phổ thông ngày nay, chỉ là một lối Baroque Đức; và Bach cũng không phải là người điển hình mà chỉ là người chấm dứt thời này. Nhạc Baroque phát nguyên từ Ý khoảng năm 1600 với những tác phẩm như opera Orfeo của Claudio Monteverdi (1567-1643) và Nuove Musiche (Nhạc Mới) của Giulio Caccini (1545-1618).
Nghệ thuật Baroque-hội họa, điêu khắc, kiến trúc-là kết quả sau những giằng co giữa các ý thức hệ khi bàn luận về thượng đế và sự bình đẳng trong xã hội. Martin Luther (1483-1546) và vài người khác đã lên tiếng đòi cải tổ các lề lối giảng dạy kinh thánh, đã tạo ra phong trào "cải cách" (Protestant Reformation). Các triều đình Âu Châu thời đó nhân cơ hội này tìm cách ly khai khỏi sự kềm hãm của tòa thánh Roma. Để củng cố thế lực, tòa thánh đã phát động phong trào "chống cải cách" (Counter Reformation). Họ đã ban hành những tiêu chuẩn mới về nghệ thuật, nhắm vào tầng lớp bình dân thay vì chỉ dành riêng cho giai cấp uyên bác như trước. Theo lệnh của tòa thánh thì nghệ thuật phải đơn giản, dễ hiểu, trực tiếp, và mang nhiều kịch tính (drama). Từ đó nghệ thuật Baroque đã ra đời.
Không có sự liên hệ gì rõ rệt giữa nhạc và nghệ thuật Baroque. Chữ "nhạc Baroque" là để nói về nhạc viết ra trong thời Baroque thôi chớ không có nghĩa là nhạc phản ảnh nghệ thuật Baroque. Cho tới rất gần đây người ta mới có qui định rõ ràng về nhạc thời này. Năm 1919, chữ "Baroque" lần đầu tiên áp đặt lên chữ "nhạc"; có nghĩa là trước đó, không có loại nhạc Baroque. Năm 1940, chữ "nhạc Baroque" mới được dùng trong Anh văn. Và mãi đến năm 1960, các giới nghiên cứu âm nhạc (musicologist) vẫn còn bàn cãi là có nên gom nhạc của Jacopo Peri (1561-1633), François Couperin (1668-1733), và J. S. Bach vô chung một loại hay không.
Phong cách nhạc thời này đặc biệt hay dùng các kỹ thuật tô điểm (ornamatation) như láy (trill), luyến (mordent), và các note phụ (appogiaturas). Có người dùng nhiều, có người dùng ít. Robert de Visee (~1650-1725), Sylvius Leopold Weiss (1686-1750), Georg Philipp Teleman (1681-1767) dùng nhiều. Antonio Vivaldi (1676-1741), George Federic Handel (1685-1759), Johann Sebastian Bach, Domenico Scarlatti (1685-1757) chỉ dùng rải rác; thường là ở đầu hoặc cuối đoạn nhạc. (Lưu ý là cả Handel, Bach, và Scarlatti đều sanh cùng năm 1685). Thời Baroque còn được nhớ đến với rất nhiều nhạc sĩ tài hoa như Johann Pachelbel (1653-1706), Arcangelo Corelli (1653-1713), Henry Purcell (1659-1695)…
Về nhạc cụ, thời này gồm có 4 nhóm chính: dây (string), phím (keyboard), kèn gỗ (woodwind) và kèn đồng (brass). Nhóm dây gồm có lute, violin, viola, viol (một loại violin 6 dây cần có ngăn), cello, contrabass và harp. Nhóm phím thì chỉ có harpsichord (tiền thân của piano) và organ. Nhóm kèn gỗ có flute, oboe, bassoon và recorder (sáo 8 lỗ thổi thẳng). Nhóm kèn đồng có trumpet, sackbut (một loại trombone cổ), trombone và horn. Đôi khi vài nhạc sĩ như Jean-Baptiste Lully (1632-1687), và Bach còn dùng một loại trống gọi là kettledrum (tiền thân của trống timpani).
Ngày nay, ta thường nghe nhạc Baroque của Bach, Handel, Teleman hay Vivaldi. Bach được đặc biệt yêu chuộng, nhất là trong giới guitar, piano, violin, và cello. Bach viết rất nhiều nhạc cho harpsichord/keyboard, điển hình nhất là những tập Well-Tempered Clavier, English Suites, và French Suites. Rất nhiều bộ CD của những tác phẩm này lưu hành trong thị trường. Nổi tiếng nhất là những CD của Glenn Gould. Về violin, Bach viết một bộ nhạc gồm có 3 sonatas và 3 partitas cho độc tấu. Giới violin coi đây như là cẩm nang. Nhiều cầm thủ violin đã thâu bộ này, trong số đó bộ nổi bật là của Itzak Perlman. Bach còn viết một tập gồm 6 suites cho cello độc tấu. Yo-yo Ma là người đã thâu hơn một lần bộ này. Ngoài ra còn có Mstislav Rostropovich và Pablo Casals, là những tiền bối cello cũng hoàn tất mỗi người một bộ. Về đàn lute, Bach chỉ để lại có một suite viết trên cung mi thứ (nhiều tranh cãi về nhạc cụ nguyên thủy của suite này vẫn còn tiếp diễn). Giới guitar, không chịu ngừng ở vỏn vẹn một suite, bèn mượn những bài trong các bộ của các nhạc cụ kia soạn lại cho guitar, có khi đủ bộ, có khi chỉ vài bài lẻ. Các guitarists chơi Bach nổi tiếng nhiều vô số. Andre Segovia, Julian Bream, John Williams, Christopher Parkening đều là những tay guitar chơi Bach rất đạt. Đó chỉ là nói về nhạc độc tấu. Bach còn viết rất nhiều trong những lãnh vực khác như concerto, orchestra, mass, cantata (ca khúc)…
Một tác phẩm phổ biến của thời này là 4 concerti cho violin gọi là The Four Seasons (Bốn Mùa). Khó tìm được người nào trong chúng ta mà chưa nghe qua vài đoạn của tác phẩm này. Hầu hết các violinist đều có thâu bộ nhạc này. Itzak Perlman, Isaac Stern, Trevor Pinnock, Niguel Kennedy là vài người tượng trưng. Theo ý kiến cá nhân tác giả thì CD của Gil Shaham với dàn Orpheus là đạt nhất. Ngoài ra còn có những Sonatas, khoảng 500 bài, của Dominico Scarlatti viết cho harpsichord. Vladimir Horowitz, Maurizio Pollini đều có là những người chơi Scarlatti tuyệt vời.
Sau khi Bach mất, năm 1750; thời Baroque coi như chấm dứt. Các kiểu cách tô điểm (ornemantatin) bị xem là lỗi thời. Sự mất đi những kiểu cách này mở màn cho một thời kỳ mới. Thời kỳ "Cổ Điển" (Classical).
Jo Ký (5/ 2006)