Gửi L. K.
Joseph Brodsky
Joseph Brodsky
Nguyễn Quốc Trụ dịch
43
Ông cụ bà cụ thích giọng opera arias, tenors, và những ngôi sao màn bạc hồi trẻ của họ, không để ý gì lắm tới tranh vẽ, có một quan niệm của họ, về nghệ thuật “cổ điển”, thích chơi trò giải mấy ô chữ, và rất ư là hãi hùng, và bực bội, về những theo đuổi văn học của thằng con trai. Họ nghĩ thằng con đi lầm đường, rất ư là lo lắng về cung cách ăn ở chơi bời của tôi, nhưng họ giúp đỡ thằng con, nhiều như là họ có thể, bởi vì tôi là thằng con trai của họ, chứ còn gì nữa! Sau đó, khi thấy thằng con loay hoay, lúc thì in cuốn này, lúc cuốn nọ, hai cụ tỏ ra hài lòng, và có những lúc, tự hào về nó nữa, thế mới sướng chứ! Nhưng tôi biết tỏng tòng tong, là, nếu mà tôi có vấp ngã, có thất bại, có chẳng làm nên vương tướng gì, thì hai cụ vuỡn cứ thương yêu, lo lắng, giúp đỡ thằng con của hai cụ y chang như vậy, thế mới lại càng sướng chứ! Họ yêu tôi còn hơn cả họ yêu họ, và chẳng hề hiểu được cái tình cãm tội lỗi của thằng con, của bất cứ một thằng con nào, đối với bố mẹ. Tất cả những vần đề, là: bánh mì ở trên bàn, quần áo giặt giũ sạch sẽ ở trong tủ, và ăn ở thì làm sao cho vệ sinh, cho mạnh khỏe. Tất cả những thứ đó đồng nghĩa với tình yêu của họ, và tình yêu của họ thì hơn tình yêu của tôi.
Lại nói thời chiến, vào lúc đó, họ chiến đấu thật là dũng cảm. Họ biết rằng, một trái bom sẽ nổ tung, nhưng chẳng bao giờ họ thay đổi phương cách sử sự. Khi nào còn đứng thẳng, là họ đi lại, mua đồ ăn, đồ dùng và chuyển thực phẩm tới những bè bạn phải ở trên giường, những bà con; cho quần áo, tiền bạc dành dụm được, và cho trú ẩn lúc này lúc nọ, những con người lâm đường cùng. Họ luôn luôn sống như vậy, như là bây giờ tôi vẫn còn nhớ về họ, y như vậy; không phải bởi vì họ cho rằng thi ân thì sau này sẽ được lên thiên đường, hay vô nước Chúa. Không, đây là một sự rộng lượng hết sức là tự nhiên, không có tính toán, của những người lo lắng cho môi trường chung quanh, cho những người khác, hơn là cho bản thân. Điều này lại càng hiển hiện hơn thêm lên, một khi mà cái người khác kia, thật thân cận với họ, là tôi, đã đi xa rồi, không còn được ở kế bên hai cụ. Và chính điều này, đối đế mà nói, đã làm cho tôi cảm thấy an lòng, ấy là nói về phẩm chất của cái gọi là hồi nhớ, của tôi.
Rằng, cái chuyện các cụ muốn gặp thằng con một lần cuối trước khi chết, thật sự ra chẳng mắc mớ gì tới ước muốn, hay toan tính của họ, là làm sao cho trái bom tịt ngòi, làm sao ngăn chặn vụ nổ. Họ không hề muốn dời đổi, di chuyển, vượt biên, vượt biển, và sống những ngày cuối cùng của họ ở cái xứ Huê Kỳ. Họ cảm thấy quá già, cho bất kỳ một sự đổi thay, và đúng như thế, Huê Kỳ là cái chỗ mà thằng con của hai cụ đang ở, giá mà tới đó được để mà gặp nó thì thú lắm đấy! Điều này chỉ thực đối với họ, khi xoay quanh cái thực đó, là biết bao hồ nghi, về cái chuyện không biết có khi nào, và tới khi nào, ông nhà nước sẽ cho phép họ đi du lịch để thăm thằng con. Và, những trò mèo chuột gì nhà nước tính chơi, và họ phải chơi với cái đám cặn bã đó, để đổi lấy tờ giấy phép" Bà cụ sẽ phải làm đơn xin đi, một mình cụ thôi, ra ý cụ sẽ chẳng bao giờ dám bỏ chạy đất mẹ Liên Xô vĩ đại, bởi vì chồng của bà đang bị nhà nước bắt giữ, như là con tin, hay là một đảm bảo, khiến cho cụ bắt buộc phải trở về. Rồi thì cả một thời gian, họ chẳng thèm làm đơn làm điếc gì hết, ra ý hai tớ chán quá rồi, đếch thèm xin xỏ gì nữa! Thì cứ coi đây như là một cách hai người già chứng tỏ với nhà nước, rằng, họ hiểu, đất nước còn bao điều khó khăn, còn bao điều khẩn cấp, nào là bọn xấu chuyển lửa, bọn xấu âm mưu diễn tiến hoà bình, nhất là, lúc này, bang giao giữa nhà nước và đế quốc Mẽo đang căng thẳng. Rồi thì họ chỉ xin đi đúng có một tuần lễ, hoặc xin đi Phần lan, hay Ba Lan, chứ không xin đi Mẽo. Rồi thì họ đi tới thủ đô, xin yết kiến vị Chủ Tịch nhà nước, hay gõ cửa đủ mọi ông bộ trưởng, ngoại giao hay nội vụ. Tất cả đều vô ích; hệ thống, từ đầu cho tới đít, và từ đít cho tới đầu, chẳng bao giờ phạm, chỉ một lỗi lầm, dù là nhỏ xíu cỡ nào đi chăng nữa. Như hệ thống nhà nước xã hội của chúng ta, nó có thể tự hào về chính nó, về phương hướng, thành quả. Nhưng, cái gì vô nhân, thì cái đó thật dễ dàng tổ chức thành hệ thống. Về cái việc làm này, Liên xô chẳng cần đồ ngoại nhập. Hơn thế nữa, nếu muốn cho nó ngày một giầu có hơn, thì cứ việc xuất cảng hệ thống phi nhân đó.
44
Và đúng như vậy. Xứ sở vốn được coi là cái nôi của cách mạng vô sản đó, đã xuất cảng hệ thống phi nhân của nó đi khắp năm châu bốn bể, ngày ngày một tăng, in ever-increasing volume. Tuy nhiên, có thể bạn vẫn rút ra được, một chút thoải mái nào đó, nếu không muốn nói, nhất thiết phải là hy vọng, từ sự kiện, nếu không phải muốn nói, tiếng cười sau cùng, nếu như vậy, thì lời nói cuối chắc chắn thuộc về mã truyền giống, theo cái kiểu như trên tôi đã nói, một giọt máu đào hơn ao nước lã, con vua thì lại làm vua, con thầy chùa thì chỉ có quét lá đa, hay, con chúng ông là con chúng ông, con chúng mày thì lẽ tất nhiên, vẫn là con chúng mày, chứ không lẽ con hàng xóm"
Bởi vì, thằng con trai này, [là nhà thơ Nobel, Joseph Brodsky], rất biết ơn bố mẹ của nó, không chỉ ở việc, cho nó một đời sống, mà còn là, đã không thất bại, trong việc nuôi dưỡng nó trở thành một con người, chứ không phải một tên nô lệ. Họ đã cố gắng làm được những gì tốt nhất, như là họ có thể làm được, để, không chỉ cứu thằng con, chống lại thực tại xã hội khốn kiếp mà nó được đẻ ra từ đó, mà còn cố làm sao cho thằng con đừng biến thành một tên tà lọc, điếu đóm, một tên thưa dạ bảo vâng, vâng ạ, của nhà nước, một thằng đảng viên trung thành. Rằng, họ đã không thành công, rằng, họ đã phải nhắm mắt trả giá cho việc làm kể trên, không bởi thằng con đã không được như ý của họ, mà là bởi cái bàn tay khốn nạn vô danh của nhà nước, điều đó chứng tỏ, không phải họ lỏng lẻo, lơ là [trong việc dạy dỗ thằng con], nhưng chính là nhờ dòng dõi của họ, cái dòng dõi đó, cái thứ máu huyết đó, đã chung đúc lại, và tạo ra một cơ thể mà hệ thống khốn kiếp kia không làm sao đánh bật ra được, cho dù là nó rất ư là xa lạ, rất ư là ngoại lai, đối với hệ thống đó. Hãy nghĩ tới điều đó, còn mong gì tốt đẹp hơn thế nữa, hãy nghĩ tới cái sức mạnh được hoà hợp lại, của họ, để chịu đựng, và sống còn"
Nếu điều này nghe ra có vẻ lớn lối, thì kệ cha nó, mặc mẹ nó! Sự kết hợp của hai dòng máu đó thật đáng để phách lối, tại sao không" Chẳng phải là, nó tỏ ra đề kháng, đếch coi nhà nước đó là cái con củ xê gì [state-resistant]" Không giản dị chỉ là nhà nước, mà còn là Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa Đầu Tiên Của Loài Người, như nó vẫn tự huênh hoang khoác lác, tự biên nhận về chính nó như vậy: một nhà nước đặc biệt là rất ư thành thạo trong việc ghép tạo, lai giống [gene-splicing]. Đó là lý do giải thích tại sao tay của nó lúc nào cũng ngập ngụa máu, do ngày đêm giết người, do những kinh nghiệm, do sự thành thạo của nó, trong việc cô lập, làm tê liệt những tế bào chuyên lo về ý chí, quyền năng của một con người. Chính vì việc xuất cảng đại trà và ngày ngày một tăng hệ thống nhà nước phi nhân mà tôi đã nói ở trên, thành thử bây giờ, nếu có người nào đó tính chuyện ăn đời ở kiếp, muốn xây dựng một gia đình, người đó nên hỏi, không chỉ về nhóm máu, hay về của hồi môn của người bạn đời, mà còn nên hỏi cả cái mẫu máu DNA của người đó nữa. Đó là lý do tại sao bây giờ người ta hay ngờ vực, hoặc không tán thành, những cuộc hôn nhân dị chủng [mixed marriages].
Có hai bức hình của ông cụ và bà cụ của tôi, chụp khi họ còn trẻ, khi mới đôi mươi. Ông cụ, đứng trên boong một con tầu chạy bằng hơi nước: ông cười, tỏ ra chịu chơi, ở đằng sau là ống khói tầu; bà cụ, ở trên bục, và đang tính bước lên một chiếc xe lửa, tay vẫy vẫy cái bao tay trẻ con của bà cụ, đằng sau là bộ đồng phục của người tài xế xe lửa. Chẳng có ai là thèm để ý tới ai, chẳng ai thèm để ý đến sự hiện hữu của cái nửa kia của mình, có hay không, ở trên đời, và lẽ tất nhiên, chẳng có ai, là tôi, ở trong đó. Ngoài ra, thật vô phương, khi cảm nhận bất cứ ai, rằng người đó có đó, một cách khách quan, một cách vật chất, mà không mượn tới chính cái khối xương thịt, là chính mình đó, “…. Bố Mẹ mà/đâu phải hai người dưng”, như [hai câu thơ của] Auden nói. Và mặc dù tôi không thể sống lại quá khứ của họ, ngay cả như là một phần nhỏ bé nhất, của ông cụ hay của bà cụ, nhưng: cái gì có đó, ai có đó, để mà ngăn cấm thằng này, rằng bây giờ ông bà không còn hiện hữu một cách khách quan, tách biệt hẳn ra khỏi cái thân thể, chẳng còn giây mơ dễ má với cái thân thể này, rằng nó có quyền nói một cách hùng hồn rằng, nó, là tổng số, là tương lai, của ông cụ bà cụ"
Nhưng, liệu tôi ôm lấy mình, mà nghĩ rằng thì là, mình đang ôm ông cụ bà cụ" Liệu tôi đành ổn thoả, với ý nghĩ, rằng thì là, tất cả những cái gì còn lại, của ông cụ, bà cụ, là cái thằng tôi ở trên cõi đời này"
Ô kê, con gà đen, thì cứ coi là như vậy, thằng này là nhất, nói theo chưởng Kim Dung, hay, nói theo Hư Trúc, đệ tử của Thiên Sơn Đồng Mỗ, người đã từng thành thạo môn võ công Thiên Thượng Địa Hạ, Duy Ngã Độc Tôn. Và tôi giả dụ, tôi không cưỡng lại chuyện, họ co rút, phân thân, biến thành linh hồn của tôi, lẽ dĩ nhiên, nhỏ hơn là linh hồn của họ. Giả dụ làm được chuyện đó. Và thế là tôi “meo meo” với tôi, sau khi nói “Kessa"” Và như thế, trong ba căn phòng, tôi chạy vô căn phòng nào, để làm cho tiếng “meo meo” của tôi có tính thuyết phục"
Tôi là họ, lẽ dĩ nhiên. Chứ còn gì nữa! Tôi bây giờ là gia đình của tôi. Tuy nhiên, ấy là bởi vì, biết ra sao ngày sau, nghĩa là, chẳng ai biết tương lai của mình, tôi ngờ rằng, cách đây chừng bốn mươi năm, vào một đêm tháng Chín năm 1939, có một tia sáng loé lên ở trong họ, hay là, họ chợt ngộ ra rằng, hai đứa mình sẽ ra sao, ngày sau. Tuyệt nhất, theo tôi, đó là, họ nghĩ, hay là hai đứa mình cho một đứa bé ra chơi với đời" Hay là hai đứa mình khởi sự một gia đình, một mái nhà" Còn khá trẻ, lại sinh ra đời tự do nhất trên đời, ở trên đỉnh của tự do, họ đâu có ngờ rằng, trong cái xứ sở mà họ sinh ra đó, sau này trở thành một nhà nước, và nhà nước này quyết định, gia đình nào thì được nhà nước cho phép chỉ được có một mống con. Và nhà nước đó quyết định luôn cả chuyện, thằng nào, con nào được quyền lập gia đình. [“Nghe đây, thằng… Sài, con lào lấy mày, nà do… tao quyết định”!]. Khi họ nhận ra điều này thì đã quá trễ, cho đủ mọi chuyện, trừ hy vọng. Đó là điều họ đã làm, cho tới phút chót, cho đến khi họ chết: hy vọng. Họ là những con người luôn coi gia đình là trọng, họ đâu có thể nào làm khác: họ hy vọng, cố gắng xoay sở, đầu này, đầu nọ.
45
Nói trộm viá hai cụ, thằng con của hai cụ chỉ mong, hai cụ đừng trông mong nhiều quá. Có lẽ bà cụ tôi làm được điều này, nhưng đây là do bản tính dịu dàng của cụ, và về điều này, ông cụ thường chẳng bỏ qua một dịp nào, để mà chọc quê, “Tự [hào phóng] về mình thì dễ ợt, bà nó ơi, Marusya ạ.”
Còn về phần ông cụ, tôi nhớ lần hai cha con cùng tản bộ, một buổi chiều vàng nắng tại Vườn Mùa Hạ, khi tôi đã tròn mười chín, hoặc đôi mươi. Hai cha con ngừng lại nơi khoảnh vườn ban nhạc hải quân, Marine Brass Band, đang chơi mấy điệu luân vũ cổ, ông cụ muốn bấm vài bô hình ban nhạc này. Mờ mờ sáng, tối, chỗ này, chỗ nọ, là mấy bức tượng cẩm thạch trắng phủ lên những bóng dâm vằn vèo, người đi lại trên những lối đi sỏi cát, trẻ nô đùa nơi hồ bơi, và hai bố con nói về chiến tranh và những người Đức. Đưa mắt nhìn ban nhạc, tôi thấy mình đang hỏi ông cụ, trong hai trại tù, theo bố, cái nào khốn kiếp hơn cái nào: trại tù của người Đức, hay là của chúng ta"
“Về phần bố,” ông trả lời, “Thà rằng bố ra tro liền tù tì, trong một cái lò thiêu người, còn hơn là cứ thế ngắc ngoải, chết không chết, mà sống cũng chẳng xong, cứ kéo dài một cái chết chậm, và trong khi chết chậm như thế, khám phá ra ý nghĩa của tiến trình mười năm trồng cây, trăm năm trồng người.”
Và ông bấm liền mấy bô hình.
1985
Joseph Brodsky
Nguyễn Quốc Trụ dịch -- 3.3.2005
Gửi ý kiến của bạn
